دکتر حسن قنبری درباره عوامل تکثر و تعدد ادیان به خبرنگار مهر گفت: ادیان به طور کلی به دو دسته الهی و بشری تقسیم می شوند، ادیان الهی سه دین بزرگ یهودیت، مسیحیت و اسلام را دربر می گیرد و ادیان غیرالهی و بشری نیز در بین جوامع و فرهنگ های مختلف ایجاد و به نسبت زمینه های فرهنگی آن جوامع، پیروانی را به سمت خود جذب می کند، اما تعدد ادیان از دو نگاه قابل بحث و بررسی است. یک نگاه دینی است که بر اساس آن، الهی دانان اسلامی معتقدند ادیان الهی به صورت تکاملی بر جامعه بشری وارد شدند. در دوره ای سطح تعمق و تفکر جوامع مختلف ایجاب می کرد که دین یهود داشته باشند، وقتی بشر به لحاظ زمینه های فرهنگی و عقلی رشد بیشتری پیدا کرد خداوند پیامبر دیگری فرستاد و دین مسیحیت را به وسیله حضرت عیسی در اختیار آنها قرار داد. در ادامه و در شرایطی که مردم به لحاظ عقلی، فرهنگی، بینش و فکر به تکامل نهایی رسیده بودند، دین اسلام بوسیله پیامبر خاتم آورده شد.
این محقق و پژوهشگر ادامه داد: نگاه درون دینی که الهی دانان آن را ترسیم می کنند مجموعه ای از باورها و رسومی است که از طرف خداوند به صورت وحی در اختیار بشریت قرار می گیرد. با توجه به اینکه گوهر همه ادیان، توحید و خداپرستی است، بنابراین ریشه و عقاید مشترکی میان آنها وجود دارد منتها در طول یکدیگر قرار گرفتند، با توجه به این موضوع وقتی دین دوم می آید دین اول نسخ می شود و معتقدان به آن دین موظف هستند به دین دوم دربیایند و بعد هم دین سوم. علاوه بر نگاه درون دینی که از زاویه دید الهی دانان به موضوع تکثر و تعدد ادیان نگاه می کرد، یک نگاه برون دینی وجود دارد که از نظر دین پژوهان و فیلسوفان قابل بحث و بررسی است. نگاه برون دینی بر این اساس است که دین جزوی از فرهنگ جامعه به حساب می آید یعنی همان طور که آداب و رسوم در یک جامعه به یک شکل وجود دارد و در جامعه دیگر به شکل دیگری است، این شرایط در مورد دین نیز صدق می کند. به این ترتیب که جوامع مختلف به نسبت زمینه های فکری و فرهنگی خود، به رسوم و آداب خاصی معتقد هستند که یکی از ارکان فرهنگی آن جامعه، دین به شمار می آید. بر اساس هر یک از تعاریف درون دینی و برون دینی نگاه به تعدد ادیان نیز متفاوت است.
این استاد گروه فلسفه دانشگاه ادیان و مذاهب قم یادآور شد: نگاه برون دینی که در بین فیلسوفان دین مطرح است دین را به عنوان یک زمینه فرهنگی معرفی می کند. در چنین شرایطی تعریفی که از دین می شود عبارت است از مجموعه ای از اعتقادات، آیین و رسوم، آداب و رفتارهایی که در آن جامعه بین مردم عمومیت دارد و به آن رسیده و عمل می کنند و دیگر زمینه الهی و وحیانی ندارد. با چنین نگاهی تعدد ادیان یک امر اجتناب ناپذیر می شود. بحثی که به دنبال این تعریف مطرح می شود بحث تکثرگرایی و پولاریزم است. بر اساس این تعریف هیچ دینی به عنوان تنها دین حقیقی و واقعی وجود ندارد بلکه دین به عنوان یک امر فرهنگی توسط افراد و مردمانی که در جامعه زندگی می کنند تجربه می شود. این نوع نگاه به دین آن را از یک امر متمایز و برجسته ای که در ادیان الهی دیده می شود خارج کرده و بسان آداب و رسومی درمی آورد که در جوامع مختلف وجود دارد.
قنبری درباره زمینه های ارتباط میان ادیان الهی افزود: اگر هر یک از معتقدان به الهیات اسلامی یا مسیحیت کلاسیک یا یهودیت سنتی معتقد باشد که دین آنها از جانب خداوند بر پیامبر خاص آنها وحی شده و بر ادیان دیگر برتری دارد و اینکه کدام حق هست و کدام یک باید حذف شود نمی توان ارتباطی میان ادیان پیدا کرد، به هر حال هر کسی خود را کاملاً منحصر به دین خود کرده است و آن را حق می داند. این در حالی است که زمینه های مشترکی نیز وجود دارد از جمله در توحید. هر سه دین خدای واحدی دارند ولی در خداشناسی با یکدیگر اختلاف نظر دارند.
وی خاطرنشان کرد: در بحث خداشناسی و توحید الهی دانان معتقدند که همه ادیان یک گوهر واحد دارند. برخی گوهر دین را در معنویت می دانند و برخی در اخلاق. به عنوان مثال همه ادیان معتقدند که انسان باید مبادی به آداب اخلاقی باشد و با همنوعان خود با دوستی، صلح و آرامش رفتار کند. الهی دانان بر این عقیده هستند که همه ادیان این موضوع را به عنوان اعتقاد اصلی خود مطرح کرده اند از همین رو بقیه شبهات و اختلافاتی که در آیین ها و رسومات وجود دارد مسائل روبنایی است و می توان از آنها چشم پوشید. چراکه در زیربنا و در اصل ماجرا و گوهر دین همه ادیان با یکدیگر مشترک هستند. با این نگاه ارتباط میان ادیان، یک ارتباط معناداری می شود و می توان به دنبال آن بحث اتحاد ادیان و تقریب میان آنها را دنبال کرد.
نظر شما