به گزارش خبرنگار مهر، بررسي پرونده مشاغل صنایع دستی در خراسان جنوبی با توجه به کمبود منابع پژوهشي و اطلاعات موثق کار بسيار سختی است اما براساس نظر کارشناسان هم اکنون بر روی بسیاری از صنایع دستی این استان غبار فراموشی نشسته است.
در گذشته نه چندان دور در خراسان جنوبی طيف متنوعي از مشاغل، صنایع دستی وجود داشته است که با بررسی های انجام شده امروزه به جز تعداد معدودي، ديگر اثری از آن ها در بازارهاي شهر ديده نمی شود که دراین رابطه بخشي از شغل ها و حرفه هاي قديمي، بنا به جبر روزگار و نبود تقاضا به مرور از ميان رفت.
شايد از ميان رفتن آن ها نيز چندان غيرطبيعي نيست و اما برخی دیگر از این صنایع به دليل برخی بی توجهی ها، غبار فراموشی بر آن ها نشسته است و متأسفانه بايد گفت اين مشاغل امروز تنها به خاطر انگيزه های شخصی زنده هستند و نفس می کشند.
هم اکنون بسیاری از صنایع دستی خراسان جنوبی از جمله رنگرزی، مس گری، پينه دوزی، آهنگری، سبد بافی، گلیم بافی، نمد مالی و غیر... شاید به دلیل نیاز اندک مردم به اینگونه مشاغل به عنوان مشاغل حاشیه ای تلقی شده اند و با بررسی تاریخچه این مشاغل می توان به این نتیجه رسید که هر يک از اين حرفه ها، دارای سابقه کهن تاريخی به لحاظ اجتماعي، فرهنگی و حتی اقتصادی است که باید احیاء شود.
اين جاست که بايد کمی عميق تر انديشيد و ديد که به راستی وظيفه چه گروه و سازمانی است که با توجه به اهميت روزافزون فرهنگ و تاريخ استان، به حفظ اين سرمايه هاي بومی و ملی و تاريخی اهميت دهد و به ارزش حفظ اين مشاغل، نه به صورت نمادين بلکه حداقل در حد کامل تری توجه کند.
به راستي تا چه اندازه زمان خواهيم داشت تا اين ميراث ارزشمند را براي نسل هاي بعد حفظ کنيم؟ ميراثی که با توجه به گسترش بی هويتی فرهنگی درميان جوانان، می تواند تأثير بسياری در انتقال فرهنگ و هويت تاريخی ايران به نسل هاي بعدی داشته باشد.
هم اکنون وضعيت حرفه های سنتي و صنايع دستي خراسان جنوبی چندان خوب نيست و در صورت ادامه اين وضعيت، بايد با برخي حرفه ها و هنرهاي سنتي شهر و استان برای هميشه خداحافظی کنيم. که امید است که با همت مسئولان گام موثری درزمینه احیاء این سنت نیاکانمان برداشته شود تا بتوانیم به دلیل کمبود آب در روستا این صنعت که نیاز چندانی به آب ندارد را جایگزین کنیم.
صنایع دستی جایگزین مناسب برای کشاورزی تعطیل شده در روستاها
نماینده مردم بیرجند، درمیان و خوسف در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با مهر با تأکید بر نقش مهم صنایع دستی در رونق اقتصادی استان، اظهار کرد: خراسان جنوبی دورترین فاصله را از منابع آبی فلات ایران دارد و یک استان خشک محسوب می شود.
حجت الاسلام سیدمحمد باقر عبادی با بیان اینکه انتقال آب هیچ استانی به اندازه خراسان جنوبی مشکل نیست، تصریح کرد: به همین دلیل باید در کنار حفظ منابع آبی موجود، از این منابع به درستی استفاده شود.
