خبرگزاری مهر ـ گروه اجتماعی: شایعه درموقعیت‌هایی رواج می‌یابد که مردم در انتظار خبر باشند ولی نتوانند آن را از منابع موثق دریافت کنند. هرگاه شهروندان مشتاق مطلع شدن درباره ماجرایی باشند، به هر نوع اطلاعاتی در این باره متوسل می‌شوند و سپس آن را میان خودشان منتشر می کنند.
از نظرجامعه شناسی، پدیده شایعه فرایندی است که از طریق آن اخباری پخش می‌شود بدون آنکه از مجراهای رایج باشد. شایعه می‌تواند از یک اطلاع نادرست منشأ بگیرد یا اینکه منبع آن اطلاعی درست، ولی اغراق آمیز و درهم باشد. آن خبر ازفردی به فرد دیگر و از گروهی به گروه دیگر منتقل می‌شود بدون آنکه منشأ آن مشخص شود یا دلایل قطعی درباره صحت آن وجود داشته باشد. در حادثه اسید پاشی اصفهان عملکرد ضعیف مسئولان در اطلاع رسانی سبب شد بازار شایعه این بار با وسعت و دربرگیری بیشتری داغ شود و بسیاری ازمردم آگاهانه یا ناآگاهانه ماجراهایی را دهان به دهان نقل کنند که از اساس وجود نداشته است.
مرگ افرادی در اصفهان به دلیل اسیدپاشی، گزارشهایی از وقوع اسید پاشی درتبریز، یزد و تهران از جمله شایعه هایی است که بازار آن در هفته های اخیر در فضای مجازی داغ است. این رویه تا آنجا ادامه پیدا کرد که رسانه های مکتوب نیز طعمه این شیطنت ها شوند و برخی از آنها با تیترهایی که منبع موثقی نداشت سوار براین موج به احساس ناامنی درمیان مردم دامن بزنند.
در این میان، تعلل مسئولان در اطلاع رسانی بهنگام و غفلت از اخبار و شایعه هایی که در فضای مجازی به سرعت مطرح می‌شود سبب شد گروهی از جامعه برای دریافت اطلاعات بیشتر حتی به رسانه‌های بیگانه نیز روی بیاورند و آنچه که مد نظر این رسانه ها بود به عنوان واقعیت این حوادث به جامعه تلقین شود.
سکوت مسئولان مجالی برای عرض اندام شایعه سازان
استاد دانشگاه شهید بهشتی تهران و آسیب شناس این رفتار را نقد می کند و می گوید:حضور به موقع مسئولان و نهادهای مرتبط با امنیت عمومی و آرامش اجتماعی باعث جلوگیری از تولید و گسترش شایعات می شود. از نگاه رفتار شناسی در نبود واقعیت است که شایعه تولید می شود و به وسیله گروه ها و افراد مختلف گسترش پیدا می کند.
مجید ابهری با اشاره به اینکه دو دسته درجامعه دست به ایجاد شایعه و موج آفرینی می زنند می گوید: گروه اول اشخاص و گروه هایی هستند که دارای منافع سیاسی هستند و قصد دارند با استفاده از شایعه سازی عملکرد نهادهای انتظامی را تضعیف کنند و شرایطی ملتهب از جامعه ایران نشان دهند. این گروه ها با پشتیبانی رسانه های بیگانه ازجمله B.B.C و من و تو می کوشند با بزرگنمایی واقعیت هایی که رخ داده است و مرتبط کردن حواث به برخی گروه های سیاسی و مذهبی نسبت به فرضیه سازی با هدف تخریب صنعت گردشگری ایران و از بین بردن احساس امنیت در جامعه اقدام کنند.
به گفته وی، گروه دیگری هم هستند که با وجود نداشتن سوءنیت قربانی گروه اول می شوند. آنها تنها به دلیل اضطراب و وجود احساس ناامنی که در شبکه‌های اجتماعی به آنها القا شده است به تکثیر شایعه با استفاده ازنرم افزارها و شبکه های موبایلی اقدام می کنند.
واقعیت های امروز قابل پنهان کردن نیست
ابهری با اشاره به اینکه درشرایط امروز دیگرنمی توان حوادث و مشکلات اجتماعی را پنهان کرد بر ضرورت به دست گرفتن ابتکار عمل توسط مسئولان دربرخورد با این مشکلات تاکید کرد و اظهار داشت: مسئولان باید پیش از اینکه رسانه های غیر رسمی درمورد حادثه ای شروع به انعکاس اخبار کنند از طریق رسانه های رسمی اطلاع رسانی کنند و ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی و رفتاری مردم را هدایت کنند تا جامعه زودتر به آرامش برسد.
