معنويت اسلام از طريق تصوف گسترش يافته است// تمام جريانهاي فكري در ايران از تصوف تأثير گرفته اند

به گزارش خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر"، در نشست بررسي كتاب "ميراث تصوف" دكتر مجدالدين كيواني، مترجم كتاب، گفت : اين كتاب مجموعه مقالاتي از كنفرانسهايي است كه در سالهاي 90 تا 97  درباره تصوف در لندن و واشنگتن برگزار شده اند.

وي درباره اهميت اين كنفراسها نيز يادآور شد: در اين كنفراسها كه با مديريت و تدبير دكتر سيد حسين نصر صورت گرفته  بودند يك نكته بسيار جالبي را مي توان مشاهده كرد و آن حضور پر رنگ ايران و ايراني بود.  از نظر كمي تعداد قابل توجهي از محققان ايراني كه در خارج از ايران زندگي مي كنند مانند دكتر نصر، دكتر حميد دباشي، مهدوي دامغاني و دكتر محجوب  در اين همايشها حضور داشتند. اگر چه كسان ديگري كه در اين كنفرانسها بودند مانند لويزن و  چيتيك به غير از بعد نظري و عملي يك نوع انسي نيز به ايران داشتند.

دكتر كيواني درباره مشكلات ترجمه مقالات گفت: طبيعي است كه در كار ترجمه در جاهايي با مشكل مواجه شدم، اما سعي من اين بود كه با نويسندگان مقالات ارتباط داشته باشم و مسائلي را نيز از آنها بپرسم. يكي از مشكلات من در ترجمه اين كتاب گستردگي موضوعات بود. يعني يك دوره تاريخ هزار ساله در دنياي اسلام از آغاز تا قرن سيزدهم بود. موضوعات كتاب هم متنوع بودند؛ از عرفان و تصوف در تركيه تا در هندوستان نيز بودند كه هر كدام رنگ و آب محلي داشت. اما گستردگي ميراث تصوف از مهمترين ويژگيهاي اين كتاب است كه آن را بارز كرده است.

وي افزود: اين مقالات توسط نويسندگان مختلف با زمينه هاي زباني مختلف نوشته شده بود كه حتي سبك نگارش آنها نيز متفاوت بود. يكي ديگر از مشكلات ترجمه منابعي بود كه نويسندگان در اختيار داشتند كه برخي از اين منابع به نسخ خطي ارجاع داده شده بود.

دكتر كيواني در پايان به عناوين محتوايي مقالات اشاره كرد و گفت: محتواي مقالات شامل ادبيات تصوف، اخلاقيات و خدمت صوفيان، سير و سلوك و روشهاي خانقاه، سنت شعر و نثر صوفيانه، تأثير تصوف بر هنر و ب خصوص هنر موسيقي و آنچه كه موسيقي عرفاني گفته مي شود به حساب مي آيند.

به گزارش "مهر" سخنران بعدي اين نشست دكتر شهرام پازوكي، استاد فلسفه و عرفان مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران، بود. دكتر پازوكي در آغاز سخنانش گفت : اين كتاب حاصل سه كنفراس بين المللي در آمريكا و انگلستان است. كساني كه اين كنفرانسها را برگزار كرده بودند يك نوع نگرش به اسلام و تصوف شناسي داشتند. يعني اغلب آنها اهل تصوف به معناي عامل به تصوف هستند.

وي افزود: اين افراد تنها تحقيقات صرف دانشگاهي ارائه نكردند بلكه يك نوع همدلي و همزباني با تصوف داشتند. در برخي از مقالات كاملاً اين شيوه مشخص است. البته جا دارد كه اين نوع نگرش در خود ايران هم مطرح شود و تصوف نه به معناي يك موضوع تحقيقات ادبي چنانكه در دانشكده هاي ادبيات ما  است، بلكه به عنوان منابعي براي منشاء تفكر مورد توجه قرار گيرند .

دكتر پازوكي با اشاره به تاريخ تصوف شناسي در غرب گفت : تصوف شناسي حدود دويست سال است كه در غرب آغاز شده و اصيل ترين نوع تصوف شناسي مربوط به فيلسوفان رمانتيك در آلمان مانند گوته و شلينگ است. تصوف شناسي اين افراد بيشتر جنبه ذوق شاعرانه دارد و شايد تصوف شناسي اين افراد همدلانه تر از محققان بعدي انگليسي ها و فرانسوي ها است. اين افراد راه را براي شناسايي اسلام صوفيانه باز نمودند.

وي در مورد عنوان كتاب "ميراث تصوف" اظهار داشت: اين كتاب در حقيقت ميراث تصوف ايراني است. يعني تفسيري كه ايرانيان از اسلام كردند كه حقيقت اين اسلام در تصوف بيان شده است. برخي از مستشرقان فكر مي كنند تصوف را ايرانيها ساختند. مسئله بر سر اين است كه ايرانيها يك درك خاصي از اسلام يافتند. اين درك به نظر من در تصوف و تشيع ظاهر شده است، تشيع هم نه به معناي فقهي و كلامي بلكه به همان معنايي كه در تصوف مي دانيم.

