خبرگزاری مهر، گروه حوزه و دانشگاه - زهره بال: آموزش پرستاری در ایران سابقه ای صد ساله دارد و به نظر می آید پس از این مدت نیازمند تحول جدی است. آموزش رشته پرستاری در ایران به صورت مدرن اولین بار در سال ۱۲۹۴ با تاسیس نخستین مدرسه پرستاری در ارومیه پایه گذاری شد.
روند ایجاد رشته پرستاری مدرن در ایران
در دهه ۳۰ شمسی اساسنامه‌های آموزشگاه‌های پرستاری توسط وزارت بهداری در ایران تدوین شد و در فاصله سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۸ آموزشگاه‌های پرستاری شرکت نفت آبادان، هلال احمر همدان، تهران، نمازی شیراز و جرجانی مشهد ۱۳۳۸ تاسیس شدند.
در سال ۱۳۳۷ طبق اساسنامه آموزشگاه‌های پرستاری مقرر شد پذیرش داوطلبان کلیه آموزشگاه‌ها با مدرک کامل متوسطه، دوره تحصیل سه سال و ارزش آن معادل لیسانس پرستاری محسوب شود.
در سال ۱۳۴۴ اولین دوره آموزش چهارساله پرستاری با تاسیس انستیتو عالی پرستاری فیروزگر آغاز شد و به دنبال آن در سال ۱۳۵۴ با تصویب دوره لیسانس پرستاری در وزارت علوم کلیه مراکز آموزش عالی پرستاری موظف به ارائه دوره چهار ساله با برنامه متمرکز شدند.
با تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در سال ۱۳۶۵ و ایجاد دانشکده‌های پرستاری و مامایی، آموزش پرستاری در ایران توسعه یافت و در سال ۱۳۷۴ برنامه کارشناسی رشته پرستاری در راستای آموزشی جامعه نگر تدوین و تصویب شد.
نحوه پذیرش دانشجوی پرستاری در سایر کشورها
در بسیاری از کشورها برای جذب دانشجوی پرستاری آزمونی تحت عنوان آزمون پرستاری برگزاری می شود. البته کشورهایی مانند استرالیا و آلمان هم آزمون خاصی برای جذب دانشجوی پرستاری برگزار نمی کنند.
در ترکیه از طریق آزمون سراسری جذب دانشجوی پرستاری انجام می گیرد که با نظام آموزشی ایران شباهت دارد. آمریکا، انگلیس، فنلاند و هند از جمله کشورهایی هستند که دارای آزمون ویژه پرستاری هستند.
مقاطع تحصیلی برای رشته پرستاری در خارج از ایران شامل فوق دیپلم، لیسانس، فوق لیسانس هستند و در برخی کشورها مانند آمریکا و فنلاند امکان ادامه تحصیل تا مقطع دکتری هم وجود دارد.
در ایران دانشجویان پرستاری در دوره کارشناسی بدون گرایش و در دوره کارشناسی ارشد با گرایش های جراحی، داخلی، سلامت جامعه، روان، كودكان، نظامی، مراقبتهای ويژه نوزادان، توانبخشی، اورژانس، مراقبت های ويژه و سالمندی و در مقطع دکتری می توانند ادامه تحصیل دهند.
چالش آموزش پرستار در بیمارستان ها از زبان دانشجویان
پس از طرح موضوع کمبود پرستار در جامعه و لزوم تحول در آموزش پرستاری، معاونت آموزشی وزارت بهداشت آیین نامه ای را به دانشگاهها اعلام کرد که بر اساس آن با استفاده از ظرفیت بیمارستان های دولتی و خصوصی دانشجوی لیسانس پرستاری تربیت شود و شغل فرد نیز در آن بیمارستان تضمین شود. این موضوع چالش هایی را در سطح دانشکده های پرستاری و مجامع صنفی پرستاران برانگیخت تا حدی که برخی این طرح را نوعی بازگشت به گذشته و انحراف از مسیر آموزش پرستاری در ایران است.
