چه طرفهایی بر طبل تجزیه عراق می کوبند؛ تبعات و پیامدها

عراق که از زمان اشغال آن از سوی آمریکایی ها با پدیده انفجار و ترور و بی ثباتی امنیتی دست و پنجه نرم می کند این روزها بیش از هر زمان دیگری اسیر از هم گسیختگی نظامی و سیاسی است. گرچه انتخابات در اواخر آوریل گذشته برگزار شد و گروههای پیروز در این انتخابات مشخص شدند و همه به دنبال معرفی نخست وزیر بودند اما هنگامی که در سحرگاه ششم ژوئن تروریست های موسوم به دولت اسلامی عراق و شام، نینوا را به اشغال کامل درآوردند و مناطقی از صلاح الدین را نیز اشغال کردند اوضاع بغرنج تر شد.

به وضوح می شد توطئه ای که علیه عراق و نوری المالکی شکل گرفته است را شاهد بود. تصاویر نظامیانی که یونیفرم را از تن درآورده بودند و به اربیل فرار کردند صحنه های ناخوشایندی را رقم زد. بعثی ها با همسویی گروه های تکفیری وارد عمل شدند تا کیان سیاسی عراق را نابود کنند. در این میان برخی کشورهای منطقه نیز با کمک رسانه های خود کوشیدند تا اوضاع را نابسامان تر جلوه کنند.

در کنار این وضعیت آشفته مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان فرصت را غنیمت شمرد و بر مناطق مورد مناقشه که طی سالیان پس از اشغال عراق از سوی آمریکایی ها همواره بر سر آن با دولتمردان بغداد کشمکش داشت، مسلط شد.

اوضاع سیاسی و نظامی بی ثبات عراق زمزمه هایی را درباره تجزیه این کشور مطرح کرد.

شکل گیری تفکر تجزیه عراق

اما فکر تجزیه عراق به سه منطقه کردی، سنی و شیعی را هنری کیسنجر متفکر استراتژیک و وزیرخارجه اسبق آمریکا در مارس 2006 مطرح کرد و سرنوشت مشابه سرنوشت یوگسلاوی سابق برای آن متصور شد.

بعدها جوزف بایدن معاون کنونی باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا نیز بحث تقسیم عراق به سه منطقه خودمختار را مطرح کرد.

سناتور کیلی بایلی هات ژسون نیز از تجزیه عراق سخن گفت.جوزف ادوارد پژوهشگر اندیشکده بروکینگز نیز ضمن دشوار دانستن تجزیه عراق به مشکلات جغرافیایی که برای جدا کردن اهل تسنن و شیعیان وجود دارد، مخالفت برخی عشایر و مخالفت کشورهای همسایه اشاره کرد.

محققان اندیشکده مذکور تفاوت زیادی میان اوضاع بوسنی و وضع کنونی عراق قائل شدند و اعلام کردند که همسایگان بوسنی مانند صربستان و کرواسی دارای هدف واحد و استراتژیکی بودند یعنی مایل به تجزیه عراق بودند اما اوضاع عراق کاملا متقاوت است.

یک استاد دانشگاه کالیفرنیا فوائد تجزیه عراق را شامل کاسته شدن از اختلافات میان اهل تسنن و شیعیان، تعجیل در ایجاد موسسات، به وجود آمدن فرصت برای هر گروه برای دست یابی به اجماع در قبال دین و موضوعات دیگر دانست.

آلن توبل نیز ضمن حمایت از تجزیه عراق اعلام کرد: تعداد کشورهای دنیا پس از جنگ جهانی دوم به 74 کشور رسیده است و هم اکنون 193 کشور هستند و مانعی برای اضافه شدن سه کشور دیگر به این کشورها وجود ندارد.

کی بایلای هاچنسون از سناتورهای آمریکایی نیز از طرفداران تجزیه عراق بود.

عوامل داخلی و خارجی در به وجود آمدن نگرش تجزیه طلبانه

اما اگر بخواهیم نگاهی دقیق به اوضاع کنونی عراق بیندازیم متوجه می شویم که عوامل داخلی و خارجی در قوت گرفتن گرایش های تجزیه طلبانه موثر بوده است. برخی گروه های سنی که از زمان سقوط صدام حسین هیچ گاه از وضعیت کنونی راضی نبوده اند. زیرا این گروهها میل به قدرت طلبی دارند و هرگز نمی خواهند که زیر مجموعه شیعه قرار بگیرند همواره به ویژه در برهه اخیر بحث اقلیم سنی را مطرح کرده اند.

اقلیمی که مورد نظر داعیان آن است شامل موصل، دیالی، صلاح الدین و کرکوک می شود. اقلیمی که با توجه به اشغال موصل و بخش هایی از صلاح الدین و چنگ انداختن کردها بر کرکوک عملا رنگ باخته است.

صالح المطلک معاون نخست وزیر عراق نیز که اوضاع را مناسب دیده است زبان به انتقاد از مالکی گشود و اعلام کرد: عراق دیگر نمی تواند یکپارچه باقی بماند و  تفکر ایجاد اقلیم سنی طرفداران زیادی میان اهل تسنن دارد.

در این میان اما مرجعیت شیعی بر وحدت عراق اصرار دارد و بر تمایلات تجزیه طلبانه که خواسته رژیم اسرائیل است هشدار داد. عبدالمهدی الکربلایی در خطبه های نماز جمعه در کربلا تجزیه عراق را خواسته رژیم اسرائیل دانست.

