گزارش خبري مهر از اولين كرسي نظريه پردازي، نقد و مناظره : نظريه پرداز : پادشاهي در كنار تشيع، زبان و موقعيت جغرافيايي از عناصر ايجاد ملت ايران بوده است / كميته داوران : نظريه در عين عالمانه بودن نياز به بازنويسي دارد

"نظريه پرداز"

پادشاهي در كنار تشيع و زبان و موقعيت جغرافيايي از عناصر ايجاد ملت ايران بوده است

نظريه پرداز اولين كرسي نظريه پردازي در بيان عوامل تكوين ملي ايرانيان با بكارگيري تمثيل هسته و پيرامون و طرح شواهد تاريخي گفت: پادشاهي در كنار تشيع‏، زبان و موقعيت جغرافيايي از عناصر ايجاد ملت ايران بوده است.

به گزارش خبرنگار دانشگاهي مهر، دكتر "موسي نجفي" - عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم انساني در ارائه نظريه خود در اولين كرسي نظريه پردازي كه چهارشنبه شب در پژوهشگاه علوم انساني برگزار شد گفت: بحث تكوين و تكون هويت ملي ايرانيان يك بحث كليدي و كلان است و از نظر مفهوم شناسي و روش شناسي يك حوزه وسيع بين رشته اي را از تاريخ، علوم انساني و فلسفه در برمي گيرد كه چند مقطع تاريخي اعم از قبل اسلام تا اسلام، 9 قرن اول اسلامي و 5 قرن بعدي از محدوده هاي تاريخي اين بحث است و تمركز اصلي بحث اين كرسي بر روي تشيع صفوي به بعد است.   

وي در بيان نظريات رقيب نظريه خود گفت: نظريه ايران باستان نظريه اي تاريخ سازانه و نژادگرايانه است كه مي گويد ايران اگر مجدي هم داشته باشد به قبل از اسلام برمي گشته كه يك گفتمان سياسي است كه در دوره پهلوي ايجاد شد و احياي ناسيوناليست ايراني از بعد جنگ جهاني تا اوايل دوره پهلوي براي وحدت ملي با تكيه بر تاريخ و زبان فارسي مدنظر بوده است.

"نجفي" افزود: نظريه دوم كه از امتزاج فرهنگ ايران و اسلام صحبت مي كند بازگشت به فرهنگ خويشتن را توصيه كرده و نظريه سوم مي گويد بين ايران‏، اسلام و غرب يك هويت رودخانه اي وجود دارد كه در دوران اخير توصيه مي شود براي هويت گرايي به در پيش گرفتن پلوراليسم توصيه شده است.

نظريه پرداز اولين كرسي نظريه پردازي با بيان اينكه براي ايجاد ملت به وجود يك احساس جمعي مشترك نياز است، گفت: هر ملتي براي خود ذاتي را دارد كه بيان كننده حقيقتي است دارد و اين حقيقت مي تواند روح ملي ايرانيان را نشان دهد كه اسلام با عنصر متعالي خود توانست به يك حقيقت ذاتي براي ايرانيان تبديل شود و ايرانيان به تدريج مسلمان شوند.

وي با اشاره به تحقير ايرانيان توسط اعراب و پيدايش جنبش شهودي ها اظهار داشت: شهودي ها اهل مساوات بودند و با تمسك به آيه قرآن بر اين اعتقاد استوار بودند كه بين آنها و اعراب فرقي وجود ندارد ولي به تدريج عنصر عدالت خواهي در شهودي ها ضعيف شد و به اهالي تفسير خوانده شدند كه از اين پس ادعاي برتري نسبت به اعراب را داشتند و بعدها نيز به دوره ايران باستان بازگشت به خرج دادند كه در يك جمع بندي كلي به اين نقطه رسيده مي شود كه واكنش ايرانيان در بربار تفاخر عربي يك واكنش افراطي بوده است.

دكتر "نجفي" افزود: شكست شهودي ها نشان داد كه حركتشان يك حركت ادبي سياسي بوده ولي آنچه كه اهميت مي يابد اين است كه ايرانيان با شكست جنبش شهودي ها سعي مي كنند هم اسلام را قبول را كرده باشند و هم جوهر و تشخصي را نه به معناي گرايش ناسيوناليستي يا قوميت گرايي بلكه به عنوان روح ملي پيشه كنند و در اين نقطه است كه ايرانيان به تفكيك بين اسلام و اعراب مي رسند. ايراني ها بعد از شكست شهوديه به كم كردن نظام سازي و نهاد سازي روي مي آورند و قالب سلطنت را قبول مي كنند و سلطنت ايران باستان در دوره اسلام و البته بدون تعصبات قومي و ويژگي هاي زردشتي ظاهر مي شود.

عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم انساني در بيان نقش زبان در ايجاد حس مشترك گفت: در دوراني كه ايراني ها مسلمان شدند زبان به عنوان يك عامل پيوند دهنده بين آنها است ولي اين زبان نتوانسته كه به عنوان يك درد مشترك تبديل شود و ايجاد كننده ملت باشد.

نظريه پرداز اولين كرسي نظريه پردازي در بيان عوامل تكوين ملي ايرانيان با بكارگيري تمثيل هسته و پيرامون و طرح شواهدي تاريخي، اظهار داشت: پادشاهي در كنار تشيع‏، زبان و موقعيت جغرافيايي از عناصر ايجاد ملت ايران بوده است.
 

"كميته ناقدان"

ذات به معناي غير فطرت نوعي جبرگرايي به همراه دارد

حجت الاسلام "لك زايي" - عضو كميته ناقدان اولين كرسي نطريه پردازي گفت: در علوم انساني رسم شده است كه تمثيل زيربنا و روبنا طرح و سپس شبكه اي بر روي آن نهاده مي شود ولي در زماني كه مقرر مي شود بر اساس تمثيل هسته و پيرامون به سوي مشخص كردن نطريه جوهر و پيرامون حركت شود بايد مكتب و مبناي بحث نيز مشخص شود.

معنويت خواهي و حقيقت جويي تنها ويژه انسان ايراني نيست

به گزارش خبرنگار دانشگاهي مهر، دكتر "لك زايي" با بيان اين مطلب در نقد نظريه ارائه شده در اولين كرسي نظريه پردازي كه چهارشنبه شب در پژوهشگاه علوم انساني صورت گرفت، افزود: در اين بحث گفته شد كه طبعي براي موجودات قرار داده شده است و مي دانيم كه مختاريت در انسان به عنوان طبع گرفته شده است ولي با رجوع به مباني انسان شناسي ديده مي شود كه استاد مطهري به طرح نظريه فطرت پرداخته است.

وي با بيان اينكه "مباني انسان شناسي بحث مشخصي نيست" ادامه داد: استاد مطهري "معنويت خواهي و حقيقت جويي" را براي همه انسان ها دانسته كه ويژه انسان ايراني نخواهد بود. اين سوال مطرح است كه حال اگر ذات به معناي غير فطرت درنظر گرفته شود و به روح ملي و مخصوص ايرانيان تعبير شود نوعي جبرگرايي را با خود به همراه دارد يا خير؟

جغرافيا و زبان را نمي توان مشخصه هاي تكوين هويت ايراني دانست

دكتر " كچوئيان" در نقد نظريه اولين كرسي نظري پردازي گفت: روش شناسي اين بحث روشن نيست و عواملي از جمله جغرافيا و زبان را نمي توان به عنوان مشخصه هاي تكوين بخش هويت ايراني دانست.

به گزارش خبرنگار دانشگاهي مهر، دكتر "كچوئيان" - عضو كميته ناقدان اولين كرسي نظريه پردازي كه چهارشنبه شب در پژوهشگاه علوم انساني برگزار شد در نقد نظريه مطرح شده در خصوص تكوين و تكون هويت ملي ايرانيان گفت: به طور معمول در نظريه سازي هاي هويت هاي ملي بحث در كشف هويت ملي نبوده بلكه در مقام هويت سازي بوده است و افراد در پي آن بودند كه بگويند هويت ما بايد اين باشد ولي آن را در قالب اينكه هويت من اين است مطرح كردند.

 هويت ها در قالب گفتمان و اشكال مختلف القا مي شوند

وي افزود: در اين نظريه به واسطه نقدهايي كه در باب نظريه هاي هويتي مطرح شد نظريه هويت جديدي پيدا شد كه مي گفت اساسا نظريه هاي هويتي كشف از حقيقت نمي كنند بلكه هويت ها ساخته مي شوند و به اصطلاح تخيلي هستند. در بياني ديگر اينكه هويت ها در قالب گفتمان و اشكال مختلف ساخته و القا مي شوند.

"كچوئيان" در نقد مشخصه هايي كه در اولين كرسي نظريه پردازي به عنوان مشخصه هاي ايجاد ملت عنوان شد، گفت: جغرافيا به عنوان يكي از مشخصه هاي هويت ملي مطرح شده است، اين در حالي انجام گرفته كه سابقه تعريف باعث مي شود كه خيلي از افراد كه اكنون خود را ايراني نمي دانند وارد قضيه شوند چرا كه در خصوص كشوري بحث مي شود كه عرض و طول جغرافيايي اش در يك گستره دو سه هزار ساله از هندوستان تا مصر تغيير كرده است.

