تازه‌ترین توصیه رهبر انقلاب برای مطالعه

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله) درست سه سال پیش رهبر انقلاب در دیدار نخبگان جوان فرمودند: من يقين دارم شما جوان‌ها كمتر هم به تاريخ و به اين چيزها اهميت می‌دهيد. يك‌هزارمِ آنچه را كه اتفاق افتاده را هم شما در تبليغات و در حرف‌ها نشنيده‌ايد. این سخن كه در ضمن بیان و توضیحی در مورد شرح جنایات انگلیسی‌ها در همین تاریخ معاصر ما مطرح شد، به یك نویسنده مستند شده بود: جواهر لعل نهرو. مردی انقلابی و ضدانگلیسی.

در تابستان سال ۱۹۲۸ ایندیرا، دختر نهرو كه در آن وقت ده ساله بود در شهری ییلاقی دور از پدرش به سر می‌برد. در آن تابستان نهرو یك سلسله نامه برای دخترش نوشت كه در آن‌ها با زبانی ساده داستان آفرینش زمین و پیدا شدن زندگی و تشكیل نخستین قبایل و اجتماعات بشری را نقل كرد. بعد مجموعه‌ی آن‌ها را كه ۳۰ نامه‌ی كوتاه بود به صورت كتابی منتشر نمود.نشیب و فراز زندگی اجتماعی و سیاسی نهرو كه اهداف بلند انقلابی اصیل را در سر داشت بارها و بارها به زندان كشاند. در سال ۱۹۳۰ كه نهرو یكی از دوران‌های متعدد زندانش را می‌گذراند درصدد برآمد از فرصت و فراغتی كه در زندان پیش می‌آید استفاده كند و نامه‌های تازه‌ای برای دخترش بنویسد. این نامه‌های تازه در مدتی نزدیك سه سال از اكتبر ۱۹۳۰ تا اوت ۱۹۳۳ در دو دوران مختلف زندان نوشته شد و در آن‌ها یك دوره تاریخ جهان منعكس می‌گشت. در اواخر سال ۱۹۳۳ كه نهرو زندان خود را به پایان رساند، نامه‌های خود را مروری كرد و آماده‌ی چاپ ساخت اما چون به زودی در ۱۲ فوریه ۱۹۳۴ یكبار دیگر زندانی شد، خواهرش ویجایالكشمی پاندیت مجموعه‌ی آن‌ها را تنظیم كرد، «نگاهی به تاریخ جهان» نامید و در دو جلد به چاپ رساند.

استقبال از این كتاب به حدی بود كه در سال ۱۹۳۸ نگاهی به تاریخ جهان نایاب شد. نهرو بار دیگر نوشته‌هایش را برای تجدید چاپ مورد بازنگری قرار داد و اصلاحاتی در آن به عمل آورد و یك فصل هم بر آن افزود. بدین ترتیب كتاب بار دیگر روانه بازار كتاب شد و آن قدر اعتبار یافت كه هنوز پس از گذشت ۷۵ سال همچنان جزو كتاب‌های خوب تاریخ به شمار می‌آید.

نهرو با مقاومت و پافشاری بر اهداف استقلال‌طلبانه و مبارزه برای ایجاد هندوستان بزرگ و پس از طی سال‌ها مرارت و سختی بعد از استقلال هند، اولین نخست وزیر و رهبر انقلابی هند نو شد. بنابراین بسیاری از تحلیل‌ها و توضیحات جواهر لعل نهرو برای كسانی كه می‌كوشند از تاریخ برای خود الهام و راهنمایی كسب كنند و برای آینده ای كه می‌سازند درس بیاموزند معنی و مفهوم بزرگ‌تری یافته است. نهرو در این كتاب خود را تاریخ نویس نمی‌داند. او یادداشت‌هایی را برای دخترش نوشته كه پر از توضیح و تعلیل و روشنگری درباره رخدادهای تاریخی است. در واقع نوعی تاریخ تحلیلی است با تاكید بر حفظ نگاه هند و آسیا.

