به گزارش خبرگزاري مهر آغاز جنگ عليه جمهوري اسلامي ايران و حمله به دولتي كه هنوز مستقر نشده و ساختارهاي قديم و جديد آن به طوركامل سمت وسوي خود را بازنيافته فشار بسيار زيادي را به جمهوري اسلامي وارد ساخت. در اين ميان، مهمترين مسئله، در هم ريختگي نيروهاي مسلح سنتي وعدم شكل گيري و مسلح نشدن نيروهاي نظامي انقلابي (سپاه و بسيج) بود كه اين امكان را براي دشمن فراهم كرد تا به آساني به هدف هاي بزرگي دست يابد. با اين حال وجود دو عامل مانع از آسيب ديدن نظام جمهوري اسلامي شد: نخست، انگيزه انقلابي مردم و دوم، رهبري مقتدر و شايسته حضرت امام خميني؛ اين عوامل علاوه بر غلبه بر وضعيت انفعالي و آزاد سازي مناطق اشغالي ، در دوره تنبيه متجاوز و ورود به داخل خاك عراق و همچنين تا پايان جنگ در مهار بحران ها و حوادث بزرگ كارساز بودند.
در حالي كه بخش هاي وسيعي از سرزمين ايران به ويژه مناطق نفت خيز كه شاهرگ اقتصادي كشور به شمار مي رفتند در اشغال دشمن قرار داشتند، نظام انقلابي براي حفظ و تثبيت خود و نيز حفظ مشروعيت انقلابي ، مي بايست كار آمدي خود را در اداره و حل جنگ نشان مي داد، در غير اين صورت و نيز چنانچه قادر به آزاد سازي سرزمين ها نمي بود، مي بايست در سازش ديپلماتيك علاوه بر تن دادن به شروط دشمن، خود نيز قدرت را واگذار كرده و از آرمان هاي انقلابي عدول مي كرد.
در اين راستا، شكاف در راس قدرت و يكپارچه نبودن حاكميت مانع بزرگي به شمار مي رفت. عدم تطابق هدف هاي رئيس جمهور مخلوع وقت با افكارعمومي و نيز دوگانگي آن با دولت ، برتري نظامي در صحنه جنگ را با مشكل جدي مواجه ساخته بود، به ويژه آنكه ارتش نيز در اختيار رئيس جمهور قرار داشت. با وجود اين وضعيت روانه شدن نيروهاي حزب اللهي و مردمي به جبهه، در ابتدا توانست از پيشروي بيشتر عراق جلوگيري كند. كار آمدي اين نيروها به اندازه اي بود كه توانستند دشمن را تا 35 روز ، از دستيابي به خرمشهر ناكام بگذارند و از تسلط كامل ارتش عراق بر آبادان جلوگيري نمايند.
مرحله آزاد سازي ناموفق
پس از مرحله جنگ چريكي و مردمي ، ارتش با فرماندهي رئيس جمهور مخلوع وقت عمليات هاي كلاسيك را براي آزاد سازي سرزمين هاي اشغالي ، آغاز كرد. نخستين عمليات ارتش در 23 مهر 1359 در محور دزفول (جسر نادري ) انجام شد كه موفقيتي در پي نداشت. عمليات دوم به نام هويزه ، در 15 دي 1359 انجام شد، اما اين عمليات نيز با موفقيت روبه رو نشد و با وجود انهدام اوليه دشمن، به دليل توان بالاي زرهي ارتش عراق ، صحنه نبرد عليه ايران مغلوبه شد و دشمن توانست تعداد زيادي تانك و تجهيزات ارتش ايران را از آن خود كند. عمليات سوم در 20 دي 1359 درمحور جاده ماهشهر - آبادان صورت گرفت. در اين عمليات كه رهبري آن با ارتش بود، 30 درصد از نيروهاي شركت كننده، رزمندگان سپاه بودند. به دليل پيروي نيروها از روش كلاسيك و عدم وجود توازن ميان ارتش عراق و ارتش ايران، اين عمليات نيز به شكست انجاميد. از اين پس ، تعدادي عمليات غير كلاسيك و محدود نيز انجام شد كه موفقيت هاي نسبي در پي داشت و به تدريج موجب كادر سازي و افزايش اعتماد به نفس در نيروهاي خودي براي تصميم گيري هاي بزرگ تر شد.
