مقایسه تولیدات علمی ایران در قبل و بعد انقلاب اسلامی

به گزارش خبرنگار مهر، با پیروزی انقلاب اسلامی پیشرفت های چشمگیری در تمام عرصه ها در جمهوری اسلامی ایران رخ داد که یکی از این پیشرفت ها، فعالیت های گسترده علمی است که در سطوح ملی و بین المللی به منظور اعتلای علمی ایران اسلامی انجام گرفته است.

رصد توسعه علمی با استفاده از شاخص ها و معیار های مختلف صورت می گیرد. در حالی که توجه به تعداد ثبت اختراعات، طرح های کاربردی و تجاری سازی شده پروژه های تحقیقاتی حائز اهمیت است، توجه به تولید مقالات علمی نیز که در نشریات معتبر بین المللی چاپ و منتشر می شود حائز اهمیت است. 

در آغاز سی و ششمین سالگرد پيروزی انقلاب اسلامی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در مقایسه ای میزان تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران پیش و پس از انقلاب اسلامی را در دو نظام استنادی بین المللی ISI و اسکوپوس بررسی کرد. 

در طول سال های پیش از انقلاب اسلامی و طبق آمار های تولیدات علمی ارائه شده از سوی پایگاه استنادی ISI، ایران از سال ۱۹۳۱ تا ۱۹۷۸ تنها ۲۶۶۷ مقاله در این نظام استنادی به ثبت رسانده است که در طول تمام این سال ها پیشرفت محسوسی مشاهده نمی شود.

بیشترین میزان تولیدات علمی پیش از انقلاب شکوهمند اسلامی متعلق به سال ۱۹۷۸ یعنی سال ۱۳۵۷ و تنها ۶۵۶ مدرک است. 

در دوران پیش از انقلاب اسلامی، انتشار مقالات علمی هرچند اندک به زبان فارسی و غیرفارسی و عمدتا به زبان انگلیسی در دانشگاه های بزرگ کشور معمول بود. آماری که پایگاه تامسون رویترز (ISI) از میزان تولیدات علمی ایران در این دوره ارائه می دهد بسیار ناچیز است. به عنوان مثال از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ شمسی به ترتیب  ۴۵۵، ۵۷۱ و ۶۵۶ مقاله از ایران در این نظام بین المللی استنادی به ثبت رسیده است.

در همین راستا، آمارهای تولیدات علمی ایران در پایگاه استنادی اسکوپوس از سال ۱۹۲۸ تا سال ۱۹۷۸ برابر با ۲۱۲۳ مدرک است که در این پایگاه نیز بالاترین میزان تولید مدرک مربوط به سال ۱۳۵۷ است که معادل با ۴۰۴ مقاله است. در سه سال آخر پیش از انقلاب اسلامی آمار تولیدات علمی بسیار اندک و به ترتیب برابر با ۳۱۵، ۳۵۳ و ۴۰۴ مقاله است. 

در دوران پس از انقلاب اسلامی که مصادف با انقلاب فرهنگی و جنگ تحمیلی است میزان تولیدات علمی کاهش یافت. سال ۱۳۵۹ مصادف با حمله عراق به جمهوری اسلامی ایران و شروع جنگ تحمیلی است که در طول سالهای جنگ، نظر به توجه ویژه دولت و با پشتیبانی مردم به منظور دفاع از کیان میهن اسلامی، میزان تولیدات علمی دانشگاه ها کاهش یافت. در طی سال های جنگ میزان تولیدات علمی در ISI از این قرار است: ۲۶۶، ۱۶۱، ۱۵۱، ۱۴۱، ۱۳۸، ۱۸۳، ۱۶۳ و ۱۶۴ مقاله.

به همین ترتیب، میزان تولیدات علمی ایران در پایگاه اسکوپوس در طی هشت سال جنگ تحمیلی برابر است با: ۱۵۱، ۹۱، ۸۹، ۷۴، ۷۴، ۹۵، ۹۵ و ۱۲۰ مقاله.

میزان تولیدات علمی پس از اتمام جنگ تحمیلی به تدریج با فعالیت دانشگاه ها و همچنین تاسیس مراکز آموزش عالی جدید و موسسات تحقیقاتی به ویژه وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سامان بخشیدن به نشریات علمی بر روی هم موجبات افزایش تولیدات علمی ایران را فراهم آورد.

 سال ۱۳۷۷ را می توان نقطه عطفی برای تولیدات علمی ایران به شمار آورد چرا که برای اولین بار آمار تولیدات علمی از مرز ۱۰۰۰ مقاله گذشت که این روند ترقی و پیشرفت تا به امروز نیز ادامه یافته است. در طی سال های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۰ تعداد مقالات علمی ایران به ترتیب برابر با ۱۲۲۶، ۱۰۳۴و ۱۷۴۶ بوده است.

تعداد کل مقالات علمی تولید شده ایران در ISI از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰ برابر با ۱۳۱۷۵۵ مقاله است که در مقایسه با ده سال پیش از انقلاب اسلامی تفاوت بسیار چشمگیری را شاهد هستیم که همگی گواه بر عزم جامعه علمی ایران در جهت پیشرفت و ترقی این انقلاب است.

شایان ذکر است تعداد مقالات علمی تولید شده در سال ۲۰۱۱، ۲۸۴۱۳ مقاله، در سال ۲۰۱۲، ۳۰۲۳۳ مقاله و در سال ۲۰۱۳، ۳۰۱۱۹ مقاله است.

آمار تولید علم ایران در پایگاه اسکوپوس نیز گواه بر این مدعاست که پس از انقلاب اسلامی ایران، مسیر پیشرفت علمی  با سرعت و بطور محسوس اتفاق افتاده است و دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی و پژوهشی به بالندگی و رشد رسیده اند. علاوه بر این، جذب دانشجو در دوره های تحصیلات تکمیلی بویژه دوره دکتری و رشد آموزش عالی نیز در این امر دخیل بوده است.

روند تولیدات علمی ثبت شده در اسکوپوس نیز طبق آمار ارائه شده از سوی این پایگاه روند توسعه علمی ایران را به خوبی نشان می دهد. بطور مثال در فاصله سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ میلادی آمار تولیدات علمی ایران در اسکوپوس به ترتیب عبارت است از ۲۹۵۴۶، ۳۹۰۶۲، ۴۰۸۷۵ و ۴۰۰۳۲ مقاله.

امروز روند توسعه تولید علم در ایران به همراه میزان تولیدات علمی ثبت شده نشان می دهد که جمهوری اسلامی ایران به جایگاه رفیعی در سطح بین المللی در میزان تولیدات علمی رسیده است.