در نشست نقد كتاب "تاريخ بغداد با تاكيد بر كتاب نهاد آموزش اسلامي" تصريح شد : نهاد آموزش و پرورش در تمدن اسلامي اساسي ترين نقشها را در عظمت و انحطاط مسلمين داشته است

به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر"، سي و دومين نشست علمي، پژوهشي و نقد و بررسي كتاب مركز پژوهشي ميراث مكتوب، به نقد كتاب "دانش پژوهي بر پايه تاريخ بغداد خطيب بغدادي با تاكيد بر نقد و بررسي كتاب نهاد آموزش اسلامي" با حضور علي بهراميان، محمد كاظم رحمتي، محمد حسين ساكت عصر روز دوشنبه 10 مرداد ماه در مركز پژوهشي ميراث مكتوب برگزار شد.

 در ابتداي اين نشست، اكبر ايراني، مدير عامل مركز پژوهشي ميراث مكتوب، به طرح يكي از برنامه هاي مركز ميرات مكتوب اشاره كرد و گفت : اين مركز در نظر دارد در كنار تصحيح متون و نسخ خطي به ارزشهاي علمي و محتواي متون نيز بپردازد.

وي افزود : تحقيق و تصحيح متون به اين معناست كه مصصح، متن را با شيوه هاي استانداردي كه موجود است، بتواند به زمان مولف نزديك و متن قابل قبولي را ارائه كند. آنچه كه از مصحح توقع مي رود اين است كه متن را به نحو شايسته و بدون اشتباه تصحيح كند. اما در گذشته و حتي اكنون نيز از مصحح انتظار نمي رفت كه اگر در رشته اي تخصصي دارد ارزشهاي مختلف را از نگاه هاي مختلف نسبت به متن بيابد و پژوهش نمايد. 

ايراني با تاكيد بر اين مطلب كه ما در اين شيوه در پي آن هستيم كه از محققين بخواهيم كه نگاهشان را نسبت به متن و محتوا نگاه علمي، تخصصي و امروزين كنند اظهار داشت : اگر ما از مباحث ميان رشته اي استفاده كنيم مي توانيم از علوم جديد براي معرفي فرهنگ و تمدن كشورمان به نحو احسن نيز بهره ببريم.

وي همچنين خاطر نشان كرد : "كتاب نهاد آموزش اسلامي" اثر منيرالدين احمد و با ترجمه محمد حسين ساكت، در واقع نخستين طرح متن پژوهي و يا به تعبيري "دراسه" ماست. بنابراين ما اميدواريم به الگوهاي روشهاي متن پژوهي قابلي برسيم.

مدير عامل مركز پژوهشي ميراث مكتوب به كتاب "تاريخ بغداد" خطيب بغدادي نيز اشاره كرد و گفت : خطيب بغدادي، امام جمعه بغداد بود. وي به شهرهاي مختلفي سفر كرده بود و در كتابش اشاره هاي مختلفي نيز به اين سفرها دارد و زماني كه از سفرهايش باز مي گردد حدود بيست سال طول مي كشد كه كتاب را مي نويسد. وي در اين كتاب شرح حال دانشمنداني كه در بغداد بودند و حدود 7831 نفر مي شدند را شرح داده است. خطيب همچنين كتابي درباره فضايل كسب علم و حديث از طريق سفر كردن مي نويسد. چرا كه كسي كه سفر مي كند ديدگاه هاي مختلف را نيز مشاهده مي كند. در صورتي كه اگر تاريخ بغداد بررسي شود به اين مسائل پي خواهيم برد. 

سخنران بعدي اين نشست علي بهراميان بود. وي در ابتداي سخنانش يكي از مواردي كه در بحث علل عظمت و انحطاط مسلمين مطرح است را بحث آموزش و پرورش در فرهنگ و تمدن اسلامي دانست و گفت : اين قضيه يكي از نقاط تاريكي است كه تحقيقي درباره آن نشده است.

وي افزود : حدود صد سال است كه آموزش و پرورش به صورت مدرن وارد كشور ما شده كه چندان بومي نيست و اگر ما به تاريخ فرهنگ و تمدن اسلامي نگاه كنيم قطعا در مي يابيم كه تربيت و آموزش تا چه اندازه نقش داشته و بر سنتهاي اسلامي استوار بوده است. به همين دليل علماي بزرگي از ميان همين سنت به وجود آمده است. تمام بزرگاني كه ما از آنها نام مي بريم و حتي تا همين نيم قرن پيش در ايران بودند محصول همين شيوه آموزش هستند. كساني مانند علامه قزويني و ملك الشعراء بهار و علي اكبر دهخدا همگي بر اساس همين سنت و حاصل همين مكتب هستند كه ما آن را ويران كرديم و هيچ چيزي جايگزين آن نكرديم.  

بهراميان تصريح كرد : اگر دقت كنيم مي بينيم كه اكثر علما در گذشته از نظر علمي چند وجهي بودند. آنها همچنين به سنت اسلامي و نياز زمانه آشنا بودند. چرا كه دريافته بودند نهاد آموزش و پرورش در فرهنگ و تمدن اسلامي اساسي ترين نقشها را در عظمت و انحطاط مسلمين به خصوص در جامعه ايران داشته است.

بر اساس گزارش خبرنگار "مهر" ، محمد كاظم رحمتي دومين سخنران سي و دومين نشست نقد و بررسي كتاب مركز پژوهشي ميراث مكتوب كه اختصاص به نقد كتاب " دانش پژوهي بر پايه تاريخ بغداد خطيب بغدادي با تاكيد بر نقد و بررسي كتاب نهاد آموزش اسلامي" داشت، بود.