وي افزود: عدالت خواهي و معنويت گرايي به عنوان ذات هويت ايرانيان در اين بحث مطرح شده است كه اگر ذات هويت ايراني اينچنين باشد پس همه ملت ها بايد داراي يك هويت باشند.

اين ناقد اضافه كرد: چطور در كشوري كه اقوام متعدد و مختلف هستند و زبان فارسي توسط اهالي خيلي از نقاط آن به راحتي فهميده نمي شود عامل زبان به عنوان عامل پيونددهنده و به عنوان مشخصه ايجاد ملت درنظر گرفته مي شود؟
 
بدون بيان رابطه مليت و تجدد نمي توان به صدور نظريه اي راجع به مليت پرداخت

دكتر "فتح اللهي" در نقد نظريه مطرح شده در اولين كرسي نظريه پردازي با طرح سوالاتي چون آيا صرف شيعه شدن مي تواند عامل شكل گيري مليت باشد و آيا تشيع وقتي جنبه سياسي خود را آشكار مي كند مليت را درست مي كند، گفت: نمي توان از شيعه سخن گفت و از نقش علماي آن غافل ماند بنابراين بايد روشن شود كه علماي شيعي رهبران ملي هستند يا نقش حاشيه اي دارند؟

به گزارش خبرنگار دانشگاهي مهر، دكتر "فتح اللهي" - عضو كميته ناقدان اولين كرسي نظريه پردازي، نقد و مناظره كه چهارشنبه شب در پژوهشگاه علوم انساني برگزار شد با بيان اين مطلب افزود: نمي توان بدون بيان رابطه مليت و تجدد به صدور نظريه اي راجع به مليت پرداخت. پيدايش مفهوم مليت در جامعه نمي تواند بدون تأثيرپذيري يا تأثيرگذاري بر فلسفه و كار فكري باشد. وقتي قوام فلسفه ما مبتني بر دين شد شايد از آن به عنوان مبناي جديدي براي قضيه مليت استفاده كرد.

وي افزود: نمي توان به سير تطور الفاظ "ايران" و "شاه" نپرداخت و نظريه هويت ملي ارائه داد و از لحاظ نظريه اي بايد ارتباط بين مفهوم مليت و خلافت روشن شود.

دكتر "فتح اللهي" لزوم بررسي آثار آشنايي ايرانيان با مغول را در تدوين نظريه اي براي هويت ملي يك الزام تلقي كرد و گفت: تأثير آشنايي ملت ايران با مغول ها كه داراي خصوصياتي از جمله حكومت واحد، توجه به قانونگذاري، قدرت مطلقه، عدم تعصب و تسامح و مصلحت سنجي هاي سياسي هستند در اين بحث به چشم نمي خورد.

"دفاع نظريه پرداز"

به گزارش مهر، دكتر "موسي نجفي" نظريه پرداز اولين كرسي نظريه پردازي، نقد و مناظره پس از طرح مباحثي از سوي كميته ناقدان در دفاع از خود به ذكر مطالبي پرداخت. وي گفت: تشيع را به عنوان عامل هويتي در تكاپو شدن بعد از صفويه مي دانم و عناصر زبان، جغرافيا و نژاد را عرض لازم ذات مي دانم نه ذات.

وي افزود: امروز مجموعه اي به نام ايران وجود دارد كه زبانش فارسي و مكتبش تشيع است و واحد يكپارچه ملي را تشكيل مي دهد. اقوامي كه در ايران هستند علي رغم زبان و نژاد مختلف به درك جديدي از مليت رسيدند و 5 قرن است كه اين درك جديد توانسته خود را حفظ كند.

دكتر "نجفي" اظهار داشت: هم ايراني ها تشيع را پيدا كردند و هم اينكه تشيع در بستر مدنيت توانست جنبه هاي سياسي و اجتماعي خود را بروز دهد و اين دو در ارتباط با يكديگر وضعيت 500 سال اخير ما را رقم زدند. 

عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم انساني ادامه داد: شروع اين بحث با داده هاي تاريخي صورت گرفته و پس از انجام بحث تطبيقي بين داده هاي تاريخي عمل جمع كردن در يك نظريه فلسفي صورت گرفته و حالتي بين رشته اي دنبال شده است.

