به گزارش خبرنگار مهر، حدود 200 سال پیش، شیخ غافل در سفری که به همراه یکی از روحانیون منطقه بیت چریم داشت آئین شبیه خوانی را در شهر حله عراق دید. شیخ غافل مجذب این مراسم شد و با دقت مراسم را از اول تا پایان نظاره گر بود. پس از اتمام شبیه خوانی تصمیم گرفت که همین مراسم را برای مردم دیار خودش اجرا کند. نزدیکترین شخص به او شیخ حسین بود. از او خواست تا همه مراسم را با جزئیات ثبت و ضبط کند.
شیخ حسین، روحانی متواضع دیار شوش بود. با علاقه از این پیشنهاد شیخ استقبال کرد و همه آنچه که دیده بود را در سینه حفظ و بر کاغذ ثبت کرد.
نخستین شبیه خوانی عربی کشورمان در بیت چریم (شهر ُحر) شکل گرفت. بیت چریم در شمال شرق شوش و در حاشیه رودخانه دز قرار دارد. از آنجایی که اهالی این مردم عرب هستند، مراسم تعزیه را نیز به زبان عربی اجرا می‌کنند.
مراسم شبیه واقعه کربلا و عزاداری امام حسین (ع) در این منطقه ریشه تاریخی دارد. به گفته ریش سفیدان این محل ابتدا این مراسم توسط شیخ فرحان، شیخ غافل و شیخ فارس ابن شیخ سالم از قبیله آل کثیر تیره (بیت چریم) بر پا می‌شد.
اهالی قدیمی بیت چریم در رابطه با تاریخچه این مراسم به خبرنگار مهر می‌گویند: شیخ غافل سال (1224 هجری قمری مصادف با 1181 هجری خورشیدی) به همراهی شخصی روحانی به نام شیخ حسین به قصد زیارت عتبات عالیات به عراق سفر کرد و به شهر حله رسید.
جبار یکی از اهالی شهر حر در این رابطه افزود: به این علت که زمان سفر شیخ غافل مصادف با ماه محرم‌الحرام بود، مراسم عزاداری شبیه یا تعزیه‌گردانی را در آن شهر دید و شیخ غافل تمایل خود را به برپایی این نوع تعزیه در منطقه به شیخ حسین ابراز کرد و از وی خواست نسبت به یادگیری و یادداشت شعرهای آن اقدام کند.
گفته می شود شیخ حسین نیز تمامی دیالوگ‌ها را مکتوب و تصاویر و نحوه برگزاری شبیه‌خوانی را به خاطر سپرد. سال بعد شیخ غافل به همراهی شیخ حسین اقدام به برگزاری این مراسم در منطقه خود کردند. آوازه این عزاداری به سرعت منتشر شد و سال به سال برشهرت آن نیز افزوده می‌شد.
از آن پس قبیله‌های همجوار بیت چریم منتظر حلول ماه محرم الحرام می‌شدند تا در مراسم عزاداری شبیه‌خوانی شرکت کنند. مردم آن مناطق می‌گویند: برخی از آنها از روز هفتم ماه محرم به روستا می‌آمدند و فرزندان روستا در این مدت میزبان آنان بودند. مدتی شیخ علی که مردی متدین و نسبت به دینش متعهد بود رهبری این مراسم را به عهده داشت.
در شبیه‌خوانی‌های قدیم بعضی از خانواده‌ها به صورت موروثی کار تعزیه‌خوانی را دنبال می‌کردند و گاه کل یک گروه تعزیه‌خوان از اعضای یک خانواده بودند. در شبیه‌خوانی بیت چریم نیز چنین بود که بعد از شیخ علی مدیریت مراسم شبیه‌خوانی به فرزندش شیخ حیدر و پس از آن به شیخ خلف بن حیدر آل کثیر رسید. سپس حمید حرمشاهی مدیریت این شبیه‌خوانی را بر عهده می‌گیرد.
بعد از شیخ خلف بود که برگزاری مراسم شبیه‌خوانی از حالت موروثی خود خارج شد و به دست ستاد برگزاری شهر ُحر رسید، میان اعضای ستاد برگزاری شبیه‌خوانی شهر ُحر(بیت چریم) اختلاف پیش آمد. گفته می شود برای جلوگیری از درگیری‌های احتمالی، این مراسم چهار سال پیاپی تعطیل شد.
در این مدت که مردم منطقه ارتباط معنوی خاصی با شبیه خوانی برقرار کرده بودند خلاء مراسم را در ایام محرم احساس می‌کردند.
بدون وقفه در جریه سید محمد(الهدامه)
در همین موقع، کمی آن سوتر از بیت چریم شخصی با نام عزیز هلاکوپور که یکی از خویشاوندان شیخ حیدر بود در روستای مجاور که روستای سید محمد تفاخ (الهدامه) نام داشت به همت تعدادی از اهالی آن روستا تصمیم به برپایی مراسم شبیه‌خوانی در روستای خود گرفتند. روستای سید محمد تفاخ معروف به جریه سید محمد از توابع شهرستان شوش دانیال و جنب کارخانه قند دزفول قرار دارد.
