تحرک فکری از نگاه انتقاد آمیز و نگاه همراه با شک آغاز می شود/ شک دستوری دکارت 5 قرن پس از اسلام

دکتر سید یحیی یثربی درباره راه بیرون آوردن افراد از جمود و تقلید از منظر فلسفی به خبرنگار مهر گفت: همه انسانها در یک موضوع وجه اشتراک دارند، به این ترتیب که به همان شیوه ای که پرورش یابند زندگی خواهند کرد و به سادگی حاضر به تغییر در نگرش ها و عقاید خود نیستند. انسانی که در خانواده مسیحی به دنیا می آید مسیحی می ماند. کسی که مسلمان به دنیا می آید مسلمان می ماند و در مورد ادیان دیگر نیز همین طور. برای چنین انسانی درست و نادرست فرقی نمی کند، او در هر دینی که به دنیا آمده و تربیت شده تا آخر عمر در همان دین باقی می ماند و این یعنی جمود و عدم تحرک.

وی افزود: راه رهایی از این جمود و تقلید کورکورانه، راه روشن و ظریفی است که اسلام آن را به ما یاد داده است و دانشمندان مغرب زمین نیز چندین قرن بعد از اسلام به آن دست یافتند. اتفاق یا بهتر است بگویم حرکتی که انسان را از جمود نجات می دهد، این است که وقتی هر یک از افراد به بلوغ رسیدند سعی در بررسی عقاید خود داشته باشند. به عبارت دیگر اگر پدر او تا دیروز به آن فرد یاد داده بود که ما سه خدا داریم، پدر، پسر و روح القدس یا یک خدا داریم، وقتی بالغ شد خودش در پی شناخت خدا باشد. این تنها راه رهایی انسان از جمود و بی حرکتی است. در واقع حرکت فکری از همین نگاه انتقاد آمیز و نگاه همراه با شک آغاز می شود. این موضوع و پیاده کردن این روش جزو الفبای اسلام به شمار می آید.

این نویسنده و محقق درباره دیدگاه اسلام به نگاه انتقاد آمیز گفت: در اسلام این طور عنوان شده که در اصول دین تحقیق نیست. این عبارت به این معنی نیست که در اصول اعتقادی نباید تحقیق کنید بلکه منظور این است که در مورد وجود یا عدم وجود خدا و یکتاپرستی یا دیگرپرستی از دیگران سوال نکنید، خودتان تحقیق کنید و با استدلال و دلیل و منطق، دین، عقیده و باور خود را بسازید و آن ذهن از پیش ساخته را رها کنید.

وی یادآور شد: اروپایی ها بعد از گذشت 6-5 قرن از این نظر اسلام به این دیدگاه دست پیدا کردند. دکارت این نظریه را مطرح کرد که انسان باید ذهن از پیش ساخته را بیرون بریزد و حرف نو و حرفی که ذهن بتواند آن را با استدلال بپذیرد در فکرش بگنجاند. این نظریه با عنوان «شک روشی یا شک دستوری دکارت» معروف شد. در حالی که بیش از 5 قرن پیش از دکارت بعضی از متکلمین معتقد بودند که بر هر انسان مکلفی نخستین واجب و نخستین کار ضروری این است که به باورهای خود نگرش انتقادی داشته باشد.

این محقق و پژوهشگر تصریح کرد: ممکن است این طور فکر کنیم که اگر در عقاید خود شک کنیم پس باید بر چه موضوعی باور داشته باشیم. این شک و تردید به معنای انکار این صحبت ها نیست بلکه به معنی توجه مجدد و شخصی به این مکتب است. یعنی تلاش برای بررسی مکتب و دین خود با عقل و استدلال و پی بردن به درستی آن با این روش است. قاعدتاً اگر پیروان تمام ادیان با این روش پیش بروند دین اخلاقی و درست برنده خواهد بود. وقتی همه تلاش کنیم عقایدمان را بررسی کنیم قطعاً آنجا هر دینی که درست باشد برنده خواهد شد. پیرو هر دینی وقتی به درست بودن دین و مذهب خود اطمینان و دلیل کافی برای اثبات حقانیت آن داشته باشد دلیلی برای نگرانی و ممانعت از روش تحقیق و بررسی ندارد. کسی باید نگران باشد که به درستی دین خود اطمینان ندارد. در حوزه عقاید، تحقیق و بررسی از نظر اسلام مشکلی ندارد ولی دین های دیگر چنین چیزی را نمی پذیرد.

یثربی خاطرنشان کرد: در واقع همین نگاه انتقاد آمیز به مسائل مختلف است که زمینه فکر کردن و چگونه فکر کردن را آموزش داده و افراد را از جمود و بی تحرکی فکری نجات می دهد. جوانان ما باید در موضوعات مختلف به ویژه مسائل اعتقادی و باورهای خود آگاهانه برخورد کنند و هر آنچه می شنوند زیر ذره بین قرار دهند.