نباید به بهانه آسیب شناسی، اصل عزاداری را نشانه گرفت

به گزارش خبرنگارمهر، یادداشتی از حجت الاسلام رمضانعلی، حسنی کارشناس گروه شبهه یابی مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه در پاسخ به شبهاتی درباره حیف و میل کردن اموال بیت المال در عزاداری ها در پی می آید؛

برپايي مجالس يادبود و عزاداري براي اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به ویژه سرور و سالار شهيدان و آزادگان جهان، امام حسين – علیه السّلام- يكي از امور مهم و اساسي است كه ارتباط نزديك و تنگاتنگ با سعادت و اصلاح دنيا و آخرت امت اسلامي دارد و معمولا هزينه‌هاي اين‌گونه مجالس توسط اقشار معمولي و ضعيف جامعه تامين مي‌گردد. و اين همان تيري است كه در هميشه‌ تاريخ قلب تاريك دشمنان اهل بيت(ع) را نشانه رفته است. به همين جهت، عده‌ای از گروه‌ها و افراد مغرض به جای این که به جنبه‌های مثبت و آثار و برکات فراوان مراسم عزاداری توجه کنند، تمام توجه شان را روی جنبه‌ها و نقاط منفی این‌گونه مراسم که هیچ‌گونه ربطی به آموزه‌های دینی و شیعی ندارد، بلکه برخاسته از فرهنگ، آداب و شیوه تربیتی برخی از گروه‌ها و افراد است، متمرکز نموده و شبهاتی از این دست را مطرح کرده اند:

- هزاران هزار متر پارچه سیاه می‌خرند و شهر را سیاه پوش می‌کنند برای نزدیکی به خدا، آنگاه هزاران هزار کودک در سطح شهرشان با لباس‌های پاره دست‌فروشی می‌کنند؛

- در ۱۰روز میلیون‌ها ظرف غذا برای رضای خدا به یکدیگر هدیه می‌دهند، آنگاه هزاران نفر هموطنشان شب را با شکم گرسنه صبح می‌کنند؛

- لباس نو مشکی و زیبا می‌خرند برای اینکه بگویند ناراحت‌اند، اما هزارن نفر از هموطنانشان لباس مدرسه ندارند؛

- ساعت‌ها با زنجیر بر گردن و سر و کله و سینه خود می‌زنند، اما هنگام کار کردنشان کمترین میزان کار مفید را دارند؛

- تا شهری در کشوری دیگر پیاده می‌روند، اما از پل عابر خیابان هایشان بالا نمی‌روند؛

- ساعت‌ها برای با غیرت بودن کسی گریه می‌کنند، فردایش به دختر یتیم ده‌ساله هم رحم نمی‌کنند؛

- برای گرفتن نذری هرج و مرج و بی‌نظمی راه می‌اندازند.

در نوشتار حاضر به پاسخ این شبهات پرداخته خواهد شد.

چکیده

نقد، آسیب‌شناسی و پیرایه‌زدایی از مراسم عزاداری امری مطلوب و پسندیده است و در طول تاریخ اندیشمندان و صاحب نظران این عرصه به‌ویژه مصلحان و اندیشمندان اسلامی به این امر مهم و خطیر توجه نموده و همت گماشته‌اند. اما نباید به بهانه نقد، اصل عزاداری را نشانه گرفت و در صدد تخریب و سست کردن پایه های آن برآمد. اقامه هر امری با توجه به ارزش و اهميتي كه دارد قطعا هزينه‌ درخور خود را دارد. شكی نيست كه خدمت به مردم و رسيدگی به مشكلات آنان خصوصا نيازمندان شيعه از امور مهم و اساسی محسوب مي‌شود، اما بايد دانست كه در جامعه‌ اسلامي وشيعي امور مهم فراواني وجود دارند كه به هر كدام در جاي و در زمان خودش و به فراخور آن بايد توجه و رسيدگي شود و توجه و عنايت به يك امر نبايد ما را از رسيدگي به امور ديگر باز داشته و يا غافل نمايد و اين همان چيزي است كه ما از مكتب اهل بيت و امام حسين - عليهم السلام- آموخته‌ايم.