مترجم كتاب مرحوم محمود تفضلی است. او مردی فرهنگی و كاردان بود كه سال‌ها در قامت رایزن فرهنگی ایران در كشورهای آسیایی از جمله هند خدمت كرده بود و نظر به دغدغه و شناخت خود از آثار مهم فرهنگی كشورها دست به ترجمه آثار بسیاری به زبان فارسی زد. «نگاهی به تاریخ جهان» در سه جلد ترجمه و بطبع رسیده است. بخش اول شامل ۹۵ نامه از «تاریخ باستان» آغاز و تا اواخر قرن هجدهم و تا آستانه انقلاب‌های بزرگ آن قرن دامه یافته است. بخش دوم ۶۰ نامه در خود دارد و تا جنگ اول جهانی را روایت كرده است. بخش سوم هم ۴۲ نامه شامل دنیای پس از جنگ می‌باشد. این تقسیم‌بندی از سوی مترجم صورت گرفته به جهات فنی و عملی كار انتخاب شده است و الا كتاب یك واحد متصل و به هم پیوسته است. ترجمه فارسی این كتاب از روی چاپ چهارم آن كه در ژانویه ۱۹۴۹ در لندن انتشار یافت صورت گرفته است و مستقیما از متن انگلیسی برگردانده شده است.

نكته جالب اینكه ترجمه كتاب در سال ۱۳۳۵ هجری شمسی پس از اینكه ترجمه كتاب قبلی نهرو تحت عنوان "زندگی من" از سوی محمود تفضلی آغاز شد. نهرو بعد از دریافت كتاب زندگی خود از تفضلی خواست كتاب تازه‌اش كه همین "نگاهی به تاریخ جهان باشد" را ترجمه نماید. نهرو كه در آن سال نوشته بود: خوشوقت خواهم شد كه شما كتاب "نگاهی به تاریخ جهان" مرا نیز ترجمه و منتشر كنید. سه سال بعد و در سال ۱۳۳۸ (ه ش) مرحوم تفضلی یك نسخه از ترجمه كتاب "نگاهی به تاریخ جهان" را به سفیر كبیر هند در تهران تحویل داد تا با حفظ مراتب احترام به دفتر نخست وزیری جایی كه جواهر لعل نهرو بر آن تكیه زده بود بفرستند. نهرو پس از دریافت كتاب برای مترجم كتابش در ایران نوشت:

آقای محمود تفضلی عزیز
سفیر كبیر ما در تهران یك نسخه از ترجمه فارسی كتاب "نگاهی به تاریخ جهان" را كه شما ترجمه كرده بودید را برایم فرستاده است. از شما سپاسگزارم و آن را تقدیر می‌‌كنم. چون زبان فارسی نمی‌دانم، شاید نتوانم درباره این ترجمه قضاوت كنم، اما شنیده‌ام كه این كتاب در ایران موقعیت خوبی كسب كرده است و استقبال شایانی از جانب دانشجویان و عموم مردم از آن شده است. امیدوارم این كتاب سبب تفاهم بیشتر میان ایران و هند بشود.

با احساسات صمیمانه. ارادتمند. جواهر لعل نهرو

كتاب همانطور كه سفیر كبیر هند به جناب نخست وزیر گفته بود در ایران به شدت مورد اقبال قرار گرفته بود و موفق شد برنده جایزه بهترین ترجمه سال ۱۳۳۸ انجمن كتاب ایران شود. ترجمه‌ای كه در پی گذشت پنج دهه از آن اكنون كمی قدیمی و كندخوان به نظر می‌رسد، اما هنوز قوت و استحكام بیانی خود را در نوشتن جملاتی كوتاه و با افعال و كلمات درست حفظ كرده است.