ریحانه، ص یکی از دانشجویان پرستاری معتقد است فاصله موجود میان آموزش و بالین، شرایط سخت بالینی، کار قراردادی، عدم استخدام پرستاران موجب شده است که شرایط پرستاری در ایران متفاوت باشد. این دانشجو می افزاید: این موضوع که به دلیل کمبود پرستار، ظرفیت پذیرش بدون توجه به امکانات افزایش می یابد؛ مشکلات این رشته را بیشتر می کند.
این دانشجوی پرستاری که در گرایش ارشد بهداشت و جامعه تحصیل می کند، می گوید: شرایط کاری پرستاری در ایران و پرداخت ها آنقدر اسفبار است که من ترجیح دادم به جای کار بالینی در مقطع ارشد ادامه تحصیل دهم تا از کار بالینی فاصله بگیرم.
محسن، الف یک دانشجوی دیگر ضمن تایید حرف همکلاسی خود به این نکته اشاره می کند که هیات علمی پرستاری کافی نیست. این دانشجو می افزاید: ظرفیت پذیرش پرستاری دو برابر شده اما استاد به میزان کافی نیست و همین امر موجب می شود برخی از کاروررزی های بخش بالینی به دلیل کمبود مربی و استاد ناتمام بماند یا برگزار نشود.
این دانشجو به موضوع کمبود امکانات و فضای آموزشی برای رشته پرستاری اشاره کرده و می گوید: امکانات و اعضای هیات علمی متناسب با این افزایش ظرفیت نیست و در دانشکده ها و بیمارستان ها فضای کافی نیست. از سوی دیگر هیات علمی هم جذب نمی کنند و بسیاری از دانشجویان دکتری پرستاری جذب نمی شوند.
دانشجویان پرستاری امکاناتی برای آموزش در بیمارستان ها ندارند
علیرضا، ف دانشجویی که در گرایش جراحی پرستاری تحصیل می کند معتقد است بسیاری از دانشجویان با عشق رشته پرستاری را انتخاب کردند و دوره کارورزی را هم با علاقه دنبال می کردند اما در طول دوره خود آنقدر فشار کاری را از نزدیک دیدند که از پرستاری گریزان شدند و انگیزه خود را از دست دادند.
احسان، ر دانشجوی پرستاری درباره طرح استفاده از بیمارستان ها برای آموزش پرستاری که این روزها مطرح است، می گوید: سخنان تمام دانشجویان درست است اما این تغییرات آیین نامه ای باید در جهت بهبود شرایط این رشته باشد اما دانشجویان نگرانی هایی از بابت این آیین نامه دارند. نخستین دغدغه ورود غیر متمرکز و غیر از کنکور در رشته پرستاری است.
وی می افزاید: هم اکنون پرستاری از مسیر کنکور است و اگر قرار بر برگزاری آزمون جدا از مسیر کنکور باشد بسیار نامناسب است. ضمن اینکه اطلاق «امکانات گسترده بیمارستانی» برای آموزش لفظ مناسبی نیست چون امکاناتی اصلا وجود ندارد.
این دانشجو یادآور می شود: با وجود اینکه یک سرانه تحصیلی مساوی بابت دانشجویان پرستاری مانند دانشجویان پزشکی به دانشگاه داده می شود اما دانشجویان پرستاری امکاناتی ندارند و وقتی از ترم دوم با یک مربی به بیمارستان برای کارورزی می روند حتی از وجود یک پاویون برای تعویض لباس هم بی بهره اند پس ابتدا بیمارستانها فضا را درست کنند.
دانشجوی دیگری تاکید می کند بورسیه شدن در یک بیمارستان ممکن است فرد را مجبور کند که به دلیل بورسیه بودن شرایط نامناسب بیمارستان را تحمل کند و با ادامه آموزش خسارت ببیند. مدل آموزش بیمارستانی شاید مدل بدی نباشد اما وقتی بیمارستان های ضعیف امکانات لازم را ندارند نباید امکان آموزش را داشته باشند.
