ورود سازمان ملل به موضوع دریاچه هامون / نماینده سازمان ملل:حق ایران را از هیرمند می گیریم

به گزارش خبرنگار مهر، سیستان و بلوچستان از حدود 11 سال پیش تاكنون به دلیل قطع رودخانه هیرمند و خشك شدن بستر دریاچه هامون با بحران خشكسالی روبرو شده است و منطقه ای كه در گذشته به انبار غله ایران معروف بود اكنون با معضلاتی همچون  از بین رفتن كشاورزی، دامپروری و صید و صیادی دست به گریبان است. در حقیقت در حال حاضر  درياچه هامون به عنوان هفتمين تالاب بين المللي جهان و بزرگ ترين درياچه آب شيرين كشور تقريباً براي هميشه از روي نقشه جغرافيايي محو شده است. درياچه اي كه تا كمتر از دو دهه قبل هر ساله پذيراي بيش از يك ميليون پرنده مهاجر بود.

حیات سیستان به رودخانه هیرمند كه از افغانستان سرچشمه می گیرد وابسته است. آب این رودخانه به سوی ایران به علت جنگ و بی ثباتی این كشور چندین دوره قطع و باعث ایجاد خشكسالیهای شدید شده است. آثار زیان بار اقتصادی و اجتماعی فراوانی را برای این منطقه در پی داشته است.

با نابودي هامون ۱۵ هزار صياد بيكار شدند و زناني كه با بهره گيري از ني هاي درياچه به توليد صنايع دستي اشتغال داشتند منبع درآمد خود را از دست دادند. دامداران سيستاني با ۱۲۰ هزار رأس گاوي كه تا ديروز در ۷۰ هزار هكتار از اراضي درياچه چرا مي كردند مهاجرت كردند و ۸۰۰ روستا تحت تاثير هجوم شنهاي روان درياچه قرار گرفته است. درياچه اي كه سالانه ۱۲ هزار تن ماهي از آن صيد مي شد امروز يك بستر خشك و تفتيده است.

با پدیده خشكسالی در منطقه سیستان كه سرمنشا آن افغانستان است نه تنها مشكلات اقتصادی دامنگیر منطقه شده بلكه معضلات بهداشتی و زیست محیطی نیز بسیاری از ساكنان این استان را با مشكل رو به رو كرده است.

این دریاچه نقش بسیار مهمی در خنک کردن آب و هوای منطقه در زمان وزش بادهای 120 روزه داشت، اما با خشکیدگی تالاب هامون حجم زیادی از رسوبات و شن های خشک شده کف دریاچه هامون و رودخانه هیرمند تا حدود 300 کیلومتر به همراه باد به حرکت درآمده و موجب افزایش گرد و غبار و آلودگی هوا در منطقه شده است که در بسیاری از موارد این آلودگی از 5 برابر حد بحران نیز فرا رفته و لذا موجب تهدید حیات انسانی و جانوری و عارضه‌های پوستی، چشمی و ریوی شده است.

شايد اگر مطالعه دقيقي صورت مي گرفت مشخص مي شد كه نابودي هامون بزرگ ترين پديده پناهندگي و آوارگان زيست محيطي در كشور را رقم زده است. خشكساليهاي سالهاي اخير و عدم پايبندي افغانها به راي كميسيون دلتا ( كميسيون دلتا متشكل بود از كارشناسان سه كشور كانادا، آمريكا و شيلي كه روي رودخانه هيرمند كار كارشناسي انجام دادند ) و قرارداد ۱۳۵۱ دولت ايران و افغانستان مبني بر آزادسازي ۲۶ متر مكعب آب در هر ثانيه در رودخانه هيرمند و ضعف روابط ديپلماتيك دولت ايران در حل اين معضل، جملگي باعث شد تا امروز هامون چشم انتظار قطره اي از آب هيرمند باشد.

اگرچه بیشتر کارشناسان  معتقدند عدم تأمین حقابه هامون از رودخانه هامون مهمترین علت خشک شدن این دریاچه است اما  بعضی گزارشها حاکی از این است که اجرای طرح انسداد مرز در سالهای گذشته و ایجاد موانعی در بستر خشک دریاچه، برای جلوگیری از تردد قاچاقچیان و در نتیجه  ایجاد 70 کیلومتر خاکریز در بستر دریاچه نیز نقش عمده ای در خشک شدن هامون دارد چرا که فراه رود و خاش رود از سمت شمال و در خاک افغانستان و رودخانه سیستان از سمت جنوب و داخل خاک ایران به دریاچه هامون می‌ریزد و خاکریز ایجاد شده در بستر دریاچه هامون در سالهای اخیر موجب شده تا آب در پشت خاکریز و در واقع در خاک افغانستان بماند و وارد محدوده ایران نشود.

آنطور که مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان می گوید: اگر ایجاد خاکریز سودی به حال ما می داشت مطمئنا افغانها و حتی مخالفان بین المللی ما به بهانه های واهی و هشدارهای زیست محیطی به شدت از ما انتقاد می کردند که دریاچه هامون را به خطر انداخته ایم.

