آنگاه كه خورشيد را صلا زدند

از 15 خرداد سال  42 تا 22 بهمن سال 57 ، يعني دهه هاي 40 و50 را ميتوان از يك سو دهه هاي ثبات حكومت پهلوي و اصلاحات آمريكايي در ايران دانست و از سوي ديگر دهه هاي بيداري ، التهاب و خيزش مردمي ايران در مخالفت با حكومت پهلوي و اصلاحات آمريكايي آن ، به حساب آورد.
سال 1341 سرفصل نويني در تاريخ ايران و اسلام گشوده شد، در اين سال پس از يك دوره اعتراضها و انتقادهاي شديد روحانيت ، بويژه حضرت امام خميني (ره) به حكومت پهلوي و سلطه آمريكا بر سرنوشت ملت مسلمان ايران ، تهاجم جدي و گسترده رژيم پهلوي ، عليه ارزشهاي ديني آغاز شد.
اولين اقدام رژيم پهلوي با نخست وزيري علم در اين سال، تصويب طرح لايحه انجمنهاي ايالتي و ولايتي براي اجراي سياستهاي ديكته شده آمريكا بود. در اين لايحه كه درغياب مجلس ( كه تا نيمه دوم سال 42 تعطيل بود) در هيات دولت تصويب شد و حكم قانون داشت، بطور مشخص سه موضوع حذف اعتقاد به دين اسلام از شرايط نمايندگي مجلس، سوگند به كتابهاي آسماني ديگر به جاي سوگند به قرآن درمراسم تحليف نمايندگان و شركت زنان د رانتخابات و نمايندگي مجلس مد نظر حكومت قرار گرفته بود.
آمريكا و رژِيم پهلوي مواد 1 و2 اين لايحه را با هدف حذف تدريجي اسلام به عنوان دين رسمي كشور مطرح كردند و با طرح ماده 3 به دنبال هدفي خاص بودند.  تفويض حق انتخاب كردن و انتخاب شدن براي زنان اقدامي خلاف شرع نبود ، اما رژيم مي خواست هرگونه مخالفت با اين لايحه را مخالفت با حقوق زنان و آزاديهاي مشروع آنان جلوه دهد و روحانيت بخوبي پي برده بود كه حق راي زنان صرفا نوعي عوام فريبي است. امام خميني (ره) همان موقع فرمودند : " ما با ترقي زنان مخالف نيستيم ، با كارهاي غلط مخالفيم ، در اين مملكت مگر مردها آزادي  دارند كه زنان ندارند ؟ "
بدين ترتيب مهمترين اصول واكنش برانگيز لايحه انجمنهاي ايالتي و ولايتي لغو شرط اسلامي بودن انتخابات مجلس و هدف رژيم از طرح و تصويب آن، ارزيابي شرايط موجود و زمينه سازي براي اجراي طرح هاي بعدي و ازجمله اصول انقلاب سفيد بود.
با اعلام خبر تصويب لايحه در رسانه ها، روحانيت به رهبري مراجع ، بويژه حضرت امام خميني (ره)  مخالفت خود را با صدور اعلاميه و تلگراف به دولت و شاه و سخنراني در محافل و مجالس علني كرد و مردم نيز به پيروي از مراجع ، به مخالفت با دولت و شاه برخاستند.
امام خميني (ره) در اولين تلگراف خود به نخست وزير، علم ، د ر27 مهرماه سال 41، هشدار دادند: " درتعطيلي طولاني مجلسين ، ديده مي شود كه دولت اقداماتي را در نظر دارد كه مخالف شرع اقدس و مباني صريح قانون اساسي است ." 
مقاومت دوماهه دولت و برخورد متكبرانه شاه ، سرانجام با اصرار مراجع و گسترش حركتهاي مردمي شكست و علم دردهم آذرماه 41 اعلام كرد كه قانون انجمنهاي ايالتي و ولايتي ، قابل اجرا نخواهد بود.
 و اين اولين پيروزي سياسي ملت ايران به رهبري امام خميني (ره) بعد از كودتاي 28 مرداد 32 بود.
39 روز پس از اعلام لغو مصوبه دولت ، روز نوزدهم ديماه 41 شاه اصول شش گانه انقلاب سفيد را اعلام كرد. هدف شاه از رفراندوم انقلاب سفيد، تحكيم سلطه آمريكا ، رواج زندگي مصرفي و ايجاد صنايع وابسته همراه با تخريب كشاورزي بود. اين بارهم مراجع و علما ، در برابر ترفند شاه قاطعانه ايستادند. اعلاميه مراجع از جمله حضرت امام ( ره ) در تحريم رفراندوم انقلاب سفيد شاه ، اول بهمن ماه 41 انتشار يافت. امام در اعلاميه خود در اين روز فرمودند:" اين رفراندوم اجباري مقدمه اي براي از بين بردن مذهب است."   
پخش اعلاميه امام و ديگر مراجع در تهران و قم ، هيجان مردم را برانگيخت. درپي تظاهرات و اعتراضات مردمي، شاه ناگزير براي كاهش دامنه مخالفتها ، روز چهارم بهمن ، عازم قم شد، و درحاليكه علما ورودش را تحريم كرده بودند با عصبانيت از وضع پيش آمده در سخنان خود بازاريان و روحانيت را " ارتجاع سياه " ناميد.
با اين همه ، روز ششم بهمن سال 41 رفراندوم برگزار شد و فرداي آن روز ، روزنامه ها از قول منابع رسمي نوشتند كه مردم ، به رفراندوم ، راي مثبت دادند.
تصور سردمداران رژيم اين بود كه مخالفان انقلاب سفيد شاه از تداوم مبارزه ، مايوس خواهند شد، درحالي كه روند خيزش مردمي و روشنگريهاي روحانيت و مراجع خلاف اين را ثابت كرد. 
درنهايت فاجعه حمله به مدرسه فيضيه قم درمراسم عزاداري امام صادق (ع)،در بعدازظهر روز دوم فروردين، خشم و توان روحانيت را بيش از پيش برانگيخت و امام خميني كه دراين زمان در مقام مرجعيت قرار گرفته بودند با عزمي راسخ تر مردم را به مبارزه با شاه فرا خواندند .
امام ، درمرحله اول سعي داشتند شاه را از از در پيش گرفتن سياستهاي  خطرناك باز دارند اما وقتي شاه را اصلاح ناشدني يافتند، مبارزه جدي خود را با هدف تضعيف حكومت پهلوي ، آگاه سازي و بسيج عمومي مردم آغاز كردند و اين فرايند انگيزه هايي قوي براي قيام 15 خرداد ايجاد كرد.
رژيم پهلوي كه تاب تحمل امام و روشنگريهاي ايشان را نداشت با دستگيري اين مرجع شيعه انگيزه اصلي و نهايي قيام 15 خرداد را فراهم كرد و د راين روز بود كه مردم با انتشار خبر دستگيري امام به خيابانها ريختند و عليه حكومت پهلوي شعار دادند.  تظاهرات مردم كه درتهران ، قم ، ورامين و چند شهر ديگر گسترده تر بود بدست عمال شاه به خاك وخون  كشيده شد و به اين ترتيب نهضتي آغاز گشت كه با طي فراز و فرودهاي بسيارگسترش يافت، سازماندهي و رهبري شد و د ر22 بهمن 1357 با سقوط حكومت پهلوي ، به بار نشست.