ويژگيهاي خاص معماري، تاريخي و مذهبي بناهاي اصفهان اين استان را پايتخت فرهنگي جهان اسلام كرد

به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر" ، استان اصفهان از جمله استانهاي كشور ايران است كه از غناي فرهنگي ، هنري ، تاريخي و مذهبي بسياري برخوردار است و به همين دليل آثار و اماكن تاريخي متعددي در آن وجود دارد .

در اين ميان آثار و بناهاي مذهبي - تاريخي نيز از جايگاه ويژه اي برخوردار بوده ، جزئي از ميراث فرهنگي كشور بشمار مي روندو برخي نيز شهرتي جهاني دارند :

مسجد جامع عباسي ( مسجد امام )

ساختمان مسجد جامع عباسي در ضلع جنوبي ميدان تاريخي اصفهان در سال 1020هجري به فرمان شاه عباس اول و در بيست و چهارمين سال سلطنت وي شروع شده است و به منظور تزيين ميدان بزرگ ، در سال 1025 هجري و در حاليكه هنوز مشغول پي ريزي قسمتهاي ديگر مسجد بوده اند ، سردر نفيس كاشيكاري معرق آن را به اتمام رسانيده اند.

در كتب تاريخي مشهور عهد صفويه مانند "عالم آراي عباسي" و "وقايع السنين و الاعوام" همه جا از اين مسجد به نام "مسجد جامع عباسي " و "مسجد جامع جديد عباسي ياد شده است. كتيبه سردر مسجد به خط ثلث "عليرضا عباسي" و مورخ به سال 1025 حاكي از آن است كه شاه عباس اين مسجد را، كه در كتيبه مسجد جامع ناميده شده، از مال خالص خود بنا كرده و ثواب آنرا به روح جد اعظم خود ( شاه طهماسب) اهداء كرده است. 

اين مسجد شاهكاري جاويدان از معماري و كاشيكاري و حجاري ايران در قرن يازدهم هجري است و آخرين سالهاي تاريخي كه در مسجد ديده مي شود، سال 1077 هجري يعني آخرين سال سلطنت شاه عباس دوم و 1078 هجري يعني اولين سال سلطنت شاه سليمان و نيز سال 1095 هجري است و معلوم ميدارد كه اتمام تزئينات و الحاقات مسجد، در دوره جانشينان شاه عباس اول صورت گرفته است.

به گزارش "مهر"، كتيبه هاي مسجد، كار خطاطان معروف عهد صفويه مانند : "عليرضا عباسي " و "عبدالباقي تبريزي " و " محمد رضا امامي " و " محمد صالح امامي" است و تزئينات عمده آن از كاشيهاي خشت هفت رنگ و معرق است. در مدرسه جنوب غربي مسجد، قطعه سنگ ساده اي به شكل شاخص در محل معيني تعبيه شده است كه ظهر حقيقي اصفهان را در چهار فصل نشان ميدهد و چنانكه مي گويند محاسبه آن را " شيخ بهايي " دانشمند و فقيه و رياضيدان معروف عهد شاه عباس انجام داده است. سطح فوقاني اين شاخص به شكل مثلث قائم الزاويه است كه وتر مثلث در جهت طرفي است كه ظهر را تعيين مي كند و يك ضلع مجاور زاويه قائمه وصل به ديوار است و ضلع ديگر نماينده قبله مسجد است .

از نكات جالب اين مسجد انعكاس صوت در مركز گنبد بزرگ جنوبي آن است، ارتفاع گنبد از اين مسجد 52 متر و ارتفاع منارهاي داخل آن 48 متر و ارتفاع مناره هاي سردر آن در ميدان نقش جهان 42 متر است، قطعات بزرگ سنگهاي مرمري يكپارچه و سنگابهاي نفيس ، مخصوصاَ سنگاب نفيس شبستان غربي گنبد بزرگ كه مورخ به سال 1095 هجري است از ديدنيهاي جالب اين مسجد بي نظير جهان اسلام است.

مسجد جامع (مسجد جمعه اصفهان)

اين مسجد در حقيقت مجموعه اي از معماريها و آثار هنري دوره هاي بعد از اسلام تاريخ ايران است و يادگارهاي پادشاهان ، وزرا ، امرا ، رجال و بانوان خير ايراني بعد از اسلام را در بر دارد. بنابراين مسجد فوق ، تحولات معماري دوره هاي اسلامي تاريخ ايران را درمدت هزار سال اخير بخوبي مي توان در آن مطالعه كرد . 