کمبودها و چالش آموزش و بالین از منظر استادان پرستاری
به گفته محمد میرزابیگی معاون پرستاری وزیر بهداشت تعداد ۱۸۱ دانشکده پرستاری در کشور وجود دارد که این تعداد دانشکده متولی تربیت سالانه ۷ هزار و ۵۰۰ پرستار در کشور هستند.
معاون پرستاری وزیر بهداشت می گوید با توجه به تعداد پرستاران مورد نیاز برای نظام سلامت کشور و تعیین شاخص های نسبت پرستار به جمعیت، پزشک و تخت بیمارستانی حداقل به ۲۶۰ هزار پرستار نیاز داریم که نیاز کشور با تربیت سالانه تامین نمی شود.
دکتر فروغ رفیعی رئیس دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره تحول در آموزش پرستاری می گوید یکی از مهمترین چالش های آموزش پرستاری این است که وقتی فرد از کنکور وارد رشته پرستاری می شود در دوره کارشناسی هنوز با محیط حرفه ای هماهنگ نشده و ممکن است تنها به دلیل چند رتبه رشته پرستاری را انتخاب کرده باشد و واقعا به آن علاقمند نباشد.
وی می افزاید: در مورد دانشجویان کارشناسی ارشد نیز این چالش وجود دارد که همه شاغل هستند و با توجه به اینکه باید به پایان نامه و مقاله بپردازند وقت کمتری به آموزش اختصاص می دهند و در این حال هم بالین و آموزش هر دو ممکن است آسیب ببیند.
رفیعی با اشاره به بخشی از آیین نامه جدید تحول تربیت پرستار یادآور می شود: درباره استفاده از ظرفیت بیمارستان ها برای آموزش پرستار هم واقعیت این است که تعداد کمی از بیمارستان های کشور این امکان و شرایط را دارند که بتوانند دانشجویان پرستاری را آموزش دهند. بیمارستانی می تواند کاندید باشد که جنرال (دارای چهار تخصص اصلی کودکان، جراحی، داخلی و زنان) باشد. ضمن اینکه معتقدم سیستم آموزشی یک سیستم تخصصی است و آموزش دانشجویان پرستاری از سوی افراد بالینی نمی تواند فعالیت های دانشکده را ارتقاء بخشد و هیات علمی بالینی باید دارای شاخص های علمی صحیح باشد.
دکتر عباس عباس زاده رئیس دانشکده پرستاری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز تاکید می کند: دانشکده های پرستاری باید در کنار بیمارستان باشند چرا که اکنون یکی از انتقادات این است که فاصله آموزش و بالین زیاد شده است و از همین رو آموزش باید سطح بندی شود و مجوز پذیرش دانشجو هم با در نظر گرفتن عرصه بالینی ارائه شود.
وی معتقد است: جای تحول آموزش پرستاری در بیمارستان است و ما برای استاندارد کردن این موضوع باید هیات علمی بالینی را از میان بهترین ها که هم مهارت کافی دارند و هم در آموزش خبره هستند جذب کنیم تا بتوانیم به تحول برسیم چرا که نقطه تحول آموزش پرستاری رفع کمبود هیات علمی در این رشته است.
در همین زمینه دکتر محمدعلی چراغی رئیس دانشکده پرستاری دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره آیین نامه استفاده از ظرفیت بیمارستان ها برای تربیت پرستار می گوید: این آیین نامه نقاط قوت و ضعفی دارد اما باید توجه داشته باشیم که تحول در پرستاری چه در حوزه نظری و چه در حوزه بالینی باید با فراهم شدن زیرساخت های سخت افزاری و نرم افزاری رخ دهد.
