تعامل و تقابل سنت و مدرنيته در چينش مكعب هاي اصلاحات در عراق

به گزارش خبرگزاري مهر، انتخابات پارلماني عراق پس از انتخابات مجمع ملي و همه پرسي قانون اساسي در تاريخ 24 آذرماه با مشاركت پرشورمردمي برگزار شد . نتايج اين انتخابات اگرچه به طور رسمي اعلام نشده است ، اما داده ها حاكي از پيروزي ائتلاف عراق يكپارچه با اكثريت شيعه مي باشد. انتخابات اخير به همراه انتخابات گذشته تنها در رقابت احزاب ، گروهها و اقليت هاي ديني و قومي برسر كسب قدرت خلاصه نمي شود بلكه تفكرات ، علقه و علاقه هاي سنتي و مدرن نيزدرشكل گيري آرايش رقابت اين دوره تاثير گذاربوده است .
 
دركوتاهترين تصوراز مفاهيم سنت و مدرنيته مي توان چنين گفت : سنت نماينده تفكرات و عملكرد هايي است كه در طي ساليان متمادي مطلوبيت لازم را براي استفاده بهينه اززمان ومكان براي مخاطبان خود فراهم آورده وكسانيكه اين مطلوبيت ها را ايده آل مي پندارند همواره آن را براي ديگران بعنوان بهترين الگو وخط و مشي ، تبليغ و ترويج مي كنند . سنت اگر مورد پذيرش اكثريت باشد با چالش كمتري روبه رومي شود وهر چقدر ازعمر طولاني بر خوردار گردد نشانه حقانيت و حسن و برتري آن مي باشد .

تاريخ به كرات ثابت كرده كه سنت هاي غيرمنطقي و غير همگون با گذر زمان ، در مواجه با تفكرات مدرن از بين مي روند . سنت در واقع تفكرات مدرن به ارث رسيده از گذشته بوده و تفكرات مدرن كنوني تكميل كننده و ادامه دهنده راه سنت مي باشد .
 اما مدرنيته نماينده تفكراتي است كه باورها واعتقادات گذشته را مسدود كننده راه پيشرفت وسعادت انسان دانسته و درصدد است تفكروعملكرد نويني را با بازنگري درخطاهاي گذشته به معرض نمايش بگذارد. مدرنيته به صورت خود جوش وتدريجي در يك نقطه از جهان رشد و نمو كرده و سپس در ساير نقاط  به اندازه توان تأثير گذاري اش گسترش مي يابد . مدرنيته مي تواند شگفتي مخاطبين را بوجود آورد و بدون وقفه مورد پذيرش قرار گيرد وهم مي تواند در صورت نداشتن پيش زمينه هاي قبلي منشأ انزجار و نفرت گردد و به آساني با استقبال مواجه نشود.
 
براين اساس مهربراين باورتاكيد دارد كه درعراق نيزتا اين برهه از زمان رد پاي سلسله مباحث سنت و مدرنيته در قالب رفتارها و تصميمات قابل ارزيابي هستند. لذا دراينجا ابتدا مظاهرو جلوه هاي سنت و مدرنيته راكه درپس انتخابات عراق مطرح هستند با اختصار ذكر مي كنيم و سپس تقابل و تعاملات هر دو را در جريان رويدادهاي اين كشور بررسي مي كنيم :
 
- نفس انتخابات عراق بزرگترين دستاورد مدرنيته مي باشد كه براي نخستين بار به صورت واقعي به مرحله اجرا در آمد. زيرا انتخابات  بعمل آمده پيشين عراق كه در زمان صدام حسين برگزارمي شد ، تك محورانه و فرمايشي بود و نمي توانست عملكرد مدرن قلمداد شود .
- حضور پر رنگ زنان در كانديداتوري انتخابات آن كشور
- پي گيري انديشه هاي لائيك و تبليغ براي گسترش آن
- طرح شدن سيستم حكومتي فدراليسم در مواقع مختلف
- پذيرش بازيگري قدرت هاي منطقه اي و فرا منطقه اي در كاهش بحران عراق و يا تقسيم جناحهاي داخلي ، نماينده مدرنيته در جريان تحولات بودند .
 
* التزام به حضور و نقش دين در امورات اجتماعي و سياسي عراق
* عدم امتياز دهي و اعتماد پذيري اقليت هاي مذهبي نسبت به يكديگر بويژه در مسايل حكومتي
* تلاش براي حفظ يكپارچگي عراق
* تلاش براي تمركز زدايي قدرت ، نماينده جريان فكري سنت در عراق هستند .
 
موارد ذكر شده حاوي نكات بارزي در امور عراق مي باشد . بعضي از تفكرات و خواسته ها كه در دنياي كنوني از مظاهر تمدن شناخته مي شدند در عراق به دليل شرايط خاص تاريخي تبديل به سنت شده است . تمركز قدرت در دست خاندان هاي بني عباس ، بني اميه ، حكومت عثماني و استعمارگران انگليسي و رژيم بعث باعث شده كه مردم عراق به دنبال آرزوي ديرينه تمركز زدايي قدرت باشند. نفس تفكرفوق به دليل ريشه درمسائل تاريخي، سنتي محسوب مي شود هرچند درعمل اين خواسته تاكنون محقق نشده است. انتخابات قانون اساسي وپارلماني عراق درصدد است به اين خواسته، چهره عمل بپوشاند. دراينجا بين سنت ومدرنيته تعامل مشاهده مي شود و انتخابات به عنوان ابزارهاي عمل مدرنيته زمينه تحقق تفكرات سنتي را مهيا مي سازد .
 