وي در خصوص سير تطور لفظ "شاه" گفت: پادشاهان صفوي هم صوفي هستند و هم اينكه فربه ايزدي دارند. لذا شاه يك نهاد مقدسي بوده است و ليكن شاه در طول دوران به نوعي عرفي مي شود و به همين دليل است كه نهاد پارلمان در ايران به زودي مورد قبول واقع شد.

"كميته داوران"

هيچ گاه نمي توان و نبايد تعريف تام از هويت ارائه داد 

وي رويكرد دكتر كچوئيان مبني بر اينكه "ما هويتي را مي سازيم يا ديگران براي ما مي سازند" جاي تأمل براي خود دانست و افزود: هويت همراه با شخصيت است و در بطن شخصيت، اراده است و براي اثبات خود موضع مي گيريم واين مي تواند هويت تلقي شود كه نتيجه تاريخ است و بدانيد كه هويت من را تاريخ مي سازد.

هويت همان موضع گيري براي اثبات خود است

استاد "مجتهدي" خاطرنشان كرد:" ذات" يك داده اوليه نيست بلكه به مرور بروز مي كند. ما اصلا نمي دانيم كه ذاتمان چيست و ذات خود را به فعل و فكرمان و ايمانمان به روز مي سازيم.

وي در خصوص نقش زبان در تكوين ملت گفت: زبان به تنهايي مشخصه هويت نيست و حافظ به تنهايي نمي تواند صرف هويت باشد وليكن بالاخره زبان فارسي زبان ارثي فرهنگي ما است و نبايد ادبياتي كه داريم به شوخي گرفته شود چرا كه زبان فارسي در مقابل خشونت اعراب و خلفاي نامسلمان نقش داشته است.

زبان به شرط در خدمت جهان بيني بودن مي تواند هويت بخش باشد

اين استاد جامعه شناسي با بيان اينكه مفهوم شناسي بحث مطروحه اولين كرسي نظريه پردازي به خوبي مطرح نشده است، ادامه داد: مشخص نيست كه هويت در چه سطحي مطرح شده و منظور هويت فردي است يا اجتماعي؟! بايد بحث در خصوص فلسفه اجتماعي صورت مي گرفت و مشخص مي شد كه جايگاه فرد و جامعه و ارتباط اين دو با هويت چيست.

نماد نمي تواند هويت بخش باشد

"افروغ" اضافه كرد: اگر در اين نظريه پردازي از روش شناسي رئاليسم استفاده مي شد هم بحث فرد و جامعه معنا پيدا مي كرد. آن زمان رجوع به تاريخ مي توانست امري كارساز باشد.

رئيس كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي با نقد نسبت به هم سطح فرض شدن لايه هاي هويت در نسبت با فرهنگ، خاطرنشان كرد: اگر لايه بندي صورت مي گرفت و نگاه فلسفي به فرهنگ مي شد آن وقت مشخص مي شد كه وزن لايه ها يكسان نيست.

وي با بيان اينكه "نماد نمي تواند هويت بخش باشد" گفت: زبان مي تواند هويت بخش باشد البته در صورتي كه در خدمت لايه هاي زيرين و جهان بيني قرار گيرد.
 
"ذات" را نبايد در مقابل "وجود" قرار داد

پيش از دكتر "داوري"، حجت الاسلام دكتر "پارسانيا" گفت: در بحث اين كرسي يك نظريه فلسفي كه تكوين و تكون هويت ملي ايرانيان را بيان كند ديده نشد و بحث نظريه پرداز به لحاظ روشي دچار نقصان است.

وي افزود: به لحاظ روشي نياز است كه در اين چنين بحثي ابتدا به روشن شدن يك سري مفاهيم پرداخته شود و مشخص شود كه بالاخره هويت امري اعتباري است يا غير اعتباري.

داوري اضافه كرد: به لحظ روش شناسي توقع مي رود كه نظريه پرداز بعد از روشن شدن ابعاد مفهومي به سراغ متن واقعه و ابعاد تاريخي آن برود.

"جمع بندي نهايي"

به گزارش مهر، نظريه دكتر موسي نجفي مبني بر اينكه "پادشاهي در كنار تشيع و زبان و موقعيت جغرافيايي از عناصر ايجاد ملت ايران بوده است" توسط منتقدان نقد و با بررسي داوران توصيه به تكميل شد. دكتر داوري اردكاني در جمع بندي نهايي گفت: مطلب مطرح شده در اين كرسي خوب و عالمانه بود و نقدهايي كه نسبت به آن صورت گرفت مي تواند در بازنويس اين رساله نقش مثبتي ايفا كند.