وی می افزاید: آموزش های ما باید واقعی باشد، باید به این سئوال جامعه پاسخ دهیم که چرا خروجی دانشکده های پرستاری بسیاری از کارها را بلد نیست. نقد سیستمی می تواند به ما کمک کند. باید بدانیم که چرا آموزش پرستاری بر تئوری تکیه می کند و دانشکده ها چه تغییرات سیستمی نیاز دارند.
چراغی یادآور می شود : ما در آموزش تحصیلات تکمیلی پرستاری دچار مشکل هستیم. در بخش ارشد و دکتری بر روی پایان نامه تمرکز کرده ایم و معلم پرستاری را در دایره دریافت ضریب تاثیر بالا و چاپ مقالات قرار داده ایم و با این کار عملا آنها از بالین دور و گریزان کرده ایم.
وی پیشنهاد می دهد که با ایجاد معاونت بالینی پرستاری در بدنه دانشگاه های علوم پزشکی، این معاونت می تواند در کنار دفتر پرستاری، فعالیت های آموزشی و بالینی دانشجویان پرستاری را به صورت توام پیگیری کند و به تحول صحیح در این رشته بیانجامد.
محمد شریفی مقدم دبیر کل خانه پرستار و عضو شورای عالی نظام پرستاری اما به عنوان مخالف آیین نامه آموزش پرستار با استفاده از امکانات بیمارستانهای دولتی و خصوصی تاکید می کند: نیروی انسانی پرستار تنها در تهران کمبود دارد و در حال حاضر ۱۱ هزار پرستار جویای کار داریم بنابراین کمبودی وجود ندارد که این طرح بخواهد به نوعی کمبود پرستار را جبران کند.
امکانات گسترده ای برای آموزش پرستاری در بیمارستان های دولتی وجود ندارد
وی معتقد است این آیین نامه اساسا ضرورتی ندارد و امکانات گسترده ای در بیمارستان های دولتی وجود ندارد که بتواند به آموزش پرستاری اختصاص یابد. به طور نمونه بیمارستان امام خمینی (ره) در تهران که یک بیمارستان بزرگ است و در کنار دانشکده پرستاری تهران قرار دارد یک رختکن برای دانشجویان پرستاری ندارند.
شریفی مقدم با اشاره به بخشی از این آیین نامه که به امکان تربیت دانشجو در دانشگاه آزاد و استفاده از امکانات بخش خصوصی می پردازد، می گوید: دانشگاه آزاد اصلا شرایط پذیرش دانشجو را ندارد و بیمارستان خصوصی هم که برای دو متر اتاق خود شبی ۵ میلیون تومان پول می گیرد نمی تواند دانشجو آموزش دهد.
وی می گوید: بسیاری از پرستاران ترک شغل می کنند و مشکل پرستاری پرداخت نامناسب است و فاصله درآمدی زیاد میان پزشک و پرستار است نه آموزش پرستار در بیمارستان.
بازنویسی آیین نامه آموزش پرستار در بیمارستان و تغییرات مهم
دکتر علیرضا ایرج پور سرپرست کارگروه توسعه علوم پرستاری درباره چالش های آیین نامه «استفاده از امکانات بیمارستان های دولتی و خصوصی برای آموزش دانشجویان کارشناسی پرستاری» به مهر گفت: زمانی که این آیین نامه ابلاغ شد چالش هایی را به همراه داشت. از همین رو در جلسه ای که آذرماه در وزارت بهداشت با حضور معاونین آموزشی دانشگاهها و روسای دانشکده های پرستاری و مامایی کل کشور برگزار شد، وقتی مخالفت های دانشگاهها با سبک و سیاق آیین نامه مطرح شد، دکتر لاریجانی معاون آموزشی وزارت بهداشت تاکید کرد چون توسعه علوم پرستاری به اصفهان سپرده شده است این آیین نامه در اصفهان مورد ارزیابی قرار گیرد و در صورتی که به بازنگری نیاز دارد آن را اعمال کرده و به ما اعلام کنند.