در این میان مسعود بارزانی همسو با مظنونان تحت تعقیب به تجزیه عراق دامن می زند وی این روزها شادتر از هر زمان دیگری است و آن را بهاری برای کردستان عراق می داند زیرا توانسته است مناطق مورد مناقشه در ماده 140 قانون اساسی را به راحتی به چنگ خود درآورد و منتظر چراغ سبز آمریکایی ها برای استقلال کردستان و تجزیه عراق است.

در کنار عوامل داخلی می توان رد پای خارجی را نیز در این موضوع مشاهده کرد. عربستان سعودی که پس از سرنگونی رژیم صدام هیچگاه تعامل مثبتی با حاکمان عراق برقرار نکرد و برخی دیگر از کشورهای حوزه خلیج فارس در این زمینه نقش داشته و دارند. ضاحی خلفان رئیس پلیس سابق دبی اخیرا اعلام کرد: تجزیه عراق بهتر از خونریزی است. آمریکایی ها اعلام کرده اند که دیگر احتمال یکپارچه ماندن عراق وجود ندارد

ترکیه که اخیرا تحرکات خود را علیه دولت نوری المالکی افزایش داده بود و به تعامل با کردها روی آورده بود از تشکیل کشور مستقل کردستان در شمال عراق حمایت کرد. حسین سیلیک سخنگوی حزب عدالت و توسعه گفت: تفکر ایجاد کشور مستقل کرد قبلا حساسیت زا بود اما واقعیتی به نام کردستان وجود دارد و این حتمی است. اوضاع عراق خوب نیست و به سوی دودستگی و تجزیه می رود.

اسرائیلی ها که اوضاع آشفته در منطقه به سود آنهاست از تجزیه عراق خرسند می شوند به ویژه که آویگدور لیبرمن وزیر خارجه رژیم اسرائیل از کشور مستقل کردستان و در واقع تجزیه عراق استقبال کرد.

احمد سعید تاج الدین نویسنده مصری درباره تمایل اسرائیل برای تجزیه عراق می نویسد: اسرائیل از مدتها قبل به دنبال تجزیه عراق بوده است. کرانجیا روزنامه نگار هندی در کتابی با عنوان خنجر اسرائیل از ایده تجزیه عراق و تقسیم آن به دولت کردی در شمال، عربی در مرکز سخن گفته بود وی این موضوع را در سال 1957 مطرح کرد.

آوی دیختر وزیر امنیت سابق رژیم اسرائیل هدف استراتژیک این رژیم را ممانعت از ایفای نقش عربی و منطقه ای در عراق می داند و می گوید: ما موفق به تحقق اهداف بزرگی در عراق شده ایم. عراق در حال حاضر با وجود دولت مرکزی به سه اقلیم تقسیم شده است؛ عراق عرصه درگیری شیعی و سنی است؛ عراق هرگز به قبل از سال 2003 باز نخواهد گشت.

مایکل چاسودفسکی کارشناس موسسه گلوبال ریسرچ درباره نقش آمریکا در تجزیه عراق می نویسد: آنچه در عراق رخ داده است جنگ داخلی نیست بلکه درگیری سنی و شیعه است. موضع آمریکا در حمایت از داعش از اهداف دراز مدت از جمله ساقط کردن نوری المالکی و تجزیه عراق به سه منطقه حکایت دارد. القاعده و دیگر گروههای تروریستی نشات گرفته از این سازمان خدمات استراتژیکی به واشنگتن از خاورمیانه با افغانستان و عراق و سوریه انجام داده اند.

خواب آمریکایی ها برای عراق

مجله تایم آمریکا در گزارشی هفت صفحه ای از تجزیه عراق به سه کشور کردستان در شمال، سنی در مجاورت سوریه و سوم شیعی خبر داده است و حدود کشور شیعی را تا کویت و بخش هایی از شمال عربستان دانسته و بغداد را در داخل کشور سنی متصور شده است.بر این اساس کردهای سوریه به کردستان عراق و مناطق سنی سوریه به کشور سنی می پیوندند.

اما در این میان اتحادیه عرب و برخی کشورهای عربی دیگر مانند مصر خواهان یکپارچه ماندن عراق هستند.

برخی بر این باورند که عراق عملا تجزیه شده است به ویژه که اقلیم کردستان مدتهاست که اجازه عبور ساکنان دیگر مناطق عراق را بدون مدارک و گذرنامه نمی دهد و تعامل زیادی میان سنی و شیعی در عراق وجود ندارد زیرا رهبران سنی مدام از اوضاع شکایت دارند و با تحریک خارجی بحث اقلیم سنی را مطرح می کنند.

اما مشکلی که  وجود دارد آمیختگی جامعه عشایری عراق است زیرا بافت عشایر به گونه ای است که هم سنی در آنها وجود دارد و هم شیعی. در برخی از شهرهای شمالی مناطقی وجود دارد که شیعیان در شهرهایی که اکثریت آنها را سنی تشکیل می دهد حضور دارند.

ترکمن ها میان کردستان و مناطق عربی سنی در شرق دجله محصور شده اند. وضعیت طوزخورماتو به این شکل است و تلعفر نیز همین وضعیت را دارد. در جنوب که اکثریت شیعی هستند سنی ها هم وجود دارند. راه حل این مشکل چیست؟ آیا باید پاکسازی طایفه ای شود؟ این جنایت و فاجعه بشری است. موضوع بغداد، دیالی، البلد و الدجیل و دیگر شهرهایی که مختلط هستند چه می شود؟ در حال حاضر مشکل اساسی و جوهری که تجزیه راه حل آن باشد وجود ندارد.

......................

فرزاد فرهاد توسکی