وی با بیان اینکه با شرایط موجود و خشکسالی های چندین ساله در استان کشت برخی محصولات کشاورزی مقرون به صرفه نیست، گفت: به همین دلیل به جای کشاورزی باید منابع درآمدی دیگری برای مردم تعریف شده تا هم درآمد مردم بیشتر شود و هم دچار بحران بی آبی در سال های آتی نشویم.
نماینده مردم بیرجند، درمیان و خوسف در مجلس شورای اسلامی تأکید کرد:رونق صنایع دستی می تواند یکی از منابع درآمدی مقرون به صرفه بخصوص برای روستاییان باشد.
عبادی با اشاره به اینکه در حال حاضر ۴۳۰ روستای خراسان جنوبی با تانکر آبرسانی می شوند، افزود: مگر این روستاییان تا چه زمانی می توانند بدون آب زندگی کنند؟ به طور حتم اگر فکری به حال معیشت این افراد برداشته نشود به زودی از روستاها به شهرها مهاجرت کرده و مهاجرت آنها تبعات بعدی را به دنبال خواهد داشت.
عدم وجود فرهنگ سازی مناسب در مورد نقش صنایع دستی در معیشت خانوارها
وی ادامه داد: دستگاه های متولی استان اگر تلاش کنند تا صنایع دستی سودآور را به مردم آموزش و آن ها را سازمان دهی کنند به طور حتم به لحاظ صرفه اقتصادی می تواند این روستاها را حتی آبادتر از زمانی که کشاورزی در آن رونق داشت بکنند.
نماینده مردم بیرجند، درمیان و خوسف در مجلس شورای اسلامی، عدم وجود فرهنگ سازی مناسب در مورد نقش صنایع دستی در معیشت خانوارها را مهم ترین مشکل پیش روی رونق این صنایع عنوان کرد و افزود: باید صدا و سیما و رسانه ها در این زمینه ورد پیدا کرده و نوع نگاه به صنایع دستی را عوض کنند.
عبادی با تأکید بر اینکه دستگاه های متولی نیز باید روستاییان را در این زمینه کمک کنند، عنوان کرد: این دستگاه ها می توانند در مورد نوع محصولات تولیدی برای روستاییان مشاوره دهند تا آنها بتوانند محصولی قابل رقابت در بازار جهانی را تولید کنند.
صنایع دستی استان به عنوان یک برند در سطح جهان معرفی شوند و روی کیفیت و به روز بودن این محصولات کار شود. وی با تأکید بر نقش تعاونی‌ها در رونق صنایع دستی استان، ادامه داد: علاوه بر این دستگاه ها موظف هستند تا شرکت هایی راه اندازی کنند تا این شرکت ها نسبت به فروش صنایع دستی و صادرات به خارج از کشور به روستاییان کمک کنند تا تولید کنندگان از این نظر نگرانی نداشته باشند.
نماینده مردم بیرجند، درمیان و خوسف در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه در حال حاضر بعضی از صنایع دستی استان از جمله فرش در بازار جهانی دارای برند و کیفیت جهانی می باشد، تصریح کرد: دیگر محصولات ما نیز به عنوان یک برند در سطح جهان معرفی شوند اما باید روی کیفیت و به روز بودن این محصولات کار شود.
خشكسالی های پیاپی زنان روستایی خراشاد را به سمت تولید صنایع دستی کشاند
مدیرعامل شرکت تعاونی روستایی زنان خراشاد بیرجند در گفتگو با خبرنگارمهر اظهارکرد: خشكسالی های پیاپی در استان و تعطیلی كشاورزی سبب شده که بیشتر زنان روستایی خراشاد به صنایع دستی روی آورده و حتی بعضی از خانواده ها که به بیرجند مهاجرت كرده بودند با شروع كار زنانشان در كارگاه های پارچه بافی و بسته بندی و شیرینی پزی به خراشاد باز گشتند و این نشان دهنده تاثیر اشتغال در ماندگاری جمعیت روستایی است.