مقدمه

حادثه خونبار كربلا كه در سال ۶۱ هجري قمري اتفاق افتاد، از حوادث بي‌نظير و منحصر به فرد تاريخ اسلام و تشيع محسوب مي‌شود. امام حسين ـ عليه السلام ـ با توجه به اوضاع و شرايط زمانه‌اش، با تمام وجود به مقابله با حاكم ستمگر اموي، يزيد بن معاويه پرداخت و با نثار خون خود درخت اسلام را كه در حال خشكيدن بود، آبياري كرد و يزيد و يزيديان را براي هميشه رسوا ساخت.

حوادث گذشته‌ هر جامعه، حامل تجربیات و درس‌های گران‌بهایی است که با زحمت بسیار و قیمت گزاف به دست آمده است و می‌تواند در سرنوشت و آینده‌ آن جامعه تأثیر عظیمی داشته باشد. یکی از این سرمایه‌های بی‌نظیر واقعه‌ کربلاست و عقل حکم می‌کند، چنین سرمایه‌هایی باید حفظ و احیا شده و مورد بهره‌برداری قرارگیرد.

ضرورت آسیب‌شناسی سازنده، نه تخریب‌گر

هیچ انسان خردمند، مخلص و دلسوز مخالف آسیب‌شناسی، نقد و آسیب‌زدایی از رفتارها، آداب و رسوم اجتماعی و سبک تعامل انسان‌ها با یکدیگر نیست. در دین مبین اسلام خط قرمزهای رفتاری و اخلاقی در ابعاد مختلف معنوی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی و نظامی با واژه‌هایی مانند؛ واجب، حلال، حرام، مستحب، مکروه و مباح تبیین و تعیین شده است و این مفاهیم هستند که نقش و وظیفه و نیز حدود اختیارات یک مسلمان در برخورد با مسائل مختلف اجتماعی را مشخص می‌سازند.

در باب آداب عزاداری نیز آنچه از احکام، اصول و ارزش‌های اسلامی وسیره و روش علما، اندیشمندان و صاحب نظران مسایل دینی و مذهبی استنباط می‌شود، همگی حکایت از آن دارد که در این‌گونه مراسم نیز هر رفتار نامتعارف و حتی هر عمل متعارف و مستحبی که ضرر و زیان مسلمین یا جوامع انسانی را در پی داشته باشد و یا سبب بروز اختلاف بین مسلمانان گردیده و یا موجبات سوءاستفاده کفار و دشمنان اسلام را فراهم سازد و باعث وهن اسلام و تحقیر مسلمین شود، حکم حرمت پیدا نموده و مشروعیت خود را از دست می‌دهد. [۱]

مراجع عظام تقلید، دانشمندان، پژوهشگران و مبلغان دینی و مذهبی همواره به عزاداران حسینی توصیه و سفارش کرده‌اند که در برپایی مجالس عزاداری از هر گونه افراط و تفریط، اسراف و تبذیر در نحوه پذیرایی،   عریان نمودن بدن در مقابل نگاه نامحرم، قمه‌زنی و سایر حرکت‌های مشابه، استفاده از کلمات سخیف و تکرار و تولید صداهای دون ‌شأن انسان خودداری نموده و از ادامه دادن عزاداری در شب های تاسوعا و عاشورا تا بعد از نیمه شب که معمولاً باعث قضا شدن نماز صبح عزاداران می‌گردد، پرهیز کنند. [۲]  

 همان‌گونه که اشاره شد، نقد، آسیب‌شناسی و پیرایه‌زدایی از مراسم عزاداری امری مطلوب و پسندیده است، و در طول تاریخ اندیشمندان و صاحب نظران این عرصه به این امر مهم و خطیر توجه نموده و همت گماشته‌اند. اما نباید به بهانه نقد، اصل عزاداری را نشانه گرفت و در صدد تخریب و سست کردن پایه های آن برآمد. هیچ کس ادعا ندارد که هر مراسم عزاداری، هر دسته و هیئتی، از هر گونه عیب و ایراد و کم و کاستی مبراست. این واقعیت قابل انکار نیست که در بعضی از هیئت ها و دسته ها در پذیرایی از عزاداران حسینی اسراف و ریخت و پاش ها، بی نظمی ها، چشم و همچشمی ها و رقابت های منفی وجود دارد. در همه‌ی دسته‌ها و هیئت‌های عزاداری هر جور افرادی با هر نوع طرز تفکر و ایده ای شرکت می‌کنند، کسی حق ندارد از ورود افرادی که ظاهر مذهبی ندارند و یا به آموزه‌های دینی و مذهبی عمل نمی‌کنند و یا از اهداف امام حسین و سایر امامان معصوم(ع) پیروی نمی‌کنند، جلو گیری نموده و آن‌ها را از بهره‌گیری از خوان گسترده حسینی محروم سازد. اما تلاش مبلغان، ناصحان و دلسوزان دینی همواره این بوده و هست که با برپایی این‌گونه مراسم روز به روز و سال به سال بر شناخت و آگاهی دینی و مذهبی مردم بیفزایند و بیش از پیش مردم را با آموزه‌های دینی و اهداف حسینی آشنا سازند و زمینه رشد و شکوفایی استعدادهای معنوی افراد را فراهم سازند.

