به گزارش خبرنگار مهر، آلودگی های جدی در پهنه تالاب انزلی نگرانی های زیادی را درباره وضعیت زندگی ماهی ها، گونه های مختلف گیاهی و پرندگانی که تالاب انزلی را به عنوان سکونتگاه خود در فصول مختلف سال انتخاب می کنند، به وجود آورده است. پرندگانی که از دیرباز محیط گیلان را به دلیل برخورداری از تالابها، رودخانه ها، آب بندها، تالابهای محلی، پشت سد ها و شالیزارها برای سکونت خود انتخاب کرده و به صورت دائم یا فصلی و گذری، مهمان تالاب های مهم استان از جمله انزلی، بوجاق وکیاکلایه می شوند.
در این میان تالاب انزلی به دلیل شرایط متفاوت تری که نسبت به سایر تالابهای استان دارد، مامن مناسبی برای انواع پرندگان محسوب می شود به طوریکه بر اساس منابع موجود، ۱۳ گونه پرنده بومی یا ساکن، ۶۱ گونه مهاجر زمستانه، ۱ گونه مهاجر تابستانه، ۱ گونه مهاجر چهار فصل، ۳۷ گونه مهاجر عبوری و ۱۱ گونه مهاجر جوجه آور در این تالاب زندگی می کنند.
تنوع و الگوی زندگی پرندگان
دبیر کمسیون محیط زیست انجمن طرفداران توسعه انزلی، درباره تنوع پرندگان و همچنین الگوی زندگی آنها در گیلان به خبرنگار مهر می گوید: الگوی زندگی پرندگان بسیار متنوع است مثلا در تمام فصول در تالاب انزلی پرندگانی مثل باکلان، با کلان کوچک، حواصیل خاکستری، حواصیل شب، گاوچرانک، کشیم بزرگ، کشیم کوچک، چوب پا، طاووسک، گیلانشاه بزرگ، اگرت بزرگ، اگرت کوچک و بسیاری دیگر از انواع پرندگان وجود دارد که گاه تفاوتهای زیستی جالبی هم دارند. برای مثال اگرت کوچک در این زیستگاه جوجه آوری دارد اما اگرت بزرگ جوجه آوری ندارد و یا حواصیل زرد، حواصیل ارغوانی، گلاریول بال سرخ، آبچیلیک نوک سر بالا و برخی دیگر مهمان بهار و تابستان این تالاب هستند و آبچلیک شکیل، فالاروپ گردن سرخ، ابچلیک خالدار، بوتیمار کوچک در بهار و تابستان و پاییز رویت می شوند. در عین حال پرندگانی نظیر کیشم شاخدار، پلیکان سفید، پلیکان خاکستری، قوی گنگ ، قوی فریاد کش، قوی کوچک، خوتکا، اردک سرحنایی پاییز و زمستان را در این تالاب می گذرانند.
لیلا مسروری درباره تاثیر وجود این پرندگان بر زیست بوم گیلان می افزاید: نکته جالب درباره حضور این پرندگان در تالاب انزلی، تاثیر شگرفی است که به طور غیر مستقیم بر کنترل رشد گیاهان آبزی، اکسیژن رسانی به فضای زیر سطحی و ماهیان، کاهش آفات نباتی و مبارزه با عوامل بیماری زای گیاهی، کمک در گرده افشانی گیاهان و درختان و تقویت خاک مناطق دارد که بی شک نبود پرندگان یا کمی حضورشان موارد نام برده را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
تغییرات اقلیمی مهمترین دلیل کاهش پرندگان
حضور پرندگان در تالاب انزلی علاوه بر تاثیراتی که بر زیست بوم منطقه دارد، از سویی منبع درآمدی ثانویه برای شالیکاران نیز محسوب می شده که اغلب در نیمه دوم سال شکار این پرندگان ممری برای تغذیه و درآمد افراد بومی به حساب می آمد. با این حال امروزه بدلیل بروز مشکلات متعدد دیگر شاهد حضور شگفت انگیز پرندگان که بخش وسیعی از تالاب را اشغال می کردند، نیستیم.