این استاد دانشگاه، خبر رسانی دیرهنگام درحوادث به مردم را مساوی با اطلاع رسانی نکردن به آنان دانست و معتقد است: اطلاع رسانی به مردم در برخورد با حوادث و مشکلات باید به موقع به انجام برسد چرا که در صورت بی توجهی به این موضوع، ابتکارعمل ازدست مسئولان خارج خواهد شد و رسانه های غیر رسمی که دغدغه امنیت مردم را ندارند مدیریت امور را به دست می‌گیرند.
وی بابیان اینکه این حوادث برای اولین بار نیست که در کشور رخ می دهد می گوید: نحوه برخورد با حوادث و مسایلی مانند خفاش شب، قاتل مشهدی، دوچرخه سوار زاهدانی و قاتل کرجی با حوادث و معضلات فعلی کاملا متفاوت شده است. اگر درگذشته مسئولان برای رعایت بهداشت روانی و امنیت جامعه به کندی اطلاع رسانی می کردند این رویه در شرایط فعلی نباید ادامه پیدا کند. از نگاه آسیب شناسی، در صورتی که مسئولان درقبال حوادثی مانند آنچه دراصفهان رخ داد به سرعت و دقت اطلاع رسانی نکنند این موضوع سبب خواهد شد اعتماد مردم از دست برود و سرمایه های اجتماعی کمرنگ شود و به جای آن اضطراب ونگرانی به عنوان یک ناهنجاری افزایش یابد.
وی با ابراز تاسف از وقوع برخی رفتارهای زننده و غیر اخلاقی برخی افراد ناباب با زنان در پی اسید پاشی های اخیر می گوید:متاسفانه ناهنجاری هایی در پی این حادثه در جامعه ایجاد شده است که در آن، افرادی با پاشیدن آب به سوی زنان تلاش می کنند ناامنی ایجاد کنند و از این کار خود لذت هم می برند که باید با ریشه یابی علت انجام چنین کاری با عاملان آن برخورد شود.
مسئولان و دست اندرکاران خبری پدافند غیرعامل را یاد بگیرند
ابهری معتقد است آموزش پدافند غیر عامل و ارائه برنامه های آموزشی به منظور مدیریت بحران برای مسئولان و کارگزاران خبری موضوعی است که باید به جدیت مورد توجه قرار گیرد. در حال حاضر با مشکل نبود مهارتهای کافی برای کنترل افکار عمومی و ضعف در مدیریت و هدایت این افکار مواجهیم. رسانه های ما نیز باید این آموزش ها را فرا بگیرند تا بدانند در برخورد با چنین حوادثی چگونه عمل کنند زیرا مهارت های کنترل افکار عمومی وضعف در مدیریت و هدایت این افکار هستیم.
وحشت مردم به توسعه شایعه کمک کرد
استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی نیز معتقد است بخشی از شایعه ایجاد شده در حوادث اسیدپاشی اخیر ناشی از وحشت مردم و بی اطلاعی آنان از واقعیت های موجود است. مردم به دلیل اطلاعات کافی در مورد اسید پاشی دریافت نکرده بودند دچار وحشت شدند. وحشت آنها سبب شد رفتارهایی در جامعه ایجاد شود که به گسترش شایعه دامن بزند.
مصطفی اقلیما با بیان اینکه مردم معتقدند با توجه به سوابق گذشته، دستگاه های امنیتی و پلیسی توانمندی بالایی درشناسایی مجرمان دارند می افزاید: البته در این ماجرا مسئولان اطلاعات خوبی به مردم ندادند و در مراحل اولیه، از دستگیری چهار نفر خبر دادند و بعد اعلام کردند که این افراد مظنون هستند. سپس اعلام شد که عامل این کار دیوانه است و با این عملکرد بر دامنه نگرانی و ترس مردم اضافه شد و با شدت گرفتن این ترس شایعه ها نیز قوت گرفت.
اقلیما تنها راه جلوگیری از تکرار حوادث و کنش های رفتاری مشابه در جامعه را عمل به رهنمودهای مقام معظم رهبری می‌داند و می گوید: رهبر انقلاب همواره به دو اصل مهم در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام تاکید می کنند که شایسته سالاری و پاسخگویی از جمله آنها است. اگر مسئولان شایسته و دقیق در انجام وظایف به کار گرفته شوند و روحیه پاسخگویی داشته باشند بیشتر مشکلات در صورت وقوع چنین حوادثی برطرف می شود.