فاطمه ذاکریان با اشاره به آغاز فعالیت این تعاونی از سال ۸۲، تصریح کرد: این تعاونی کار خود را با ۷۵ عضو شروع کرده و امروز تعداد این اعضا به ۲۸۹ نفر رسیده است.
وی با بیان اینکه از این تعداد ۲۴۷ نفر فعال و ۲۴۳ نفر نیز دارای کارت صنعتگری هستند، گفت: تاکنون ۱۷۳ نفر از اعضا بیمه و خدمات بیمه بهره‌مند می شوند.
مدیرعامل شرکت تعاونی روستایی زنان خراشاد بیرجند، بیمه را مهم ترین مشکل پیش روی این صنعتگران عنوان کرد و افزود: طبق قانون، خدمات بیمه شامل افراد بالای ۵۰ سال نمی شود اما با توجه به اینکه بیشتر صنایع دستی ما در حال حاضر توسط افراد کهنسال احیاء شده لازم است تا برای بیمه این افراد نیز چاره‌ای اندیشیده شود.
تولید کنندگان صنایع دستی در تهیه مواد اولیه با مشکل مواجه هستند
ذاکریان با بیان اینکه تولیدکنندگان حوزه صنایع دستی در تهیه مواد اولیه محصولات خود با مشکل مواجه هستند، عنوان کرد: مواد اولیه مورد نیاز برای صنایع دستی در استان موجود بوده اما به دلیل نوسانات قیمت بازار صنعتگران در این حوزه با مشکل مواجه هستند.
وی ادامه داد: نیاز است تا صنعتگران ما برای خرید مواد مورد نیاز از سوی سازمان‌های متولی حمایت شوند.
مدیرعامل شرکت تعاونی روستایی زنان خراشاد بیرجند با بیان اینکه این تعاونی در زمینه تولید حوله بافی سنتی، عرقیات گیاهی، بسته بندی محصولات کشاورزی، گیاهان دارویی و ... فعالیت می‌کند، بیان کرد: این تعاونی امروز توانسته بازار خود را پیدا کند و تاکنون به کشورهایی از جمله آلمان، ایتالیا، بریتانیا و سوئد صادرات غیر مستقیم داشته ایم.
تعاونی روستایی زنان خراشاد بیرجند یکی از تعاونی‌های در حوزه صنایع دستی استان بوده که در سال ۹۲ به عنوان شرکت تعاونی برتر در زمینه بیشترین اشتغال ایجاد شده در مشاغل خانگی انتخاب شده است.
فعالیت ۱۰ هزار صنعتگر در حوزه صنایع دستی خراسان جنوبی
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی نیز در گفتگو با خبرنگارمهر اظهارکرد: مردم جنوب خراسان از قدیم الایام اغلب به كار كشاورزي در اطراف قنوات و چشمه ها مشغول بوده اند، همچنين دامداری شغل قسمت زيادی از مردم را شامل می شده و در كنار اين مشاغل به توليد صنايع دستی از قبيل بافندگی پارچه، قاليبافی، گليم بافی، سبدبافی و سفالگری می پرداخته اند.
امیرانوری مقدم تصریح کرد: قدیمی ترین و عمده ترین صنایع دستی در منطقه جنوب خراسان در گروه های نساجی سنتی و بافته های داری و غیر داری هستند و در اسناد و کتب تاریخی قدمت برخی صنایع دستی استان به دهه شش و هفت هجری قمری باز می گردد.
وی از فعالیت حدود ۱۰ هزار صنعتگر صنایع دستی در رشته های كددار و مصوب صنایع دستی غیر از (قالی و قالیچه) خبر داد و گفت: بيش از هفت هزار نفر در واحدهای کارگاهی و خانگی روستايی و عشایری و حدود سه هزار نفر در واحدهای كارگاهی و خانگی شهری به توليد صنايع دستي مشغولند.