دبیر کمسیون محیط زیست انجمن طرفداران توسعه انزلی درباره علل این کاهش حضور پرندگان اظهار می کند: پرندگان، به ویژه پرندگان مهاجر برای یافتن آب، غذا و مامن، منطقه ای مناسب را انتخاب می کنند. تخریب زیستگاه ها به علل گوناگون اعم از تغییر کاربری حواشی تالاب به زمین کشاورزی، تبدیل های زیر پوستی اراضی کشاورزی از دایر به بایر، ساختمانها، آلودگی های نور و صوتی، آلودگی و کاهش عمق آب در تالاب، آب بند، حاشیه رودخانه و ساحل و در عین حال پدیده های فراگیر اقلیمی نظیر گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی ناشی ازآن، شکار و صید بی رویه و کلیه عوامل پر شماری که در مسیر پروازی پرندگان از مبدا تا مقصد تاثیر سوء می گذارند، همه از دلایلی است که بر روند کاهش حضور پرندگان موثر است.
مسروری ادامه می دهد: بخاطر داشته باشیم که پرندگان بخش شاخص و مهم از حیات و بوم سازگان تالابی هستند. در عین حال خلقت این پرندگان آنقدر شگفت است که به محض آنکه تشخیص دهند جایی با کاهش عمق آبی مواجه شده است یا تغییر در زیستگاه در شرف وقوع است دیگر به آن منطقه نخواهند رفت و بهتر است بدانی که فلامینگو ها زودتر از ما پی بردند و باور کردند که دریاچه ارومیه در معرض تهدید است و قبل از آن که ما آدمها این مسئله را جدی بگیریم دیگر خبری از دسته های معروف فلامینگو در ارومیه نبود!
بومی ها، تهدیدهایی که می توانند فرصت شوند
در میان تمام عواملی که منجر به کاهش حضور پرندگان در تالاب انزلی شده است، شکار این پرندگان از سهم عمده ای برخوردار است و این در حالی است که در گیلان و در تالاب انزلی به شرط رعایت اصول بهره برداری خردمندانه؛ پرندگان، پتانسیلی برای درآمد پایدار مردم منطقه می توانند باشند.
دبیر کمسیون محیط زیست انجمن طرفداران توسعه انزلی در این باره به خبرنگار مهر توضیح می دهد: ما باید نگاهمان را از شکارچی بودن دور کنیم .خوشبختانه آن قدر منابع پروتئینی محصول مراکز کشت و صنعت در دسترس هست که اگر پرنده شکار نکنیم دچار مشکل نشویم، لذا اول از همه باید التهاب شکارگری را در درون خاموش کنیم و بجای شکار کردن، پرنده نگری را به یک نقطه قوت تبدیل کنیم .
مسروری بر لزوم استفاده از ظرفیت های بومی برای حفظ پرندگان تالاب تاکید می کند و می گوید:امروزه زیاد می شنویم که حرف از طبیعت گردی و پرنده نگری و امثال آن است. انتظار می رود تصمیم گیران و تصمیم سازان بجای اولویت تربیت تور گردانان پرنده نگری در محدوده خارج از فضای تالاب، به سراغ حاشیه نشینان تالاب بیایند.این حرف نافی تربیت تور گردان در جاهای مختلف نیست ولی اگر قرار است تالاب را و پرندگان تالابی را حفظ کنیم باید انرژی را بر جلب مشارکت مردم محلی متمرکز کنیم.
وی یاد آور می شود: توصیه من به کسانی که در پروژه «جایکا» فعالیت می کنند این است که محل به محل و منطقه به منطقه در حوزه تالاب انزلی با افراد صحبت کنند؛ جلساتی بگذارند و به آنها یاد دهند و بخواهند که از آنها یاد بگیرند؛ چراکه به تبع فرد محلی که از کودکی با پرنده ها اخت بوده، صدایشان را می شناسد، نام محلی آنها را می داند و آنچه را که منِ نوعی در کتاب خوانده ام، لمس کرده و با ماجرای زندگی آن مانوس است و به شرطی که با مزایای برنامه های طبیعت گردی، پرنده نگری، عکاسی از حیات وحش و پرندگان آشنا شود واز امکانات و ملزومات برخوردار باشد، بهتر می تواند از این پرندگان حفاظت کند.