در ضلع جنوبي مسجد، گنبد خواجه نظام الملك وزير مشهور ملكشاه سلجوقي قرار دارد كه سال ساختمان آن بين 465 تا 485 هجري است و به احتمال قوي در 473 هجري به اتمام رسيده است، كتيبه كوفي اين گنبد، نام پادشاه وقت ، مكلشاه و وزير او خواجه نظام الملك را در بر دارد. عنوان ملكشاه در اين كتبه " يمين خليفه الله امير المومنين" ذكر شده و خليفه عباسي در آنزمان " المقتدي بالله " بوده است.

به گزارش "مهر"، چهلستونهاي طرفين اين گنبد، از دوره دوم عهد سلجوقي (جانشينان ملكشاه) واز اوايل قرن ششم هجري است. چهلستوني كه در منتهي اليه غربي اين ضلع واقع شده از دوره شاه عباس اول صفوي است ، كه در سال 1019 هجري به ساختمانهاي مسجد افزوده شده است.

ايوان شرقي مسجد ، ايوان شاگرد كه مشخصات سلجوقي خود را از قرن ششم بخوبي حفظ كرده است . داخل اين ايوان با آرايشهـــاي گچبري قرن هشتم پيرايش شده و كتيبه كاشيكاري آن حاكي ازتعميرات دوره شاه سليمان صفوي است .

ايوان غربي مسجد ، ايوان استاد كه ساختمان آن از قرن ششم هجري است و تزئينات آن بيشتر از نوع خطوط بنايي است . اين ايوان در دوره پادشاهي شاه سلطان حسين صفوي تعمير و تزيين شده و با كتيبه ها و الواحي در قالب خطوط مختلف آراسته شده است .

در شمال ايوان غربي، مسجد كوچكي از دوره اولجايتو ايلخان مسلمان مغول واقع شده است ، كه محراب عالي گچبري آن در سال 710هجري به دستور وزير ايراني او محمد ساوي ساخته شده است و طاقهاي آجري متنوع دارد.

پروفسور آرتور اپهام پوپ "Prof. Arthur Upham Pop " ايرانشناس مشهور آمريكايي در مورد اين يادگار عظيم تاريخي اصفهان چنين نوشته است : " اين بنا ، با عظمت خاموش ، جدي و اسرارآميزش يكي از زيباترين آثار معماري جهان است ."

بدليل ويژگي هاي خاص مسجد جامع ، مسئولان و كارشناسان ميراث فرهنگي در تلاش براي ثبت جهاني اين تاريخي مذهبي ايران زمين هستنتد .

مسجد شيخ لطف الله

اين مسجد بي نظير نيز كه شاهكار ديگري از معماري و كاشيكاري قرن يازدهم هجري است به فرمان شاه عباس اول در مدت هجده سال بنا شده است . سر در معرق آن تا پايان سال 1011 ساخته و پرداخته شده و اتمام ساختمان و تزئينات آن در سال 1028 هجري بوده است . بر اساس تاريخ ساخت مسجد شيخ لطف الله 18 سال بطول انجاميده است .

كتيبه سر در آن به خط ثلث عليرضا عباسي و مورخ به سال 1012 هجري است ، معمار و بناي مسجد ، "استاد محمد رضا اصفهاني " بوده است كه نام او در داخل محراب زيباي مسجد در دو لوحه كوچك به اين شرح ذكر شده است : " مل فقير حقير محتاج برحمت خدا محمد رضا بن استاد حسين بناء اصفهاني 1028. "

شيخ لطف الله از علماي بزرگ شيعه از مردم "ميس" و از قراء "جبل عامل " يعني لبنان امروزي بوده است كه به دعوت شاه عباس اول، اصفهان را محل اقامت خود قرار داده است و بمنظور تجليل ازاو ، اين مسجد براي تدريس و نمازگزاري وي اختصاص داده شده و وجه تسميه مسجد مزبور به شيخ لطف الله از همين جهت است . شيخ لطف الله شش سال قبل از درگذشت شاه عباس اول وفات كرد .

مسجد شيخ لطف الله از ابنيهُ تاريخي بسيارمشهور اصفهان است كه تزيينات كاشيكاري آن در داخل از ازاره ها به بالا، همه از كاشيهاي معرق پوشيده شده است و داخل و خارج گنبد بي مانند آن نيز، كه از زيباترين گنبدهاي مساجد اصفهان به شمار مي رود از كاشيهاي معرق نفيس پوشيده شده است . باستان شناسان خارجي در مورد عظمت معماري اين مسجد گفته اند : " به سختي مي توان اين بنا را محصول دست بشر دانست ."