انوری مقدم اضافه کرد: از اين تعداد یک‌هزار و ۵۰۳ نفر در قالب مجوزهای سه گانه پروانه تولید انفرادی، اعلامیه تاسیس و پروانه تولید کارگاهی شناسایی شده اند.
وی، نبود استانداردهای لازم در محصولات تولیدی و عدم بسته بندی مناسب، عدم یکنواختی و یکپارچگی و یکسانی در تولیدات انبوه و سنتی بودن برخی فعالیت ها که خود بر قیمت تمام شده کالاهای تولیدی افزوده است را از جمله عوامل آسیب صنایع دستی استان عنوان کرد.
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی عنوان کرد: علاوه بر این با توجه به رقابتی شدن تولیدات، نبود تخصص کافی در تولید، ناآشنا بودن تولیدکنندگان به سلیقه مشتریان در بازار و پایین بودن دسترسی آنان به بازارهای مصرف از دیگر چالشهای پیش رو است.
عدم نوآوری در صنایع دستی و کاهش جنبه هنری از عوامل رکود و آسیب صنایع دستی
انوری مقدم با بیان اینکه عدم نوآوری در صنایع دستی، اصرار بر تقلید از سبک ها و نقش های گذشته، پایین بودن کیفیت مواد خام مصرفی، کاهش جنبه هنری و بالا رفتن قیمت کالاهای تولیدی از دیگر عوامل رکود و آسیب صنایع دستی کشور است، بیان کرد: در این میان کسب سود کلان واسطه ها و دلالان در امر توزیع مواد اولیه مصرفی تا داد و ستد تولیدات آنان نیز نباید از نظر پوشیده بماند.
نبود استانداردهای لازم در محصولات تولیدی و عدم بسته بندی مناسب، عدم یکنواختی و یکپارچگی و یکسانی در تولیدات انبوه، ناآشنا بودن تولیدکنندگان به سلیقه مشتریان در بازار از جمله عوامل آسیب صنایع دستی استان معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه بیش از ۷۰ درصد آمار اعلام شده از شاغلان صنایع دستی را زنان و دختران تشکیل می دهند، گفت: تولید صنایع دستی بی شک یکی از مهمترین عرصه های فعالیت و اشتغال زایی زنان در کشور به حساب می آید که دلیل این ادعا فعالیت عمده زنان و خود اشتغالی آنها در روستاها و شهرهای مختلف کشور است.
انوری مقدم اضافه کرد: مشارکت زنان در این امر موجبات افزایش درآمد خانوار، بالا رفتن رفاه خانوار، کاهش فشار مالی بر سرپرست خانوار، امنیت اقتصادی و پیشگیری از مهاجرت به شهرها را به دنبال خواهد داشت و همه و همه به عنوان مهمترین عامل و راه حل مبارزه با بیکاری و بزهکاری های اجتماعی و تأمین معیشت شناخته شده است.
وی با بیان اینکه در خراسان جنوبی نیز بیشترین شاغلین در حوزه صنایع دستی شامل زنان و دختران روستایی می باشد، عنوان کرد: زنان و دختران قریب ۹۰ درصد شاغلین استان در این بخش را شامل می شوند.
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی تأکید کرد: تشکیل تعاونی های روستایی با عنایت به استقبال جامعه از تولیدات این گروه توانسته است از رونق مطلوبی برخوردار باشد در همین راستا تعداد ۳۱ تعاونی و موسسه نیز در حوزه خدمات تولیدی و آموزشی صنایع دستی در سطح استان به ثبت رسیده که از این تعداد سه تعاونی به صورت روستایی مشغول به فعالیت هستند.
انوری مقدم تأکید کرد: بسترهای صادرات برای برخی از محصولات استان که طی سالهای اخیر به حداقل های لازم و استانداردهای ملی نزدیک شده و در حال تکمیل مراحل بسته بندی، برند سازی و مدل سازی هستند، فراهم شده است.