به گفته افسری  افغانها و آنان که سر عناد با ما دارند خوب متوجه شده اند که خاکریز به نفع افغانها و به ضرر ما تمام شده و نه تنها هیچ باکی از این قضیه ندارند بلکه بسیار خرسندند.

از سوی دیگر بسیاری كارشناسان و برخی مسئولان بر این باورند كه اگر دولت افغانستان با جمهوری اسلامی ایران همكاری كند بسیاری از این مشكلات حل خواهد شد و نه تنها مردم سیستان و بلوچستان بلكه ساكنان استانهای همجوار دو كشور همسایه افغانستان و پاكستان نیز از فقر و محرومیت خارج می شوند زیرا بیش از 90 درصد مایحتاج و نیازمندی های مردم این دو كشور بخصوص استانهای همجوار از این منطقه تامین می شود.

اما بعد از روی کار آمدن دولت حامد کرزای درباره حقابه ایران از هیرمندبه جز مذاکراتی که رییس سازمان محیط زیست در سفر رییس جمهور افغانستان به ایران داشته درمورد این حقابه و تنها اشاره ای مختصر به آن شده  مذاکرات جدی از سوی دوطرف صورت نگرفته است.

حتی با  تشکیل فراکسیون نجات دریاچه هامون در مجلس در اوایل مهرماه  سال جاری اگرچه در ابتدا تصور می شد پیگیری‌ها برای تأمین حقابه هامون از رئیس جمهور و وزارت خارجه با جدیت بیشتری انجام شود ولی در عمل هنوز اتفاق خاصی نیافتاده است.

در این میان در سفر اخیر نماینده مقیم سازمان ملل به سیستان و بلوچستان، گری لوییس با دیدن وضعیت اقتصادی و اجتماعی مردمان این منطقه به فراکسیون نجات دریاچه هامون در مجلس قول داده است که سازمان ملل پیگیر حق‌آبه این دریاچه از افغانستان باشد.

بر اساس گفته های رییس فراکسیون نجات دریاچه هامون در مجلس؛  افغانستان مسیر آب هیرمند را منحرف کرده و سدهای متعددی سر راه این رودخانه بسته است و در حال حاضر مسیر نهایی رود هیرمند به سمت گودزره در پاکستان هدایت کرده و دیگر هیچ انشعابی از این رود به ایران نمی‌رسد و نماینده مقیم سازمان ملل وقتی از نزدیک در جریان دلایل خشکی این دریاچه بین المللی قرار گرفت به اهالی سیستان و بلوچستان قول داد حق‌آبه این دریاچه را از افغانستان پیگیری کند.

از سوی دیگر سخنگوی فراکسیون نجات دریاچه هامون معتقد است: وضعیت کنونی دریاچه هامون که اهمیت آن کمتر از دریاچه ارومیه نیست بحرانی است و  23 مترمکعب در ثانیه حق آبه ای است که برای دریاچه هامون در نظر گرفته شده است و این میزان باید تامین شود تا از مشکلات دریاچه کاسته شود.

آنطور که میر مرادزهی می گوید: در جلسه  اخیر این فراکسیون در مجلس قرار شد دریاچه هامون نیز که یکی از مهم ترین دریاچه های ایران است مانند دریاچه ارومیه مورد توجه قرار بگیرد چرا که هامون کمتر از دریاچه ارومیه نیست و وزارت نیرو و سازمان محیط زیست باید اقدامات خود را در راستای ماندگاری و احیای دریاچه هامون انجام دهند و از تولید بیشتر  ریزگردهاجلوگیری شود چراکه در حال حاضر بیماری سل در این منطقه از همه مناطق کشور بیشتر است و می توان گفت سلامت مردم منطقه سیستان بیش از هر جای دیگری در گرو مدیریت محیط زیست ، مدیریت منابع آب و روابط دیپلماتیک بین المللی است.

اگرچه دریاچه هامون هم به لحاظ ارزش های زیست محیطی و اکولوژیکی و نقش در وضعیت اجتماعی و اقتصادی مردم منطقه با دریاچه ارومیه برابری می کند اما گلایه ها و مقایسه هایی که نمایندگان عضو فراکسیون نجات هامون درمجلس در خصوص بی توجهی به هامون و توجه به ارومیه می شود محلی از اعراب ندارد چرا اولا هنوز اقدام خاصی دررابطه با دریاچه ارومیه انجام نشده در ثانی مشکل اصلی دریاچه هامون کشور افغانستان و رایزنیهای بین المللی که چندان قابل مقایسه با مشکلات دریاچه ارومیه و سدها و زمین های کشاورزی اطرافش نیست.

به هر حال آنچه که اهمیت دارد وعده نماینده مقیم سازمان ملل برای گرفتن حق ایران از افغانستان از رودخانه هیرمند و برگرداندن حیات به این دریاچه وامید به مردم سیستان و بلوچستان است که به نظر می رسد مسئولان و نمایندگان به جای کشمکش بر سر هامون و ارومیه و پریشان باید وقت و انرژی خود را در راستای تحقق این وعده صرف کنند.