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی اصفهان یادآور شد: در تفاهم نامه ای که دانشگاه علوم پزشکی اصفهان یا به عبارت کامل تر منطقه آمایشی ۷ شامل دانشگاه های اصفهان، کاشان، یزد و شهرکرد با وزارت بهداشت به امضا رسانده است، یکی از تکالیف این منطقه تشکیل کارگروه توسعه علوم پرستاری است و از بین چهار دانشگاهی که گفته شد اصفهان مامور توسعه علوم پرستاری شده است.
وی افزود: از آذرماه که قرار شد ما آیین نامه را بررسی کنیم مجموعه اقداماتی از سوی اصفهان انجام گرفت. در ابتدا سایتی به عنوان دبیرخانه کارگروه توسعه علوم پرستاری در سایت دانشکده پرستاری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اضافه شد.
ایرج پور گفت: نظرخواهی بر روی آیین نامه انجام دادیم و نقطه نظرات را در یک گروه مجازی جمع آوری کردیم. در همین زمان یک پرسشنامه اولویت سنجی هم تهیه شد که هر سه محور تفاهم نامه شامل محور زیرساخت های تربیت نیروی انسانی، محور جذب و تامین نیروی متخصص هیات علمی و محور توسعه و بازنگری برنامه های آموزشی (کوریکولوم) مورد اولویت سنجی قرار گرفتند.
وی افزود: همزمان که این پرسشنامه اولویت سنجی به مدیران دانشکده های پرستاری ارائه شد، این پرسشنامه در شبکه های مجازی هم به اشتراک گذاشته شد تا افراد بتوانند آن را تکمیل و ارسال کنند. در همین زمان یک فرم ایده های کاربردی هم تهیه کردیم تا افراد ایده های کاربردی خود را برای توسعه علوم پرستاری ارائه دهند.
سرپرست کارگروه توسعه علوم پرستاری با اشاره به روند بازنویسی آیین نامه «تربیت دانشجوی پرستاری در بیمارستان ها»، گفت: برنامه ای برای این منظور برگزار شد و از معاونت پرستاری وزارت بهداشت، اعضای بورد پرستاری، روسای دانشکده پرستاری و مامایی به انتخاب مناطق ۱۰ گانه، از نظام پرستاری، رئیس کل نظام پرستاری و اعضای کارگروه توسعه علوم پرستاری در این جلسه حضور یافتند و آیین نامه را بازنویسی کردیم تا دغدغه ها برطرف شود.
وی افزود: در ابتدا با شیوه پارلمانی کلیات آیین نامه به تصویب رسید. در واقع برای این کار کارت قرمز و کارت سبز طراحی کردیم و اول تفاوت های موجود میان دو آیین نامه را مطرح کردیم و پس از تصویب کلیات وارد فاز بررسی موردی شدیم.
تغییر عنوان آیین نامه به توسعه همکاری بیمارستان ها و دانشکده ها
ایرج پور خاطرنشان کرد: این تغییر از عنوان شروع شد و عنوان آیین نامه به «آیین نامه توسعه همکاری بیمارستان ها و مراکز بهداشتی و درمانی با دانشکده های پرستاری مامایی در آموزش دانشجویان پرستاری» تغییر کرد.
وی اضافه کرد: بحث دیگر شیوه غیر متمرکز پذیرش بود که به تصویب نرسید و مقرر شد پذیرش صرفاً از طریق کنکور سراسری انجام گیرد. به این ترتیب پذیرش دانشجو ساماندهی شده و همه دانشگاهها نیز در این طرح مشارکت نمی کنند و تنها دانشگاههای خاصی مد نظر هستند که قابلیت این کار را دارند.
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به اینکه تولیت آموزش صرفا با دانشکده های پرستاری خواهد بود و بیمارستانها به صورت مستقل ظرفیت اعلام نمی کنند، گفت: ظرفیت پذیرش از مسیر دانشکده به دانشگاه اعلام می شود و سپس دانشگاه به شورای گسترش دانشگاهها اعلام کرده و پذیرش از طریق کنکور سراسری به صورت متمرکز انجام می گیرد.