وی بیشترین حجم صادرات صنایع دستی استان را مربوط به قالی و قالیچه دانست و افزود: این صنایع دستی از گمرکات رسمی و به صورت قانونی خارج می شوند و دیگر محصولات صنایع دستی استان به صورت غیرمستقیم و غیررسمی (چمدانی و همراه مسافر) به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، ترکیه، افغانستان و پاکستان و برخی کشورهای اروپایی نظیر سوئیس، آلمان و انگلیس صادر شده است.
قابل ذکر است با توجه به اینکه امر صادرات نیاز به مطالعات بازار هدف، مطابقت رنگ و کاربرد با سلیقه مشتریان، اقبال بازرگانان، تجار مجرب و کارآزموده و آشنا به مباحث تخصصی صادرات داشته و هنرمندان صنایع دستی در حال حاضر توان انجام فعل صادراتی را با توجه به مباحث تخصصی، ریسک پذیری و ملزومات قانونی آن ندارند لذا تحقق این امر علاوه بر موارد فوق به حمایت همه جانبه دستگاههای متولی امر توسعه تجارت و بازرگانی، شرکت های مدیریت صادرات و بخش های خصوصی متولی این مهم وابسته و نیازمند است.
معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی ادامه داد: معرفی صنعتگران برای شرکت در نمایشگاههای صنایع دستی به صورت کشوری، برگزاری دوره های آموزشی در راستای بالا بردن توان صنعتگران در امر تولید، معرفي جهت اخذ وام و تسهيلات بنگاههاي كوچك اقتصادي زود بازده، مشاغل خانگی، پشتیبان، کارفرمایی و خوداشتغالی، صدور مجوزهاي سه گانه، بيمه حق كارفرمايان واحدهاي توليدي تا سقف پنج نفر كاركن، تخفيفات ويژه نمايشگاهي رااز جمله مهمترين اقدامات انجام گرفته در حمايت از صنعتگران و هنرمندان استاني بوده است.
تجهیز کارگاههای هنرهای سنتی و صنایع دستی با اولویت رشته های در حال فراموشی
انوری مقدم به اقدامات حمایتی در ارتباط با احیاء صنایع دستی در حال فراموشی استان اشاره کرد و گفت: برگزاری دوره های آموزشی در سطوح مختلف مقدماتی، تکمیلی و به آموزی بصورت رایگان در استان برگزاری می شود.
اجرای طرح های پژوهشی و تشکیل پرونده های ثبت میراث ناملموس بالاخص در رشته هایی که شیوه و روش تولید آن وابسته به یک یا چند نفر محدود باشد (از جمله ثبت پرونده نمد مالی سربیشه برک بافی، زنگوله سازی سرایان، ترکه بافی بیرجند، چرم سازی سرایان) نیز در استان انجام شده است.
وی بااشاره به اجرای طرح ها و مشوق های حمایتی مخصوص صنعتگران صنایع دستی گفت: طرح تکریم هنرمندان پیشکسوت و معمر، بیمه، تسهیلات، یارانه های سوختی و معافیتهای مالیاتی، راه اندازی کارگاههای تولید زنده در سطح شهرستانهای استان با اولویت رشته های فراموش شده یا در حال فراموشی دنبال می شود.
به گفته وی تجهیز کارگاههای هنرهای سنتی و صنایع دستی با اولویت رشته های در حال فراموشی شامل تأمین و خرید ماشین آلات و ادوات کارگاهی، مواد اولیه و ملزومات راه اندازی کارگاه، استاندارد سازی محصولات صنایع دستی و ... بخشی از دیگراقدامات برای حفظ و احیاء صنایع دستی بومی در حال فراموش شدن است.
فعال بودن ۴۰ رشته صنایع دستی در استان/ پارچه بافی و حوله بافی فعال ترین صنایع دستی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در گفتگو با مهر اظهار کرد: صنایع دستی در گذشته تأثیر مهمی در اقتصاد خانواده داشته و الان نیز با توجه به خشکسالی های چندین ساله می تواند به عنوان یک منبع درآمد خوب به خصوص برای روستاییان باشد.