نيروهاي عراقي در خرمشهر
بحرانهاي داخلي
پس از شكست عمليات هاي كلاسيك به رهبري بني صدر ، رئيس جمهور جنگ را از جبهه ها به داخل كشور كشاند. اتحاد وي با گروهك تروريستي منافقين ، موجب تشديد درگيري و چالش در درون حكومت و به راه افتادن جنگ مسلحانه دركشور شد كه شهادت بسياري از مردم كوچه و بازار و همچنين شماري از برجسته ترين نيروهاي انقلابي ، همچون آيت الله بهشتي ، حجت الاسلام باهنر و آقاي رجايي را در پي داشت. در اين وضعيت جبهه هاي جنگ دومين هدف توجه ملي به شمار مي رفت، نظام سياسي كه موجوديت خود را از ناحيه دشمن بيروني درخطر مي ديد، نخست مي بايست خود را ازتعرض دشمن داخلي نجات داده و حفظ مي كرد. بنابراين، با عزل رئيس جمهور از قدرت و سركوب سازمان مجاهدين خلق(سازمان منافقين)، بحران فروكش كرد و امكان رويكرد مجدد به مسئله جنگ فراهم شد. با اين تفاوت كه اين بار ، با يكپارچگي حاكميت و امكان نيروهاي انقلابي براي ايفاي نقش در صحنه نبرد، زمينه بيرون راندن ارتش عراق بيش از پيش فراهم شد.
شروع سلسله عمليات هاي موفق موسوم به " طرح كربلا"
در وضعيت جديد ، سپاه و بسيج در كانون تصميم گيري و اقدام حضور يافتند و با بهره مندي از توان ارتش ، دور جديدي از عمليات هاي نظامي را طراحي كردند و قرارگاه مشترك ارتش و سپاه، سلسله عمليات " طرح كربلا" را به اجرا گذاشت. هنوز سه ماه از ماجراي خرداد 1360 ( بحران داخلي ) نگذشته بود كه عمليات ثامن الائمه (ع) در 5 مهر 1360 در محور آبادان و با هدف شكستن محاصره اين شهر، با موفقيت كامل انجام شد. اين پيروزي كه بيش از هر چيز، مرهون روش جديد در جنگ بود و با اتكا به روش هاي مردمي وغيركلاسيك انجام شده بود، همچنين وحدت و همدلي نيروهاي مسلح در آن نقش داشت زنگ خطر جدي براي ارتش عراق به شمار مي رفت.
پس از اين عمليات نيروهاي خودي بدون از دست دادن زمان و با جمع كردن نيرو و تجهيزات، عمليات دوم را با نام " طريق القدس" در محور بستان و در 8 آذر 1360 انجام دادند. مهمترين ويژگي اين عمليات، گذاشتن فلش حمله از زمين هاي رملي بود كه دشمن بر اساس روش كلاسيك امكان حمله از اين محور را منتفي مي دانست. اما چنين شد و با آزاد شدن شهر« بستان» پيروزي بزرگ ديگري به دست آمد. اين موفقيت، فرماندهان ارتش و سپاه را بر آن داشت كه به اجراي عمليات ادامه دهند و از شوك وارد شده به دشمن به گونه اي شايسته بهره برداري كنند. از اين رو ، طي سه ماه ، سپاه تلاش زيادي براي افزايش تيپ ها و لشكرهاي خود به كار بست تا نبرد بعدي بزرگتر از عمليات گذشته طراحي و اجرا شود. به ويژه آنكه پيروزي هاي قبلي ، موجب افزايش روحيه و تجربه نيروها شده بود. بدين سان فرماندهان مصمم شدند در اسفند ماه 1360 عمليات ديگري را آغاز كنند؛ اما پيشدستي عراق و حمله به " چزابه" موجب به تعويق افتادن زمان عمليات شد.