وی افزود: امتیازاتی از جمله بورسیه کردن هم برای همه افراد به صورت مساوی فراهم می شود. بیمارستانها می توانند پس از امضای تفاهم نامه با دانشکده ها در هر زمان از تحصیل از بین تمام دانشجویان پرستاری از طریق فراخوان و با انجام مصاحبه، دانشجوی بورسیه را انتخاب کنند.
ظرفیت پذیرش از سوی دانشکده ها اعلام می شود
ایرج پور یادآور شد: درواقع در آیین نامه جدید بیمارستان به دانشکده اعلام می کند که ظرفیت پذیرش اش را بیشتر کند تا بخشی از این ظرفیت را بورسیه کند و بر اساس شرایط ۶ ماه یا یکسال پس از آغاز تحصیل بیمارستان هزینه تحصیل دانشجو را پرداخت می کند و آن فرد را برای خدمت در بخش های خود جذب می کند.
وی افزود: ما جنبه های مختلف را در تغییر آیین نامه دیده ایم تا هم ایجاد انگیزه از میان نرود و هم پیش بینی کرده ایم که اگر دانشگاه هم مایل است از این طریق دانشجویان را بورسیه کند، فرد طرح و تعهدات خود را در همان بیمارستان دانشگاه بگذراند.
پذیرش دانشجوی پرستاری فقط از طریق کنکور سراسری
سرپرست کارگروه توسعه علوم پرستاری درباره تعیین وضعیت دانشگاه آزاد و بیمارستان های خصوصی در این آیین نامه گفت: موسسات غیر دولتی هم می توانند در قالب خرید خدمت، به تربیت نیروی انسانی بپردازند. مقرر شد واحدهای جامع دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه های علوم پزشکی دارای تحصیلات تکمیلی پرستاری تنها در این طرح مشارکت کنند.
وی یادآور شد: ضمن آنکه جذب هیات علمی بالینی هم همان مسیر هیات اجرایی جذب را طی می کند و فقط محل اشتغال این فرد بالین است و مسیر استخدام هم از دانشکده است. دیگر این نگرانی که هیات علمی بالینی از مدرک آموزشی مورد تایید برخوردار نباشد یا بیمارستان مربی تعیین کند، وجود ندارد چرا که در بازنویسی آیین نامه مسئولیت نظارت بر عهده دانشکده است و دانشکده مسئول اعزام مربی است.
امکان آموزش پرستار در بیمارستان ها تنها در چند دانشگاه
ایرج پور با تاکید بر اینکه نکات مثبت دیگری هم به آیین نامه اضافه شده، گفت: مشخصات تفاهم نامه دانشکده و بیمارستان در آیین نامه تعیین شده و کارگروهی برای مدیریت تفاهم نامه مشخص شده است. در این تفاهم نامه بحث بورسیه، نوع ظرفیت ها و تعهدات فارغ التحصیلان پیش بینی و تعیین شده است.
وی خاطرنشان کرد: در حقیقت بیمارستان های زیادی نیستند که توان انجام چنین مشارکتی را داشته باشند ولی اکنون این فرصت فراهم است که دانشگاهها از ظرفیت بیمارستانهایی که می توانند این کار را بکنند استفاده کنند.
به گزارش مهر، شیوه نامه جدید تربیت پرستار به دنبال اعتراضات اقشار مختلف جامعه که به نوعی با پرستاری در گیر بودند تدوین شده است. در نهایت اینکه آیین نامه بازنویسی شد و با دو سوم بیشتر آرا رای آورد و به تصویب ۵۱ نفر رسید. نسخه اصلی آن نیز با ۳ امضای مسئول از مسیر اداری به معاونت آموزشی ارسال می شود.
نظر شما