حسن رمضانی با بیان اینکه ما هیچ کاری را سراغ نداریم که با این میزان سرمایه گذاری اندک، درآمد ایجاد کند، عنوان کرد: به عنوان مثال برای راه اندازی یک دار قالی حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان هزینه می کند اما در قبل آن می تواند ماهیانه حدود ۳۰۰ هزار تومان درآمد داشته باشد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با اشاره به اینکه از ۸۰ رشته صنایع دستی شناخته شده در کشور حدود ۴۰ مورد در خراسان جنوبی فعال است، تصریح کرد: در حال حاضر پارچه بافی و حوله بافی یکی از فعال ترین صنایع دستی در استان به شمار می رود.
چرخه های تولید صنایع دستی در استان کامل نیست
رمضانی به مشکلات موجود بر سر راه رونق صنایع دستی استان اشاره کرد و گفت: به دلیل اینکه بیشتر تولید این صنایع دستی در کارگاه های خانگی انجام می شود چرخه تولید در استان کامل نیست و این یکی از مهمترین مشکلات این حوزه است.
وی ایجاد شهرک های صنعتی روستایی را یکی از راه حل های این مشکل دانست و افزود: بهتر است به جای ایجاد شهرک های صنعتی ای که دارای صرفه اقتصادی در استان نیست، شهرک های صنعتی روستایی ایجاد شود تا صنعتگران این حوزه بتواند در کنار یکدیگر کار کنند.
شهرک های صنعتی روستایی در حوزه صنایع دستی استان ایجاد شود تا صنعتگران این حوزه بتواند در کنار یکدیگر کار کنند. مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی ادامه داد: به طور حتم اگر چرخه های تولید در کنار هم کامل شود آن زمان است که تولیدکنندگان خواهند توانست در بازار جایگاهی داشته باشند و اگر تولید به صورت کارگاه خانگی باشد چه بسا بیشتر محصولات از محدوده استان نیز خارج نشود.
رمضانی با تأکید بر ایجاد تعاونی های روستایی برای رونق صنایع دستی استان، گفت: در حال حاضر تعاونی روستایی زنان خراشاد یکی از تعاونی های موفق در حوزه صنایع دستی بوده که توانسته اشتغال خوبی برای زنان روستایی ایجاد کند و نیاز است تا این تعاونی ها گسترش یابند.
وی با تأکید بر اینکه علاوه بر همه این موارد خود صنعتگران نیز باید در زمینه بهینه سازی طرح و کیفیت تولید، تولیدات قابل رقابت با سایر کشورها داشته باشند، اضافه کرد: طبیعی است وقتی که خریدار بخشی از درامد اقتصادی خود راه می خواهد هزینه کند به سمت کالای با کیفیت و ارزان تر می رود.
تولید کنندگان صنایع دستی کالای به روز تولید کنند
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی تأکید کرد: برای اینکه صنعتگران ما بتوانند به روز باشند باید سلیقه مشتریان را مد نظر قرار دهند و کالاهای به روزی را تولید کنند.
رمضانی به اقدامات این سازمان برای حمایت و رونق صنایع دستی اشاره کرد و گفت: هم اکنون هنرمند استان برای شرکت در نمایشگاه های داخلی به سایر استان ها فرستاده می شوند اما ما نیازمند حضور و معرفی محصولات خود در خارج کشور نیز هستیم و در همین راستا باید زمینه حضور صنایع دستی استان در نمایشگاه های خارج از کشور فراهم شود.
وی ادامه داد: علاوه بر این طبق توافقاتی که با اتاق بازرگانی بیرجند صورت گرفته قرار بر این شد که صنایع دستی را به عنوان یکی از محورهای تجاری خود مد نظر قرار دهند.
نظر شما