بنابراین، وجود هرج و مرج در گرفتن نذری‌ها، ریخت و پاش‌ها و رقابت‌های منفی در برخی از دسته‌ها و هیئت‌ها از سوی برخی افراد واقعیت دارد اما عمومیت ندارد. لذا عاقلانه و منطقی نیست که به بهانه نقص و ایرادهایی که در بعضی جاها و در بعضی دسته ها دیده می‌شود، به جای پیرایه زدایی، خرافات ستیزی، و ایجاد اصلاحات از برپایی اصل مراسم صرف نظر کنیم.

‌ هرچیز به جای خویش نیکوست!

در دین مبین اسلام همان طور که به رسیدگی به فقرا و کمک به نیازمندان توصیه و سفارش شده است، زیارت اولیای الاهی، نذر، اقامة عزای اهل بیت - علیهم السلام-، ولیمة حج و عروسی و... نیز از جمله سفارش‌ها و توصیه‌های دین اسلام است. اگرکمک به فقرا ضروری‌تر و مهمتر از بقیة مستحبات است، چرا خدای متعال آن را جایگزین عمره، زیارت ائمة اطهار- علیهم السلام-، نذر، ولیمه حج و عروسی قرار نداده است؟ واگر رسیدگی به نیازمندان، جایگزین مناسبی برای برخی اعمال مستحبی است، چه لزومی داشت که خدای متعال ما را به انجام اموری مانند نذرکردن، اقامة عزا، زیارت و مانند آن توصیه کند؟

‌آیا می‌توان ‌به کسی سفارش کرد که در تمام عمر به جای لبنیات و غلات از سبزیجات استفاده کند؟ مسلماً خیر. همان طورکه  هر ماده غذایی، اثر و خاصیت خاص خودش را دارد، در امور معنوی هم هرعملی جایگاه و اثر ویژه‌ای دارد. کمک به مستمندان دارای یک نوع از آثار و پیامدها، اقامه عزا، دارای نوع دیگری از آثار و پیامدها است؛ و این نکته در مورد تمام اعمال عبادی صادق است. [۳]

بنابراین، بندگان خاص و مخلص خداوند متعال، از همه دستورات دینی اطاعت نموده و بدون دلیل و مجوز شرعی یکی را بر دیگری ترجیح نمی‌دهند؛ چرا که در دین اسلام هرعملی دارای جایگاه خاص و اثر ویژه‌ای خود را دارد. ازآن جایی که، ما به مصالح دستورات الاهی به طور کامل آگاهی نداریم، نمی‌توانیم آن‌ها را با هم مقایسه کرده، و بدون دلیل یکی را بر دیگری ترجیح دهیم. [۴]

مجالس سوگواری اهل‌بیت و رویش احساس‌های انسانی

مگر تزئین حرم‌ها، و هزینه کردن برای برگزاری مراسم عزاداری به این معنی است که به فقرا کمک نکنیم!؟ اتّفاقاً هر چه این حرم‌ها آبادتر باشند، و هرچه مراسم و مجالس عزاداری منظم‌تر، با شکوه‌تر و پر رونق‌تر برگزار شود، به همان اندازه به فقرا و نیازمندان نیز رسیدگی می‌شود. چون در این گونه مراسم به مسایل و آموزه‌های دینی و اخلاقی و سیره عملی پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم(ع) پرداخته می‌شود؛ از جمله آموزه‌های دینی و سیره پیشوایان الاهی کمک به نیازمندان است. مردم زمانی دست و دلباز می‌شوند و به فکر فقرا می‌افتند که احساسهای معنوی آنها برانگیخته می‌شود؛ و این احساسها بیشتر زمانی به غلیان می‌آید که در مجالس عزای امام حسین – علیه السّلام- و سایر پیشوایان و مقربان درگاه الاهی شرکت نموده یا به زیارت حرم‌های مطهر این بزرگواران می‌روند ... لذا اگر نگاهی گذرا به رفتار و عملکرد جامعه دینی و مذهبی بیندازید، می‌بینید که بیشترین کمک به مستمندان، با نام و یاد اهل بیت (ع) و با پیروی و الگوگیری از سیره آن بزرگواران انجام می‌شود.