جواهر لعل و نهرو در ابتدای كتاب نوشته است:

در زندانی بودم كه كتابخانه‌ای وجود نداشت و كتاب هایی كه بتواند مورد رجوع قرار گیرد در اختیار زندانی نیست. در چنین وضعی كتاب نوشتن درباره هر موضوع و مخصوصا درباره تاریخ كاری گستاخانه و دشوار است. در زندان مقداری كتاب به دستم رسید اما نمی‌توانستم آن‌ها را با خود نگاه دارم. كتاب‌ها می‌آمدند و می‌رفتند. بنابراین خودم را عادت دادم كه از كتاب‌هایی كه می‌خوانم یادداشت بردارم. دفترچه‌های یادداشت من كه بعد از مدتی تعدادشان خیلی زیاد شده بود در هنگام نوشتن نامه‌ها به كمك من آمدند. در این زمان فقدان كتاب‌های خوب كه بتواند طرف مراجعه قرار گیرد كاملا محسوس بود و به همین جهت بعضی دوران‌‌ها از قلم افتاده و ناگفته مانده‌اند. نامه‌های من شخصی‌‌اند و در آن‌ها بسیاری مسایل خصوصی هست كه فقط برای دخترم معنی و مفهوم دارد. نمی‌دانم با آن‌ها چه باید كرد، زیرا بیرون كشیدن آن‌ها كاری نیست كه به آسانی امكان‌پذیر باشد. نهرو می‌نویسد: روش برخورد من با حوادث مثل كار یك تاریخ‌نویس نیست. اصولا من ادعای تاریخ‌نویسی ندارم. آنچه در این نامه‌ها هست مخلوط ناموزونی است از نوشته‌های ابتدایی برای جوانان با بحث و گفتگویی از منظر بزرگ‌سالان.

محور اصلی این كتاب سرزمین هند است. یعنی در كتاب "نگاهی به تاریخ جهان"، نگاه كننده در هند نشسته است. ابتدا به تاریخ دور می‌نگرد و در بستر زمان جلو می‌آید تا به تاریخ معاصر خود می‌رسد. روایت و تحلیل تاریخ از این نوع كه نهرو انجام داده است توجه ویژه‌ای به جغرافیای رخدادهای هم دارد. بنابراین آسیا و تقابل تاریخی شرق و غرب دیگر محور اصلی كتاب است. از دیگر ارزش‌های كتاب باید به توالی و ارتباط رخدادهای جهان با یكدیگر نام برد. رویكرد تاریخی اثر درس گرفتن از تاریخ است و در این بین نویسنده هرگز ادای بی‌طرفی و خنثی‌منشی ندارد. او یك هندی اصیل است كه در نقل تاریخ كشورش و جهان به استعمار و استبداد از همان ابتدا حساسیت ویژه‌ای نشان می‌دهد. می‌توان گفت "نگاهی به تاریخ جهان" یكی از واقعی‌ترین تاریخ‌هایی است كه نوشته شده است. تاریخی به زبان مردمی كه عادت كرده بودند حتی تاریخ‌شان را هم غربی‌ها بنویسند.

3 ویژگی اصلی كتاب عبارتند از اینكه اولا تاریخی بومی است. دوم اینكه تحلیلی و توضیحی است و سوم آنكه به زبان ساده و برای جوانان و نوجوانان نوشته شده است. گو اینكه هیچ كتاب بدون اشكال در برداشت و نوشتار نیست اما تمام آنچه ذكر شد از این كتاب یك پیشنهاد خوب برای مطالعه تاریخ ساخته است.

حضرت آیت الله خامنه‌ای در دیدار اخیر خود با فرماندهان سپاه پاسداران ذیل بحث استحكام ساخت درونی فرمودند: اين كتاب جواهر لعل نهرو ـ نگاهى به تاريخ جهان ـ را بخوانيد؛ در بخشى كه دخالت و نفوذ انگليس‌ها در هند را بيان ميكند، تصوير ميكند، تشريح ميكند ـ او آدمى است هم امين، هم مطّلع ـ مي‌گويد صنعتى كه در هند بود، علمى كه در هند بود، از اروپا و انگليس و غرب كمتر نبود و بيشتر بود. انگليسی‌ها وقتى وارد هند شدند، يكى از برنامه‌هايشان اين بود كه جلو گسترش صنعت بومى را بگيرند. خب، بعد كار هند به آنجا مي‌رسد كه ده‌ها ميليون آن وقت‌ها، صدها ميليون در دوره‌هاى بعد، فقير و گدا و خيابانْ‌خواب و گرسنه به معناى واقعى داشته باشد.