وي درباره كتاب "تاريخ بغداد" گفت : تاريخ بغداد اثر خطيب بغدادي را مولف و محقق عراقي، بشار عباد معروف، گذشته از سلفي گريهايي كه دارد، منتشر كرده است. وي يكي از چند محقق برجسته متون در جهان عرب است.  اين اثر از كارهاي معدود و بسيار مهم وي محسوب مي شود. قابل ذكر است كه تاريخ بغدادي كه در 1931 منتشر شده بود سازو كار انتقادي نداشت.

رحمتي افزود : تاريخ بغداد بر اساس يكي، دو نسخه تصحيح شده است. وي از نويسندگاني است كه در جلد اول به ويژگي هايي كتاب اشاره دارد و با مقدمه اي مفصل از زندگي و مناقب خطيب را شرح داده است.

وي درباره اهميت تاريخ بغداد اظهار داشت : اهميت اين كتاب براي بازيابي متوني است كه از بين رفته اند و اكنون تنها نقل قولهايي از آنها باقي مانده است. يكي از نكاتي كه مطرح شده اين است كه متون در تاريخ اسلام حاصل يك روند تكويني است. خاورشناسان معتقدند كه ما در قرن اول و دوم نگاشته هاي مدوني نداشتيم و مجموعه يادداشتهاي پراكنده اي بود كه شيوخ تهيه مي كردند و اينها دستمايه اي براي قرن سوم بود.

 محمد حسين ساكت، مترجم كتاب "نهاد آموزش اسلامي" اثر منيرالدين احمد آخرين سخنران اين نشست بود. وي در ابتداي سخنانش به قرائت بخشي از مقدمه كتاب اشاره كرد و گفت : پژوهش و بررسي درباره نهاد آموزش اسلامي و تاريخ آن بيش از هر زمينه ديگيري دلنشين و فريباست. خواننده و پژوهنده اين رشته با تاريخ پيكار و نبرد، خونريزي و ستمبارگي، كينه توزي و آتش افروزي، زندان و شكنجه كردن، تجاوز و خودسري فلان خود كامه و بهمان فرمانرواي فريبكار سر و كاري ندارد ، هر چه هست برگهاي زرين و دستارودهاي شيرين دلپسندي است كه خواننده با خواندن و بررسي آنها احساس سرزندگي و شادابي و شگفتي مي كند.

وي در ادامه به آشنايي خود با كتاب اشاره كرد و گفت : من بعد از اينكه كتاب "تاريخ آموزش در اسلام" اثر دكتر احمد چلبي كه پايان نامه دكتري ايشان در كمبريج است را ترجمه كردم دريافتم كه در فضاي آموزش ما كتابهاي جدي ترجمه نشده است.

ساكت افزود : من در مقدمه كتاب نوشتم كه اي كاش چنين كارهايي در ايران صورت مي گرفت. ما در دانشگاه ها بسيار تنگ دست و تهي هستيم. خاطرات پيشينيان ما از شيوه هاي آموزشي مي تواند جالب باشد و اين كار نيز صورت نگرفته است. ما درباره تاريخ آموزش و پرورش ايران با همه غنايي كه اين سرزمين داشته است هيچ چيزي حتي مقاله اي هم نداريم و اين جاي تاسف است. در حالي كه اعراب به واسطه دانش افزايي اسلام و ملي شدن دانش در اسلام از اين متون برخوردارند و جالب اين است كه برخي از متون اوليه نهاد آموزش و شيوه آموزش را  ايراني ها نوشتند.

مترجم كتاب "نهاد آموزش اسلامي" خاطر نشان كرد : اين كتاب در دانشگاه هامبورگ و زير نظر استاد برتولد اشپولر انجام شده است. ايشان استاد در زمينه تاريخ ايران و خصوصا تاريخ مغول است. اين كتاب نخستين كار دانشگاهي علمي در زمينه آموزش و پرورش كه بر پايه كتاب تاريخي و تحقيقي نوشته شده است، مي باشد. ما در اين كتاب ديدگاه بسيار تازه اي را مي بينيم و آن پايگاه اجتماعي دانشمندان است. تا كنون درباره پايگاه اجتماعي دانشمندان سخني به ميان نيامده بود و نويسنده براي نخستين بار آن را بحث كرده  است. 

وي در پايان گفت : من اميدوارم اين كتاب سهم كوچكي در پيش برد درك درستي در آموزش در اسلام داشته باشد و ما را تشويق كند كه در اين زمينه كار بسنده اي را انجام دهيم.

در كتاب "نهاد آموزش اسلامي" دو موضوع عمده پيرامون آموزش در اسلام را مورد بررسي قرار گرفته است. 1- نهاد آموزشي دوران پيش از مدرسه 2؛ - زندگي اجتماعي دانشمندان در دوره تمدن اسلامي يا به عبارت ديگر، نوعي تاريخ اجتماعي علم در اسلام.

بر اساس انتخاب همين روش بحث است كه نويسنده بر جايگاه مهم مكتب خانه ها، مساجد، مدارس، خانه ها و مغازه هاي دانشمندان، كتابخانه ها، نشست هاي علمي و ادبي، گفت و شنود، بيمارستانهاي ثابت و سيار و رباطها در سير علم در جهان اسلام تاكيد مي كند. دقت در اين محل نشان مي دهد كه بر خلاف آنچه علم شناسي هاي خشك و كم مايه در برخي كتابهاي آموزشي و مراكز علمي مي گويند، علم در واقع در متن جامعه بوده و تحولات علمي و اجتماعي بر يكديگر تاثير و تاثير متقابل دارند.  

گفتني است صداي سخنرانان اين نشست به صورت مستقيم از اينترنت و به روش paltalk در سايت www.mirasmaktoob..ir پخش است.