حمله عراق چنان سنگين و ادامه دار بود كه احتمال لغو عمليات نيز مي رفت. اما استقامت نيروها و فرماندهان موجب شد، حمله عراق مهار شود و بدين ترتيب عمليات فتح المبين در فروردين 1361 و همزمان با نخستين روزهاي عيد نوروز، آغاز شد. عمليات فتح المبين در مقايسه با عمليات قبلي (طريق القدس) از وسعت بيشتر و هدف هاي مهمتري برخوردار بود. همچنين براي اين عمليات نيرو و امكانات بسيار بيشتري فراهم شده بود. در مجموع رزمندگان اسلام پس از هشت روز نبرد با دستيابي به هدف هاي مورد نظر، به بزرگترين پيروزي جنگ دست يافتند. شوق و شور ناشي از اين فتح بزرگ نظامي تمام كشور را فرا گرفت و امام خميني (ره) اين حماسه بزرگ را « فتح الفتوح» ناميدند و متواضعانه فرمودند: " من بر دست و بازوي رزمندگان بوسه مي زنم و بر اين بوسه افتخار مي كنم".
فتح الفتوح مقدمه آزادي خرمشهر
پس از عمليات فتح المبين يك گام ديگر تا آزاد سازي كامل مناطق استراتژيك ايران باقي مانده بود و آن ، آزادي خرمشهر به عنوان نماد توازن سياسي - نظامي بود كه بدين ترتيب ، استراتژي عراق و متحدان بين المللي و منطقه اي آن به طور كامل به شكست مي انجاميد و اراده ديني و ملي ملت ايران در سخت ترين شرايط تاريخي ( كه در دوران معاصر نظير نداشت) تحقق مي يافت. بدين ترتيب عمليات بيت المقدس با هدف آزاد سازي خرمشهر در 10 ارديبهشت 1361 تنها 40 روز پس از عمليات فتح المبين آغاز شد. اما حساسيت و اهميت هدف هاي ايران و عراق در اين منطقه موجب شد كه عمليات به مدت 25 روز به دراز بكشد. ولي درنهايت رزمندگان اسلام ، درحالي كه در شرايط بسيار دشوار آب و هوايي ( گرماي سخت تابستان جنوب) مي جنگيدند در اوج اقتدار، خرمشهر را آزاد كردند. عمليات بيت المقدس از نظر توان ارتش عراق، وسعت منطقه درگيري و نيز موانع بسيار، چنان بزرگ و شگفت انگيز بود كه امام خميني (ره) هشتم خرداد 1361 فرمودند: " فتح خرمشهر يك مسئله عادي نبود، اينكه 15 الي 20 هزار نفر به صف براي اسارت بيايند و تسليم شوند مسئله عادي نيست، بلكه مافوق طبيعت است".
تغيير موازنه به نفع جمهوري اسلامي ايران
پيروزي هاي دوران آزاد سازي كه درچهارعمليات و درمدت 9 ماه تحقق يافت، موازنه نظامي - سياسي را به نفع ايران تغييرداد. مهمتر از آن چند عمليات اين دوره، يكي پس از ديگري از جنبه نيروي انساني و يگان هاي درگير و همچنين گستره جغرافيايي، دامنه وسيع تري يافت و نتايج هر كدام از آنها ، ضمن آنكه هدف هاي ديگري را تكميل مي كرد، به طور مستقل نيز از اهميت ويژه اي برخوردار بود .
همچنين تسلسل عمليات هاي موسوم به " كربلا" به گونه اي طراحي شد كه هدف هاي اساسي و كلان را دنبال كند. عمده ترين اين هدف ها عبارتند از : آزاد سازي مناطق اشغالي و انهدام ارتش عراق كه پس از پايان دوره آزاد سازي تقريبا به طوركامل تحقق يافت. سرزمين هاي اشغالي جنوب كشور كه مهمترين برگ برنده عراق به شمار مي رفت. كاملا آزاد شد. در عمليات فتح المبين و بيت المقدس 34000 تن از نيروهاي عراق به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند. همچنين تنها در عمليات بيت المقدس 16000 تن از آنها كشته شدند. علاوه بر اين ، در اين دو عمليات ، 511 دستگاه تانك و نفربر ، 38 فروند هواپيما و 80 قبضه توپ از ارتش عراق منهدم شد و شماري بيش از اين ( به جز هواپيما) به غنيمت در آمد. بدين ترتيب دوره اول با ناكامي دشمنان در برابر اراده خدا و ملت به پايان رسيد درحالي كه جنگ نيز مي توانست پايان يابد. اما تصميم قدرت هاي بزرگ به استمرار حمايت از عراق و خرد كردن اراده انقلابي در ايران ، موجب شروع دوره دوم جنگ در خاك عراق شد.
-------------------------------------------------------------------------
تهيه و تدوين: مركز مطالعات و تحقيقات جنگ
نظر شما