نگاهی به سینما و تئاتر دینی اصفهان/ نمایشهای دینی اصفهان جنبه تاریخی دارند

به گزارش خبرنگار مهر، آن چه به هنگام دیدن نمایش هایی با موضوعات دینی در اصفهان به ذهن مخاطب می رسد، وجه سفارشی آن است.

یک کارگردان تئاتر آیینی در این زمینه گفت: تئاتر ایران، مبتنی بر رسم و رسوم، آیین ها، حرکات، فرم ها و نمادهای ایرانی است و ریشه در تئاتر غربی ندارد.

منصور قربانی که از سال 67 در عرصه تئاتر دینی و تعزیه کار می کند و تاکنون 21 نمایش دینی ساخته، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: تئاتر دینی تفاوتی با تئاتر غیردینی ندارد. در واقع تئاتر یا ارزشی است یا بدون ارزش و دین هم یک ارزش محسوب می شود.

وی ادامه داد: تئاتر دینی هم مثل ژانرهای دیگر نمایشی مبتنی بر متن، کارگردانی، بازیگری و سایر عناصر یک نمایش است و تنها موضوع دینی دارد.

وی افزود: مشکل تئاتر ما سفارشی بودن و خصوصی نبودن آن است و در این زمینه نباید به کارگردان خرده گرفت، بلکه این ایراد به سفارش دهنده ها وارد است، برای مثال قرار بود من نمایشی کاملا امروزی با موضوع محرم کار کنم، اما نهاد سفارش دهنده مرا به سمت یک کار تاریخی برد.

قربانی که کتاب "تاثیرات عاطفی موسیقی در تعزیه" را نیز زیر چاپ دارد و به نسخه نویسی سه مجلس تعزیه هم پرداخته، ادامه داد: اهالی تئاتر به دلیل این که تئاتر درآمد ندارد و خصوصی نیست، مجبورند با این شرایط کار کنند. از طرف دیگر در نظر گرفتن اعتقادات مردم در تئاتر مهم است و باید کاری بسازیم که عام مردم بیشتر با آن ارتباط برقرار کنند و مردم هم آثار تاریخی را ترجیح می دهند.

تئاتر دینی اصفهان در کار تاریخی خلاصه شده است

وی بیان داشت: کم و بیش نمایش هایی در اصفهان اجرا شده که دینی است، اما جنبه تاریخی ندارد، ولی تعداد آن ها بسیار اندک است، متاسفانه تئاتر دینی اصفهان در کار تاریخی خلاصه شده و بیشتر کارگردان ها به بیان صرف واقعه عاشورا می پردازند، در حالیکه به بیان برداشت شخصی از این واقعه و تاثیر آن در زندگی انسان امروز هم می توان پرداخت.

این کارگردان تئاتر ابراز داشت: نمایش هایی که در اصفهان اجرا می شود، براساس نیازسنجی و دغدغه مخاطب نیست، تاثیری بر زندگی مردم ندارد و باری به هر جهت کار می شود. دلیل این موضوع هم این است که تئاتر این شهر خصوصی نیست و در آن آزادی عمل وجود ندارد.

وی با بیان این که مشکل دیگر تئاتر دینی این است که به دلیل این که دغدغه شخصی سازنده آن نیست، کارگردان کمتر به دلمشغولی های دینی انسان امروزی می پردازد، عنوان داشت: نمایش دینی دغدغه کارگردان و گروه اجرایی نیست، بلکه دغدغه مسئول سفارش دهنده است.

قربانی اذعان داشت: تئاتر ما سفارشی است، هنرمند براساس نیاز جامعه کار نمی کند و مردم هم با اثر ارتباط برقرار نمی کنند. برای مثال می بینیم که تئاتری در بهترین سالن های شهر با هزینه بالایی اجرا می شود و نهایتا 20 تا 40 نفر مخاطب به سالن 400 نفره اجرای آن می آیند، در حالی که تعزیه هایی که با هزینه اندک اجرا می شوند، 400 یا 500 نفر مخاطب دارند و تاثیر بیشتری بر مخاطب می گذارند.