مسروری می افزاید: مردم بومی اگر به این نتیجه برسند که می توانند از این پرندگان به درآمد پایداری برسند، بی شک از آنها حفاظت خواهند کرد برای مثال در یکی از کشورهای آسیای شرقی که از مقاصد عمده گردشگران ایرانی است، گردشگران برای غذا دادن به عقابها راهی یک منطقه تالابی می شوند.خرید بلیط ، عکس انداختن با پرندگان و چاپ سریع عکس، ساخت و تهیه و فروش نمادهایی مربوط به این مکان اعم از دست سازه های گوناگون، حفاظت و تامین امنیت منطقه برای این پرنده، راهنماها، قایقرانان همه و همه توسط مردم بومی آن منطقه انجام می شود بنابراین بی شک برای تامین معیشت پایدار خودشان هم که شده، به تامین امنیت تک تک این پرندگان اهمیت می دهند.
ایجاد سایت پرنده نگری؛ ضرورتی که نیازمند پایداری است
هرچند این روزها دیگر شاهد حضور چشمگیر پرندگان در تالاب انزلی نیستیم اما همین میزان پرنده نیز در صورت مدیریت صحیح، می تواند ظرفیت مناسبی برای توسعه گردشگری و به طور خاص ایجاد مراکز پرنده نگری محسوب شود.
مسروری در این باره به خبرنگار مهر می گوید: در حال حاضر در برنامه فاز عملیاتی پروژه «جایکا» در تالاب انزلی، ایجاد مرکز آموزشی پرنده نگری گنجانده شده است. این مرکز وقتی مفید و موفق است که به طور مستمر فعال بوده و محلی برای مراجعه بی قید و شرط عموم باشد و توسط نیروهای علاقمند مدیریت شود.
وی ادامه می دهد: اینکه می گویم بی قید و شرط یعنی این مراکز هرکسی که حتی نسبت به پرنده ها کنجکاو است را هم بدون محدودیتهای سنی، علمی، شغلی پذیرا باشد؛ در عین حال بتواند به سطوح مختلف مراجعه کنندگان هم خدمات دهد یعنی بتواند پاسخگوی نیازهای علمی یک محقق که می خواهد پیرامون پرندگان تالاب انزلی اطلاعات تخصصی دریافت کند، هم باشد. درست مثل شیوه ای که مراکز موفق این چنینی در تمام دنیا دارند، از کودک تا سالمند، از فردی کم اطلاع تا دانشمندی متخصص به فراخور حال بتوانند از آن بهره مند شوند. در غیر اینصورت به سرنوشت مرکز «سلکه» دچار می شود که امروز فقط برج پرنده نگری دارد و به هر حال شرایط استفاده از آن همه وقت و برای همه فراهم نیست.
دبیر کمسیون محیط زیست انجمن طرفداران توسعه انزلی تاکید می کند: در هر حال اگر می خواهیم بار دیگر شکوه حضور پرندگان را در تالاب انزلی و تالابهای گیلان و ایران شاهد باشیم باید بیش از هرکس و پیش از هر چیز نه در مقام حرف که با عمل ملموس به میان مردم محلی برویم چون بهترین نیاز سنجی و بهترین ایده ها نزد مردم محلی است. اگرچه ممکن است آن را ساده و به زبانی عنوان کنند که برای ما که به ادبیات صقیل کتابها عادت کرده ایم کمی عجیب باشد ولی باید باور کنیم همین سادگی بهترین شیوه است.
اگر چه تالاب انزلی هنوز به سرنوشت بسیاری از تالابهای ایران دچار نشده اما، لزوم برنامه ریزی و مدیریت صحیح برای بهره گیری از ظرفیتهای این تالاب در جهت حفظ و احیای نگین زمردفام استان گیلان امری ضروری است.
گزارش: مریم ساحلی
نظر شما