علاوه براین، هر ساله هزاران فقیر از خوان گسترده و با برکت پیامبر گرامی اسلام(ص) و اهل بیت آن وجود مقدس بهره‌مند می‌شوند. چون دارایی اهل بیت(ع) فقط همان زیور آلات داخل حرمها نیست؛ بلکه ده ها مدرسه، کارخانه و زمین های زراعی موقوفه نیز به یاد و نام آن بزرگوران وجود دارد که هزاران نفر در آنها مشغول کار و کسب درآمد هستند؛ و از فواید این موقوفات در مسیر رشد اقتصادی و فرهنگی مردم و از جمله مستمندان استفاده می‌شود. [۵]  

جامع‌نگری در تأمین نیازهای انسانی

همان‌گونه که رسیدگی به فقرا و نیازمندان، به ویژه اگر در میان خویشاوندان، نزدیکان و همسایگان باشند، امری پسندیده و بلکه لازم و ضروری است و اگر کسی با وجود تمکن مالی، از روی عمد به این مساله توجه نکند، مورد مذمت و سرزنش عرف و عقلا قرار گرفته و در عالم آخرت نیز از مؤاخذه در امان نیست؛ بر پایی شعائر اسلامی، حفظ آنها، افزایش شناخت دینی و مذهبی، بیداری مردم و جهت دادن به اذهان عمومی، نیز امری بسیار نیکو و البته لازم و ضروری است و هرگونه اهمال، سستی و بی‌توجهی در این مورد نیز قابل اغماض و چشم پوشی نیست. [۶]

قرآن کریم می‌فرماید: «وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَي الْقُلُوبِ».[۷] شعائر در لغت به معناي علامت آمده است. مقصود از بزرگداشت شعائر الاهي، بزرگداشت نشانه‌هاي دين و اطاعت خداوند و آيين ابراهيم – علیه السّلام- است كه در اسلام تبلور یافته است. از اين رو به طور عموم مي‌توان استفاده نمود كه هر زمان يا در هر مكان فعل يا عملي كه ياد خدا و زمينه تقوا و رشد معنوي و روحي را فراهم آورد، در صورتي كه در چارچوب قوانين و دستورات اسلام قرار داشته باشد جزو شعاير الاهي به شمار مي‌رود. و به طور مسلّم مراسم عزاداري براي بندگان خاص خداوند كه به حق قرآن ناطق و حج مجسم بودند و براي اعتلاي كلمه توحيد جان خود را قرباني ساختند، از بارزترين نشانه‌ها و شعائر الاهی است. چرا كه در اين مراسم جز فراگيري مسائل دينی و يادآوري شهامت‌ها و ايثارگري شهيدان بزرگ اسلام، سخن ديگر طرح نشده و سخن از دشمني با دشمنان خدا و دوستي با دوستان خدا گفته مي‌شود. [۸]

‌اگرشیعیان و پیروان اهل بیت – علیهم السّلام- در انجام این وظیفه خطیر و مهم کوتاهی کنند، گروه‌ها، سازمان‌ها و پیروان ادیان و مذاهبی دیگر این کار را انجام نمی‌دهند. درحالی که میان همة مردم - چه دین‌دار، چه بی‌دین - کمک به فقرا پسندیده است و بر مؤمن وکافر بایسته است که به نیازمندان رسیدگی ‌کنند.

واقع‌بینی منصفانه در آسیب‌شناسی اجتماعی

کسی نزد یکی از علما می‌رسد و می‌گوید: ساعتی قبل از نماز صبح بیدار می‌شوم و بین این که مشغول مطالعه شوم، یا این که به نماز شب بایستم دچار تردید می‌شوم و نمی‌دانم در این زمان کدام یک بر دیگری ترجیح دارد. آن عالم با شناختی که از این شخص داشته می‌گوید: شما روزی ده بار قلیان می‌کشید، به جای  قلیان کشیدن مطالعه کنید و سحر که از خواب بیدار می‌شوید، به نماز شب بپردازید.