وی گفت: فرهنگ سازی در بستر مناسب امکان پذیر است. ما به مردم می گوییم تئاتر ببینند، اما وقتی دغدغه مردم در این آثار مطرح نمی شود، مردم هم آن ها را پس می زنند. نمایش "این روبان سیاه که به قاب دنیا است" که چندی پیش آن را در تالار هنر اصفهان اجرا کردم، براساس نظر سفارش دهنده، نسبت به چیزی که خودم پیشنهاد داده بودم، تغییر زیادی کرد.

 باید تئاتر آیینی را شناخت

این کارگردان افزود: ممیزی و دخالت های ناشی از بی مهارتی سفارش دهنده ها آسیب های جدی به تئاتر دینی زده و گروه های هنری هم مجبورند با این شرایط کار کنند.

وی با بیان این که استفاده از هنرهای نمایشی آیینی در تئاتر دینی فرصت های زیادی در اختیار هنرمند می گذارد، بیان داشت: می توان سال های سال روی این موضوع کار کرد و خلاقیت به خرج داد و کسانی هم در این عرصه کار کرده اند، اما باید هنر آیینی و قواعد و اصول آن را به طور دقیق شناخت.

قربانی اظهار داشت: هنرهای آیینی ما قاعده مند است و برای مثال در تعزیه لباس قرمز ویژه اشقیا است، صدای ترومپت مخصوص صحنه های رزم است و آواز خواندن در گوشه های دستگاه نوا ویژه صحنه های روحانی است.

وی ادامه داد: در جشنواره های تئاتر همه مدعی جایزه هستند و داوری ها سلیقه ای است، چرا که فرمول خاصی در تئاتر وجود ندارد، اما در تئاتر آیینی چنین نیست و قواعد خاصی وجود دارد، اما ما بدون رعایت این فرمول ها به دنبال خلاقیت و نوآوری می رویم و این موضوع به نمایش ضربه می زند و تماشاگر را فراری می دهد.

این کارگردان ابراز داشت: برای استفاده از هنرهای آیینی در تئاتر دینی باید هم تئاتر آیینی و هم تئاتر امروزی را بشناسیم و از هر دو به اندازه سود ببریم. متاسفانه در هنر امروز در مواردی کار بی اصول و غیرعرف را خلاقیت می دانند، در حالی که باید در چارچوب کار کرد.

وی عنوان داشت: خلاقیت به این معنا است که یک اصل موجود را بشکنیم، اما برای این کار باید نخست آن اصل را شناخت و بعد آن را شکست. این در حالی است که ما اصول را نمی شناسیم، ولی آن ها را می شکنیم که این خلاقیت نیست.

سینمای دینی گستره وسیعی را شامل می شود

یک سینماگر اصفهانی نیز در این زمینه گفت: مسئولان سینمایی کشور طی سال های گذشته سعی کرده اند ویژگی های سینمای دینی را مشخص کنند، اما هنوز به نتیجه ای نرسیده اند.

مجید صدیقی که کارشناسی ارشد سینما دارد و تاکنون تله فیلم های "سفر به برج حمود"، "طعم سیب کال" و "پروانه ای در مشت" را برای شبکه های سراسری تلویزیون ساخته، در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: نمی توان برای سینمای دینی و اخلاقی تعریف خاصی ارائه داد و این نوع سینما گستره وسیعی را شامل می شود.

وی افزود: الزاما هر فیلمی که به زندگی پیامبران یا ائمه بپردازد، مربوط به سینمای دینی نیست، بلکه هر اثر سینمایی که نگاه اخلاق مدارانه و دغدغه پرداختن به ارزش های انسانی داشته باشد و به تبیین یک معروف و نهی یک منکر بپردازد، یک اثر دینی است.

صدیقی که آخرین اثر وی، نگارش فیلمنامه مجموعه تلویزیونی "مهتاب در زمین" در زمینه دفاع مقدس است، ادامه داد: زاویه دید یک سینماگر اهمیت دارد و به همین دلیل موضوعات بیشتری می تواند در سینمای دینی مطرح شود، دین ما به جز احکام و اخلاقیات نیست و به همین دلیل هر فیلمی که به این مسائل بپردازد، دینی است که فیلم های اجتماعی و خانوادگی در ژانرها و قالب های مختلف از این جمله است.

