بحران مهاجرت در خراسان شمالی/ از روياي آسودگي تا كابوس افسردگي

به گزارش خبرنگار مهر، مهاجرت یکی از پدیده‌های بحران‌زا و مشکل آفرین در طی چند دهه اخیر به شمار مي‌رود، به گونه‌اي که شکل و فرم جوامع را دچار تغییرات اساسی كرده است.

این پدیده چه در داخل مرزهای یک کشور و چه در سطح بین‌المللی در ابعاد و اشکال مختلف خود، به دل مشغولی سیاستگذاران و دولت‌ها می افزاید و به همين دليل نيز رويكردهاي مختلفي در مواجهه با آن اتخاذ مي شود.

به طور کلی واژه مهاجرت در مفهوم جابه جایی و انتقال جمعیت در مکان یا تحریک جغرافیایی جمعیت به کار برده می‌شود، اما مهاجرت در معنای عام عبارت است از ترک سرزمین اصلی و سکونت در سرزمین دیگر به طور موقت یا دائم و به معنای خاص نيز به نقل مکان انفرادی یا جمعی انسانها با تصمیم به تغییر محل اقامت و کار به طور دائم یا برای مدتی طولانی اطلاق مي شود.

همچنين بايد توجه داشت كه مهاجرت در مفهوم جدید کلمه با کوچ مداوم انسان در جوامع ابتدایی و کوچ عشایری و همچنین حرکات جغرافیایی کوتاه مدت جمعیت مانند سفر یا مسافرت متمایز است و در مورد جمعیت هایی به کار می رود که نسبتا استقرار یافته اند.

خراسان شمالي و حكايت چمدان و كوله پشتي

سيدجواد رضايت كارشناس اتباع و مهاجرين خارجي استانداري خراسان شمالي در زمينه اشكال مختلف مهاجرت در استان در گفتگو با خبرنگار مهر، مي‌گويد: یکی از شایع‌ترین حرکت‌های اجتماعی در خراسان شمالی مهاجرت‌های فصلی- فردی است، در اين نوع از مهاجرت شمار زیادی از مردم طبقه پایین که عمدتا در مناطق حاشیه‌ای و روستایی قرار دارند به علل مختلف عازم کلان شهرها شده و در مشاغل غیر حرفه ای و کارگری مشغول مي شوند.

رضايت مي افزايد: مهمترین ویژگی‌های حركت اجتماعي مذكور اين است كه مهاجرت بیشتر در طبقه مردان انجام می‌شود به طوری که 17 درصد از مردان و 14 درصد از زنان استان‌های مختلف در ایران، مهاجر بوده‌اند.

به گفته وي جوان گزینی، مجرد گزین بودن، همبستگی بین سواد و مهاجرت، مهاجرت فصلی و موقتی، روستايي بودن اکثر مهاجران و... از ديگر ويژگي‌هاي اين نوع از مهاجرت است.

رضايت اظهار مي‌كند: در اين مهاجرت اکثر مهاجران روستایی را دهقانان تهیدست و خرده پا تشکیل می‌دهند و علت مهاجرت‌ها نيز مشکلات اقتصادی، اجتماعي و... است.

اين كارشناس مهاجرت مي‌گويد: شکل دیگری از مهاجرت که در خراسان شمالی طی دهه‌های اخیر افزایش یافته کوچ دسته جمعی روستايیان به مناطق شهری است، به گونه اي كه با اين مهاجرت دسته جمعي، نام منطقه شهري كه مهاجران در آنجا ساكن شده اند به نام مبدا مهاجران مشهور مي‌شود.

رضايت مي‌افزايد: اين مهاجران در حالي كه در روستاي خود توليدكننده بودند با عزيمت به شهر، به مصرف کننده‌ای بزرگ بدل مي‌شوند و در برخي موارد ديده شده كه از جمعیت فعال در بخش دامداری و کشاورزی روستا، تنها چند پیرمرد و پیرزن و کودک به جا مانده است.

وي عنوان مي‌كند: به طور کلی باید گفت که مهاجرت در خراسان شمالی به يك اپيدمي تبدیل شده و انگیزه کار و تولید و آبادانی در روستاها، جای خود را به کار در کارخانجات و کارگاههای شهرهای بزرگ داده است.