حاج ملا عزیز متولد 1312 با وجودی که در سن 80 سالگی به سر می برد اما همچنان مسرانه و متعهد بر اجرای این آئین کارگردانی را بر عهده دارد. حاج عزیز کارگردانی است که نه درس تئاتر خوانده و نه در کلاس های بازیگری شرکت کرده. با این حال توانسته اصول تئاتر خیابانی را به صورت تجربی بیاموزد و سال ها در حفظ آن کوشیده است.
حاج جمعه نهراوی، حاج سید رحیم، حسن و سید محسن تفاخ، حاج کریم، حاج عظیم و حمید خنیفر، ابراهیم، عیسی، حسن، جلیل و عبد نیسی، حاج سرهنگ، سرتیپ، مرتضی و مصطفی هلاکوپور، حاج عبدالنبی حیدری اصل از پیشکسوتان این آئین مذهبی – هنری هستند. محمود و غلام حیدری و ناصر چنانی از دیگر فعالان شبیه خوانی هستند. عباس خنیفر10 ساله نیز که نقش عمر بن جنادله را ایفا می کند، کوچکترین بازیگر این میدان ِ حسینی است.
پاسداران نظم
نظم از موارد بارز در اجرای شبیه جریه سید محمد است. گفته می شود، سال هاست که فعالان بسیجی و نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی توسط حوزه شهید بقایی و به همکاری سرهنگ علیرضا هلاکوپور برقراری نظم و امنیت این مراسم را بر عهده گرفتند. شاید به صراحت می توان گفت، وجود فرهنگ تعاون میان اعضای این روستا و نظم موجود در شبیه خوانی یکی از دلایل استقبال هزاران دوستدار اهل بیت از این آئین است.
برپایی شبیه‌خوانی رفته رفته به روستا و شهرهای مجاور از جمله شوش، منطقه صرخه، چنانه، الوان، عبدالخان و... نیز رسید. حتی در شهر شوش نیز از همین افراد برای اجرای تئاتر خیابانی در شب‌های دهه اول محرم استفاده می‌شود.
هم اکنون شبیه‌خوانی در میدان قدیمی شهر حر و در روستای سید محمد تفاخ برپا می‌شود. جمعیت شرکت کننده در این مراسم حدود هفت تا هشت هزار نفر است. این مراسم در شهر حر و روستای سید محمد تفاخ به صورت شبیه‌خوانی حضرت زینب(س) و امام سجاد (ع) در ظهر تاسوعا از ساعت 14 ظهر تا 18 عصر و شبیه‌خوانی شهادت امام‌حسین (ع) و یارانش در صبح عاشورا از ساعت 6 صبح شروع می‌شود و تا ساعت 15 ظهر ادامه دارد.
از ویژگی‌های این فعالیت هنری-مذهبی این است که تمام بازیگران این روستاها هیچ کدام پیشینه‌ای در کارهای هنری ندارند. حتی کودکان کم سن و سال هم در این مراسم نقش‌های مهمی ایفا می‌کنند و در مقابل چشم صدها و شاید هزاران نفر نقش خود را طوری اجرا می‌کنند که اشک را بر دیدگان تماشاگران جاری می‌کنند.
سرتیپ هلاکوپور در رابطه با تأثیر این مراسم می‌گوید: اگر ما همین مراسم را با حمایت بیشتر ارگان‌ها حفظ کنیم، می‌توانیم از هر جای دنیا خصوصاً کشورهای عربی همسایه نیز جذب توریست و تبلیغ فرهنگ تشیع اسلامی را بخوبی انجام دهیم.
همانطور که گفته شد مراسم از ابتدای روز عاشورا آغاز می‌شود و ماجرای شهدای کربلا را به تصویر می‌کشد. بعد از آن و شب هنگام، اهالی روستای سید محمد تفاخ برای شام غریبان باز هم به میدان می‌روند و شمع‌های مرادشان را در تاریکی مطلق همچون روزنه‌ای رو به امید روشن می‌کنند.
به گزارش خبرنگار مهر، در قدیم، چند شب جلوتر از روز عاشورا مردم خود را به محل برگزاری مراسم می‌رساندند تا جایی برای خود در این مراسم پیدا کنند و تا صبح روز عاشورا منتظر می‌ماندند تا شبیه‌خوانی شروع شود. این مراسم از ساعت 6 صبح آغاز می‌شد و تا غروب همان روز ادامه داشت.
شبیه خوانی در شهر حر و روستای سید محمد به لحاظ وسعت محل اجرا، از بزرگترین نمایش های خیابانی کشور نیز به حساب می آیند. حضور ده ها سوارکار با اسب های زیبا، همچنین شترهای فراوانی که در این نمایش ها استفاده می شوند، فضای سنتی که یادآور تاریخ است را شکل می دهند.
نظر شما