دكتر پازوكي در ادامه سخنان خود به اين مورد از كتاب اشاره كرد كه اي كاش كتاب از دوره صفويه به بعد آغاز مي شد و گفت : من به لويزن گفته بودم كه خوب بود از صفويه به بعد اين كتاب شروع شده بود. براي اينكه تازه ماجرا از آنجا شروع مي شود. تا زمان صفويه تصوف در خانه خودش است و صاحبخانه هم از آن استقبال مي كند.

به گزارش "مهر" آخرين سخنران نشست بررسي كتاب "ميراث تصوف" دكتر نصر الله پورجوادي، استاد فلسفه و عرفان دانشگاه تهران، بود كه وي در آغاز سخنانش به عنوان كتاب اشاره كرد و گفت : عنواني كه در انگليسي كتاب آمده است به ايراني بودن كتاب تأكيد كرده است. اما براي من اين سئوال پيش آمد كه اين افراد چه تصوري از تصوف ايران داشتند وقتي كه ما مي گوييم تصوف ايراني منظورمان چيست و اينكه مي گوييم ايراني ها نسبتي با تصوف داشتند يعني چه؟

دكتر پورجوادي در ادامه اظهار داشت : گاهي ما مي گوييم تصوف ايراني، قصد داريم از تصوف ابن عربي آن را جدا كنيم. البته خود ابن عربي را ايرانيها اخذ مي كنند و آن را هضم مي كنند. حال اينكه اگر ما بخواهيم به تصوف اصيل ايراني برسيم بايد مقداري ابن عربي را كنار بگذاريم و به پيش از وي رجوع كنيم و سعي كنيم بدانيم كه در آن زمان چه بوده است.

استاد فلسفه و عرفان دانشگاه تهران به شعر صوفيانه اشاره كرد و گفت : اصليترين چيزي كه در تاريخ تصوف ديده مي شود اين است كه فرنگيها درك درستي از شعر فارسي نداشتند. آنها درباره تاريخ و فلسفه و فقه كار مي كنند اما وقتي كه به شعر مي رسند با مشكل رو به رو مي شوند بخصوص وقتي در اشعار عرفاني وارد مي شوند.

دكتر پورجوادي در سخنانش به لفظ تصوف اشاره كرد و گفت : لفظ تصوف از اواخر قرن چهارم به مذاهب مختلفي كه جنبه باطني و معنوي و عرفاني داشتند اطلاق شد. اما چندين مذهب و مكتب در قرنهاي دوم داشتيم كه از نظر تاريخي در سايه روشن قرار دارند. ولي هنوز براي ما روشن نيست كه در شهرهاي قرون دوم و سوم چه مي گذشته است. در قرون پنجم تصوف چتري مي شود كه تمام مذاهب را در زير آن قرار مي دهند. 

وي همچنين به اولين كاري كه براي نگارش تاريخ تصوف بايد در نظر داشت تأكيد كرد و گفت : در اين كار مي بايست به شهرها رجوع  كنيم. در آن زمان شهرها هر كدام براي خودشان شخصيتي داشتند. يعني شهرهاي ما تاريخ ديني و معنوي داشتند. تصوف اصفهان در قرن سوم با تصوف نيشابور فرق داشته است. بنابراين هر كدام از اين شهرها يك سابقه معنوي داشتند.

به گزارش "مهر"، دكتر پورجوادي رعايت آداب را مهمترين نمونه ادبيات صوفيانه دانست و گفت : عربها فاقد آداب بودند و ايرانيها بودند كه آداب داشتند و اين از سنتهاي  ايراني بود كه از قرون دوم و سوم وارد كتابهاي صوفيانه مي شود. به طور مثال اعراب در پيش از حضرت رسول بلند حرف مي زدند كه آيه نازل مي شود كه در مقابل پيامبر صدايتان را بلند نكنيد. ايرانيها از قديم احترام به افراد معنوي و بزرگ يك خانواده و قبيله داشتند و اينها آداب دقيقي بودند كه وارد نوشته هاي صوفيان مي شوند.

وي در پايان سخنانش با تأكيد بر اين مطلب كه نگاه من به اين معنا نيست كه بخواهم از ارج اين كتاب بكاهم گفت: اگر كسي مي خواهد تاريخي درباره تصوف در ايران بنويسد ناچار است كه به اين مسائلي كه مطرح كردم هم بپردازد.

 نشستهاي كتاب ماه ادبيات و فلسفه كه با مديريت و اجراي علي اصغر محمد خاني برگزار مي شدند پس از هشت سال عصر ديروز و با برگزاري يك صد و هشتاد و پنجمين نشست كه اختصاص به بررسي كتاب ميراث تصوف داشت، به كار خود پايان دادند.