حال این قضیه، ماجرای جامعه امروزی ماست. وقتی سالانه میلیون‌ها تومان صرف هزینه آرایش می‌شود، وقتی رکوردار جراحی بینی در دنیا می‌شویم، وقتی در صف‌های طویل فست فود و رستوران می‌ایستیم، وقتی میلیون‌ها تومان خرج مسایل غیر ضروری می‌شود، یادی از فقرا نمی‌کنیم، اما کافی است که بخواهیم اندک هزینه‌ای برای تعظیم شعائر الاهی و تقویت دین انجام دهیم، آن وقت است که وسوسه‌های شیطانی و نداهای خناسان بلند می‌شود که پس فقرا چه! حال آنکه باید از خود بپرسیم: آیا تنها پولی که ما داریم، همین بوده که برای تعظیم شعائر الاهی خرج می‌کنیم؟ و آیا نمی‌توانیم از خرج‌های غیر ضروری دیگر بکاهیم و پول آن را صرف فقرا کنیم؟ آیا فقط هزینه حج و عزاداری و ساخت مسجد و ...  باید تغییر جهت دهد و به فقرا برسد؟ پس کسانی که ماشین‌های چند صد میلیونی سوار می‌شوند، در ایام تعطیل به سفرهای خارجی می‌روند، بهتر نیست کمی از  ریخت و پاش‌های خود کاسته و زندگی ده‌ها فقیر را نجات دهند؟ چرا وقتی نگاه پر از حسرت کودکان کار به دنبال ما تا ته سالن گرم رستوران‌های گران‌قیمت و غذاهای لذیذ دوخته می‌شود، از هزینه این شام‌ها و ناهارهای آن چنانی مان نمی‌گذریم تا این‌ها هم شبی با شکم سیر سر بر بالین بگذارند؟ چرا وقتی پول یکی از خودروهای بی‌استفاده ما مخارج ازدواج ساده‌ی چند جوان را فراهم می‌کند، به فکر اهدایش نمی‌افتیم؟

اگر راست می‌گوییم بیاییم هزینه‌ی یک ماه لوازم آرایشمان را خرج زلزله زده ها کنیم. از هزینه‌ های چالوس رفتن، ویلا گرفتن، کافی شاپ رفتن، اسكی و اسب سواری، سفرهای پر خرج خارجی و ... قدری بکاهیم و آن را خرج فقرا کنیم. [۹]

از این نکته نیز غفلت نکنیم که بسیاری از همین نذری‌ها و هزینه‌هایی که برای برپایی مجالس عزاداری می‌شود، جلوه‌هایی از عشق و ارادت همین انسان‌های فقیر است که اگر چه از مال دنیا بهره چندانی ندارند، اما از همان دارایی ناچیز خود برای برپایی مجالس عزا هزینه کرده و عشق و ارادت شان را به ساحت مقدس اهل بیت – علیهم السّلام- اثبات می‌کنند. [۱۰]

[۱] . احمدرضا هدایتی، آداب عزاداری اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در اسلام، سایت بصیرت، به تاریخ ۲۱/۷/۱۳۹۴.

[۲] . ر. ک. توصیه های مراجع در آستانه فرا رسیدن ماه محرم، سایت مداحی، بخش توصیه ها.

[۳] . سایت تی وی شیعه

[۴] . سایت شورای هماهنگی کانون های مهدویت دانشگاه ها (اطعام)

[۵] . ر. ک. وب‌نوشت http://borhan.blog.ir

[۶] . سایت شهر سوال، آیا بهتر نیست پولی که صرف مراسم عزاداری می شود، به فقرا بدهیم؟

[۷] . حج، آيه ۳۲.

[۸] . برگرفته از عزاداری در پرتو قرآن کریم، پاسدار اسلام،   شماره ۳۳۶، آذر ۱۳۸۸، ص ۳۶.

[۹] . فاطمه محمدی بیده، چرا هزینه عزاداری را صرف ازدواج جوانان نکنند؟ سایت تبیان، بخش اخلاق و عرفان اسلامی، به تاریخ ۱۸/۸/۱۳۹۳.

[۱۰] . سایت شهر سوال، آیا بهتر نیست پولی که صرف مراسم عزاداری می شود، به فقرا بدهیم؟