به دليل عظمت معماري و تاريخي اين بناي مذهبي ايران ، تمبر مشتركي با نقش اين بنا و اثري تاريخي از چين منتشر شده است .

مسجد شيخ لطف الله در ضلع شرقي ميدان نقش جهان ، مقابل عمارت عالي قاپو قرار دارد .

علاوه بر بناهاي مذهبي اسلامي ، در اصفهان بناهاي مذهبي ، مربوط به ديگر اديان نيز وجود دارد :

كليساهاي جلفاي اصفهان 

به گزارش "مهر"، شاه عباس اول ، اوايل قرن يازدهم هجري اصفهان را به پايتختي انتخاب كرد و جمع كثيري از ارامنه جلفاي آذربايجان را به اصفهان كوچ داد و براي آنها قصبه اي به نام جلفا و كليساهايي ساخت. در بين كليساهاي جلفا كليساي " بدخهم" ( بيت اللحم) كه در دوره شاه عباس اول در سال 1037 هجري بنا شده است و كليساي " وانك" ، از همه مشهورتر است . ساختمان كليساي " وانك" در سلطنت شاه عباس دوم در سال 1065 هجري مطابق 1654 ميلادي ، آغاز شده و در سال 1074 هجري (1664ميلادي) به اتمام رسيده است. اين كليسا تزئينات نقاشي گل و بوته و كاشيكاريهاي جالب و تابلوهاي زيباي از زند گاني حضرت مسيح(ع) را در بر دارد و به غير از تابلوهاي نقاشي آن كه نفوذ صنعت نقاشي ايتاليا و هلند در آنها پديدار است ، نوع معماري و تمام تزيينات د يگر آن ايراني است.

به غير از اين دو كليسا، كليساي ديگري به نام « مريم» ( يا خواجه عابد) كه در ميدان جلفا واقع شده و در سال 1021 هجري بنا شده شهرت دارد. اين كليسا در همان محلي ساخته شده است كه اولين كليساي جلفا يعني كليساي هاكوپ ( كليساي يعقوب مقدس ) در سال (1016 هجري قمري مطابق با 1067 ميلادي) در محل آن بنا شده بوده است.

جنب كليساي وانك يا « آمنا پركيج» ، موزه جالب كوچكي بر اهميت كليساي مزبور افزوده است. اين موزه قديمي ترين كتابي را كه در اصفهان به چاپ رسيده است در اختيار دارد و فرامين سلاطين ايران مجموعه جالبي است كه در موزه ديده مي شود.

علاوه بر چهار كليساي فوق ، در جلفا نه كليساي ديگر نيز وجود دارد مانند كلـيساي « گورك» يا كلـيساي « غريب » ، « استپانوس » ، « يوحنا» ، « كاتارينه يا دير كاترينا»، « نيكو غايـوس»، « گريگور»،« ميناس»، « سركيس»، و كليساي « نرسس» ، غير از اين كليساها ، ارامنه كاتوليك و پروتستان هم در محله « سنگتراشها» و محله « هاكوپ جان » براي خود كليساي مخصوص دارند.

كنيسه هاي يهوديان

قديميترين كنيسه اي كه در اصفهان وجود دارد (كنيسه عمو شعيا) در محله جوباره است كه از لحاظ هنري، هيچگونه تزئيناتي ندارد و فاقد جنبه هاي معماري جالب توجه است.

به نوشته دكتر هنرفر يهوديان ، اصفهان (در سال 1350 شمسي) 20كنيسه داشته كه دو كنيسه در محله دردشت يك كنيسه در محله گلبهار، در محله جوباره 16 كنيسه و كنيسه نيز در فلكه شاه عباس (فلسطين امروز) .

كنيسه ها از نظر تزئينات داراي كاربندي تصويرسازي هستند. اين كنيسه ها فاقد سكوهائي هستند كه مراسم مذهبي روي آنها انجام مي شده است. در حال حاضر، كنيسه هاي يهوديان اصفهان عبارتند ازكنيسه ملايعقوب - كنيسه ملانيسان- كنيسه ملاربيع- كنيسه بزرگ- كنيسه كوچك- كنيسه كلي- كنيسه گلبهار- كنيسه اتحاد- كنيسه دكتر داوود و ...

نزديكترين كنيسه يهوديان به محله مسلمان نشين در كوچه اي به نام كوچه (پيريالاندوز) واقع شده است. اين كنيسه كه بنائي ساده است داراي گنبدي است كه بالاي گنبد نورگيري تعبيه شده است اين ساختمان از خارج كاملا ساده و بي پيرايه است.

به تازگي هفت كنيسه در اصفهان در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد.