قهرمانهای عروسکی شیراز فراموش شده اند/ کسی "پهلوان کچل" را نمی شناسد

به گزارش خبرنگار مهر، سال ها قبل از آنکه فضای مجازی و شبکه های تلویزیونی بر ساعات زندگی آدم ها سایه افکند، یا اینکه اعضا خانواده با تلفن های همراه خود و از طریق گروه های اجتماعی به دنبال نجات خود از تنهایی باشند، مردم در فضاهای صمیمی هم نشینی می کردند و از هنرهای نمایشی لذت می بردند.

به گزارش خبرنگار مهر، مناسبت های مختلف بهانه ای بود که خانواده ها در کنار یکدیگر اوقات سپری کنند و در این شب نشینی ها و یا مراسم های شادی، عروسک های نمایشی نیز مهمانان ویژه بودند و موجب سرگرمی حاضرین می شدند.

شهر شیراز نیز با سابقه درخشان فرهنگی، در سال های دور در تاریخ نمایش خود قهرمانان عروسکی را داشته است که بخشی از زندگی اجتماعی مردم این شهر محسوب می شدند.

عروسک هایی مانند “پهلوان کچلک” یا به قول مردم شیراز “جی جی ویجی” و عروسک “مینا” از جمله این عروسک ها هستند که سال ها مهمان خانه های شیرازی و صحنه های نمایشی بودند،عروسک هایی که کسی این روزها از آنها خبر ندارد.

این بی توجهی به میراث های اصیل نمایشی و تکیه بر متون پست مدرن سبب شده است که بسیاری از مخاطبان دل از تئاتر ببرند و به همین سادگی رسانه های تازه پا، مهمان ناخوانده خانه ها شوند.

رحیم هودی پیشکسوت تئاتر شیراز درباره این میراث های نمایشی به خبرنگار مهر گفت: عروسک های نمایشی مانند پهلوان کچلک و مینا سال ها به عنوان یک گونه نمایشی مورد توجه هنرمندان و مخاطبان شیرازی بوده است.

وی بیان کرد: پهلوان کچلک که به اسم جی جی ویجی در میان توده مردم شناخته شده است از یک قصه دراماتیک خوب برخوردار بود.

بازیگر پیشکسوت سینما و تئاتر ایران در رابطه با قصه این گونه نمایشی اظهار داشت: پهلوان کچلک در این نمایش عاشق می شود و در مسیر نمایش با موانع مختلفی همچون دیوها، فرد دو رو دو رنگ و... مواجه می شود.

وی ادامه داد: این نمایش یکی از پر مخاطب ترین نمایش هایی بود که در سال های کودکی خود به خاطر دارم و از انواع قدیمی نمایش در شهر شیراز می باشد.

این مدرس پیشکسوت بازیگری تاکید کرد: مخاطبان با این نمایش آشنا بودند و در بخش های مختلف ارتباط کلامی برقرار می شد و پاسخ پهلوان را می دادند.

هودی اضافه کرد: در شیراز قدیم مرسوم بود که صبح عروسی هنرمندان نمایشی پهلوان کچلک به خانه داماد می آمدند و نمایش اجرا می کردند.

وی یادآور شد: هنرمندان این نمایش یک صندوقچه داشتند و وقتی وارد محله می شدند کودکان می دانستند که برای اجرای نمایش آمدند به همین دلیل آدرس خانه داماد را به آنها می دادند.

پیشکسوت نمایش شیراز ابراز داشت: بچه ها به دنبال آنها به خانه داماد می رفتند و تا در منزل باز می شد به خانه وارد شده و آماده تماشای نمایش بودند.

وی گفت: عروسک دیگری که در شیراز جنبه نمایشی داشت عروسک مینا است که اسم اصلی آن “بانو” بوده است.

هودی تصریح کرد: این عروسک دارای داستان نمایشی نبود بلکه در واقع یک گونه نمایشی موزیکال بود که با اشعار زمینه سرگرمی را فراهم می کرد.

استاد تئاتر شیراز یادآور شد: متاسفانه در سال های اخیر بسیاری از میراث های نمایشی رو به فراموشی است و کودکان امروز با عروسک هایی مانند پهلوان کچل و مینا آشنایی ندارند.

وی خاطرنشان کرد: توجه و حمایت از میراث های نمایشی در ارتقا فرهنگی و اجتماعی جامعه بسیار موثر است و امیدوارم میراث های نمایشی دوباره احیا شوند.  

بازیگر پیشکسوت سینما و تئاتر ایران اضافه کرد: متاسفانه برای حفظ و احیا این میراث ها شاهد عزم جدی نیستیم اما مطمئن باشید این میراث های نمایشی بخشی از خاطرات فرهنگی ما است.  

قدمت پهلوان کچلک به قبل از دوران ناصری بر می گردد

رامین شهمنش نویسنده و کارگردان نمایش نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: نمایش عروسکی پهلوان کچلک از قدیمی ترین گونه های نمایشی در شیراز است.

وی گفت: قدمت پهلوان کچلک به قبل از دوران ناصری بر می گردد و این احتمال وجود دارد که به بیش از این سال نیز برگردد.

شهمنش افزود: اساس نمایش پهلوان کچلک بر بداهه گویی استوار است اما دارای یک خط داستانی فاخر می باشد.

نویسنده و کارگردان نمایش بیان کرد: نمایش عروسکی در ایران به سال های دور باز می گردد و ردپای این نمایش در اشعار خیام نیز وجود دارد.

وی تصریح کرد: در آثار آقای بیضایی نیز به وجود این گونه نمایشی در ایران باستان اشاره شده که نشان از قدمت نمایش عروسکی دارد.

شهمنش خاطر نشان کرد: در شهر شیراز نیز گونه های نمایشی عروسکی پهلوان کچلک یا همان جی جی ویجی و یا مینا از سال های دور اجرا می شده است.

نویسنده و کارگردان نمایش ادامه داد: نمایش پهلوان کچلک در تهران نیز اجرا می شده که سبک اجرایی اش با شیراز متفاوت است.

وی بیان کرد: شیوه اجرایی دستکشی مربوط به شیراز است و در تهران نیز این نمایش با عروسک به شکل نخی اجرا می شده است.

این پژوهشگر نمایش عروسکی ادامه داد: از لحاظ قصه نیز تفاوت هایی وجود دارد اما پیرنگ و بن اندیشه هر دو مکتب یکی است.

شهمنش تصریح کرد: پهلوان کچلک، دیو، روح انگیز، آواروره، مبارک و ... از جمله کاراکترهای این نمایش هستند.

وی همچنین درباره غربت این نمایش در دوران معاصر ابراز داشت: بسیاری از بچه تئاتری ها با ورود به دانشگاه روی آوردن به نمایش های سنتی را بی کلاسی می دانند و ترجیح می دهند به سراغ نمایش های آوانگارد و پست مدرن بروند.

کارگردان نمایش های عروسکی تاکید کرد: ما در سال 74 گروهی را تشکیل داده و در شاخه یک کار گروهی به پژوهش و اجرای این نمایش روی آوردیم.

وی گفت: پس از چند سالی وقفه در سال 89 این نمایش را در هفته فرهنگ فارس در فرهنگسرای نیاوران اجرا کردیم که بسیار مورد استقبال قرار گرفت.

شهمنش خاطر نشان کرد: بسیاری از مخاطبان این نمایش در آن سال نوجوانان بودند و جالب این است که ما فی البداهه فضای این نمایش را تغیر داده و قصه به اینگونه اجرا می شد که روح انگیز توسط دیو طلسم می شود و درس نمی خواند که پهلوان به کمک او می رود.   

وی بیان کرد: دیگر عروسک نام آشنای تاریخ شیراز عروسک مینا است که مورد توجه مردم بوده است.

این نویسنده و کارگردان نمایش افزود: نمایش عروسکی مینا بر خلاف پهلوان کچلک دارای داستانی خاص نیست بلکه بیشتر جنبه موزیکال داشته است.

به گزارش مهر، برخی کارشناسان اعتقاد دارند نمایش عروسکی در شیراز متاثر از نمایش عروسکی هند است. 

نکته جالب این است که شخصیت سیاه به عنوان یکی از معروفترین شخصیت های نمایشی برای نخستین بار به عنوان یک شخصیت فرعی در نمایش عروسکی پهلوان کچلک نمود می کند.

.....................

عکس: محمدرضا دهداری