برخلاف اين موضوع ، حضورآمريكا درعراق و اعمال نظر معيارهاي ليبراليستي اين نگراني را درجامعه ديني عراق بوجود آورد كه عناصرداخلي طرفدارآمريكا با جوسازي درترويج عقايد ضد ديني بدنبال موفقيت تدريجي مي باشند، لذا التزام به حضور ونقش دين دراموراجتماعي عراق ، مورد تآكيد بيشتر گروهها واقليتها بخصوص شيعيان قرارگرفت تا با موج ليبراليستي مقابله گردد. نيات مدرنيستي آن هم به سبك غربي به دليل سنتي بودن جامعه عراق درزمينه دين ونداشتن پيش زمينه هاي قبلي درپذيرش عقايد لائيك با تقابل روبرو شده است . 
 
حضورپر رنگ زنان دراسامي ائتلافهاي مختلف ازنكات قابل توجه تقابل سنت و مدرنيته محسوب مي شود. بها دادن به قشري كه تا پيش از آن درحكومت نقش عمده اي نداشت ازپيروزي هاي مدرنيته قلمداد مي گردد. اگرچه ازتعدد زياد زنان در كانديداتوري  انتخابات پارلماني بعنوان نمادهاي ترقي و پيشرفت دموكراسي نام برده مي شود اما قبل از اينكه اين ادعا واقعيت داشته باشد، معرف تفكري لوكس و نمايشي براي اغواي اذهان عمومي داخلي و خارجي مي باشد .
 
ائتلاف بندي درجريان انتخابات كه بيشتربرپايه تقسيم بندي سيستم حكومتي فدراليسم صورت پذيرفته بود ازجلوه هاي هر دو وجه تقابل وتعامل براي ترسيم آينده اصلاحات عراق به شمار مي آيد. خود جناح بنديها بر پايه اقليت عرب سني – شيعه و كرد نماينده رويكردهاي سنتي و عدم امتيازدهي و اعتمادپذيري اين اقليتها مي باشد . فدراليسم اگر چه در قلمرو مدرنيته قابل تعريف است اما پذيرش اين نوع سيستم حكومتي از آنجا كه تامين كننده صف بنديهاي عقيدتي سيزده قرن گذشته بوده مورد استقبال اكثريت جناحها واقع شده است . يعني تعامل در عين تضاد حكمفرما است .
 
پذيرش بازيگري قدرتهاي منطقه اي وفرامنطقه اي تفكرمدرني است كه براي عملي ساختن تمركززدايي قدرت صورت مي گيرد . صرفنظرازجبريا اختياري بودن پذيرش نقش قدرتهاي بيروني، گروههاي مختلف عراقي درمرحله كنوني ازاين قدرتها براي تحكيم ثبات و بسط نفوذشان درداخل عراق نهايت استفاده را مي كنند چرا كه اين رويكرد به مشاركت گروهها و اقليتها در دايره قدرت و به نوعي براي حفظ يكپارچگي عراق كمك مي كند. سخنان عبدالعزيز حكيم مبني برخروج نظاميان بيگانه پس از تكميل توانمندي هاي امنيتي و نظامي عراقي وتمايل ابراهيم جعفري نخست وزيرفعلي و جلال طالباني رئيس جمهور عراق در ماندگاري نيروهاي آمريكايي وهمچنين مسافرت مقامات ازاقليتهاي مختلف به كشورهاي همجوار همگي در راستاي گرايش فوق قابل ارزيابي هستند .
                                  
روند اصلاحات درعراق تا اين زمان محصول همين تعامل و تقابل هابوده است. آنچه كه ازصغري وكبري چيدن روند تاثيرپذيري سنت و مدرنيته برمي آيد پيروزي هر يك از اين دو جناح در بعضي از مواضع خود موجب شده است كه روند ثبات و اصلاحات در نقطه نسبتا مطلوب به حركت خود ادامه دهد . هرچند ممكن است اين اصلاحات در نقطه آرماني متجلي نگردد اما با توجه به اوضاع پيشين عراق وضعيت كنوني ايده آل محسوب مي شود.همچنين با اينكه نزاعهاي سنت ومدرنيته درمسايل كليدي صورت پذيرفته و مدار حركتي مشخص براي آينده چارچوب سياسي عراق ترسيم شده ، پيش بيني مي شود صحنه تقابل گرايي سنت و مدرنيته در زمينه هاي فرعي ادامه داشته باشد و سنت در موضوعات كليدي با تفسير و تعبيري توسعه مدارانه از مفاهيم اساسي خود آن را عين انديشه هاي مدرنيته مطرح كند تا در مقابل تفكرات نوين توان تقابل گرايي داشته باشد .