وی ابراز داشت: مسئولان بارها سعی کرده اند به تئوریزه کردن مبانی سینمای دینی بپردازند، در این راستا مفاهیمی چون سینمای معناگرا، سینمای دینی و سینمای ارزشی را مطرح کرده اند و سعی کرده اند در جشنواره های مختلف به فیلم هایی با مفهوم مذهبی، اخلاقی و دینی بها دهند تا به الگوسازی و جریان سازی در زمینه سینمای دینی بپردازند، اما متاسفانه این فعالیت ها مقطعی، جسته گریخته و پراکنده بوده و نتیجه قابل رصدی نداشته است.

صدیقی که ساخت دو مجموعه مستند "زاویه" و "نمایش و نیایش" برای تلویزیون و نگارش فیلمنامه پنج تله فیلم و یک فیلم سینمایی را در کارنامه خود دارد، عنوان داشت: هنرمند دم به دم در حال واکنش نشان دادن به شرایط زندگی خود است و یک اثر هنری بازنمای واکنش هنرمند به پدیده های اطراف و شرایط زیست او است و به همین دلیل سینمای دینی نمی تواند فرمایشی باشد.

وی با اشاره به این که فیلمی که به نقد جامعه بدون معنویت می پردازد، یک فیلم اخلاقی و دینی است، اذعان داشت: برای مثال فیلم "جدایی نادر از سیمین" کاملا دینی است، چون به منکر دروغ گویی و قضاوت سطحی نقد وارد می کند. در دین ما هم دروغ گویی مذموم است، در نتیجه این فیلم اخلاقی، یک اثر دینی هم هست.

این کارگردان سینمای اصفهانی گفت: اگر هنرمند فیلم دینی و اخلاقی را براساس درونیات، تعلقات و دغدغه های خود بسازد و به مفهوم فیلم خود باور داشته باشد و از طرف دیگر این مفهوم را از خلال یک ساختار دراماتیک و در یک بستر روایت مند منتقل کند، دچار شعارزدگی نمی شود.

وی افزود: آثار شعارزده ای که مفاهیم ارزشمند را به شکل دم دستی، بد و غیردراماتیک مطرح می کنند، به دو آسیب دچار هستند، یکی این که مفهوم اخلاقی نهفته در آن ها دغدغه هنرمند نبوده و فیلمساز تنها براساس مناسبات کاسبکارانه روز و برای کسب اعتبار مالی آن فیلم را ساخته و اثرش سفارشی است، در نتیجه مفهوم فیلم او برایش درونی نشده و برآمده از دغدغه های او نیست.

هیچ نهادی در اصفهان از فیلمسازی حمایت نمی کند

 وی ادامه داد: در چنین آثاری تلاش می شود موضوع اخلاقی و اجتماعی بیان شود، اما به دلیل این که فیلم از لحاظ فرم دچار ضعف است، این مفهوم در آن خراب می شود.

این کارگردان اظهار داشت:عملا هیچ نهادی به جز تلویزیون در اصفهان به صورت تخصصی و متمرکز از فیلمسازی حمایت نمی کند و اتفاقات مربوط به این عرصه خودجوش و شخصی است، تلویزیون هم براساس منویات و اهداف رسانه ای خود کار می کند و تنها یکی از اهداف آن، بیان مسائل دینی و اخلاقی است.

وی عنوان داشت: هر فیلمی نشان می دهد دغدغه دینی در سازنده آن درونی شده یا نه. وقتی مخاطب مفهوم دینی یک فیلم را باور نکند، نشان می دهد که سازنده آن فیلم هم به آن مفهوم باور نداشته و در نتیجه ماحصل کار او باورپذیر نشده است.

صدیقی ابراز داشت: اگر شرایط معقول و متعارف برای هنرمند فراهم شود، به دلیل این که هنرمند ذاتا میل به آفرینندگی دارد و این میل، قسمتی از روح آفرینندگی خداوند در وجود او است و هنرمند نهاد توحیدی و خداجو دارد، در نتیجه در بستر درست، خروجی کار او خداجویانه خواهد بود.

............................

گزارش از الهام باطنی