رضايت اظهار مي‌كند: تقلیل جمعیت روستاها،‌ تخلیه نیروی کار فعال و کار کن و مستعد، برهم زدن ترکیب جمعیت روستایی، دگرگونی قشربندی روستا، فروپاشی تدریجی کشاورزی روستایی، رویکرد کشاورزی دهقانی به کشاورزی تجاری و بازگانی، دگرگونی تدریجی چهره طبیعی روستاها و... از مهمترین نتایج اين گونه از مهاجرت است.

به گفته اين كارشناس، عكس اين مسئله براي شهرهاي مقصد نيز صدق مي‌كند به گونه‌اي كه چهره شهرها به همان نسبت دچار بی‌قوارگي مي‌شود.

مهاجرت نخبگان از خراسان شمالي

نخبگان در هر جامعه ای از تاثیر گذارترین اقشار جامعه هستند اما مهاجرت در این سطح نیز در استان خراسان شمالي شمالی نسبت به دیگر استانهای کشور از درصد بالایی برخوردار است، به گونه ای که اکثر تحصیل کردگان در مقاطع دکترا در علوم و فنون گوناگون بعد از پایان تحصیلات جذب دانشگاه ها، شرکتها، ادارات و وزارتخانه های مرکز كشور و خارج استان یا کشور می شوند.

عدم حمایت مسئولین، نامناسب بودن شرایط کار، برچسب خوردن های بی مورد، تخریب شخصیت، دخالت در امور شخصی آنان، انتظارات همشهریان و ... از جمله عواملي محسوب مي شوند كه سبب شده تا مهاجرت نخبگان از اين استان بيش از استان هاي ديگر باشد.

به هر روی باید گفت که مهاجرت چه در سطح نخبگان و چه در سطح توده ها، باعث مي شود تا نیروهای مفید کاری منطقه استعدادهای خود را در خارج از استان مصرف كنند. در این راستا اجرای سیاست‌های مهاجرتي که در كشورهای جهان اعمال می شود؛ در محدود و ممنوع کردن مهاجرت خالی از لطف نخواهد بود.

كارشناس اتباع و مهاجرين خارجي استانداري خراسان شمالي در اين زمينه مي‌گويد: اجرای سیاست‌های اقتصادی مهاجرتی مربوط به تصمیم گیریهای اقتصادی دولت در خصوص سرمایه گذاریهای کلان برای مناطق روستایی، ارتقای سطح دستمزدها در مناطق عقب افتاده کشور، برنامه ریزی برای کاهش تمایزات شهر و روستا و همسان کردن زندگی در مناطق مختلف جامعه، بهبود شرایط زندگی گروه های کم درآمد و متوسط و خانه سازی برای آنان از جمله موثرترین این سیاستها است که موفقیت بیشتری در کشورهای جهان سوم در پیشگیری از انفجار رشد جمعیت شهرها داشته است.

سيدجواد رضايت با بيان اين كه مهاجرت پدیده‌ای بحران زا است که جوامع را دچار بی هویتی، بی‌قوارگی، ناامیدی و گسستگی خانوادگی می‌كند، اظهار مي‌كند: مطابق آخرين اطلاعات به دست آمده از مناطق مختلف در خراسان شمالی، بیش از 50 درصد نیروی کار اين استان شش ماه از سال دور از خانواده در مهاجرت به سر می برند و در واقع این 50 درصد از همان باقی مانده ای محسوب مي شوند که در روستاها هستند.

به گفته اين كارشناس سر و سامان دادن به بخش کشاورزی با داشتن دشتهای وسیع، توسعه دامپروری با داشتن نژادهای اصیل دامی، احداث و راه‌اندازی چاه‌های آب به صورت مشارکتی، دادن امتیازات دامداری صنعتی، ارائه موافقتهای اصولی جهت اکتشافات معادن، سدسازی، دعوت از سرمایه‌گذاران برای احداث کارخانجات تبدیلی، راه اندازی مراکز  فنی و حرفه ای براي آموزش دانش آموزان روستایی و... از جمله مواردي است که مهاجرت را در سطح توده ها را کاهش خواهند داد.

رضايت مي‌گويد: همچنين توسعه مراکز پژوهشی و دانشگاهی راه را برای برگشت نخبگان علمی و فرهنگی باز مي‌كند و سبب مي‌شود تا خراسان شمالي نیز به مانند دیگر استانها از نیروهای اصیل خود و کسانی که دلشان برای ولایتشان می‌تپد، استفاده كند.