خبرگزاری مهر - گروه استانها: استان اصفهان از دیرباز از مهم‌ترین شهرهای گردشگری ایران بوده و با توجه به موقعیت جغرافیایی در مسیر راه کاروان‌ها، مسافران و گردشگرانی از سرتاسر ایران قرار گرفته است؛ دیاری که باهر بار کاوش‌های باستانی بر قدمت آن بیش از گذشته افزوده می‌شود به گونه‌ای که در تپه‌های سیلک قدمت این استان را به ۷۵۰۰ سال پیش رساند، قلعه بزی به ۴۲ هزار سال و شهر سبای افسانه‌ای در ورزنه نیز به این قدمت باز هم افزوده است.
بر این اساس صنایع‌دستی اصفهان نیز در ایران جایگاه خاصی دارد، صنایعی که از دست‌سازهای باستانی در مکان‌های یاد شده آغاز می‌شود و تا مینا، قلمزنی و قلمکار، منبت و خاتم و صدها هنری که از سرانگشتان ماهر هنرمندان اصفهانی تراوش می‌کند در دوران معاصر ادامه دارد.
در این گزارش به بررسی مهم‌ترین صنایع‌دستی استان اصفهان می‌پردازیم:
میناکاری: از معروف‌ترین صنایع‌دستی اصفهان است که در قالب ظروف مختلف مانند بشقاب، گلدان، جام، سرویس چایخوری، آیینه و شمعدان، قاب و قدح و غیره و همچنین در قالب اشیای تزیینی و زیورآلات استفاده می‌شود.
میناکاری یا میناسازی هنری است که در قالب طرح و نقش با استفاده از رنگهای خاص بر روی ظروف مسی لعابکاری شده با رنگ سفید انجام می‌شود و پس از طرح زدن، ظروف باید به مدت خاصی در کوره قرار بگیرند.
بدین ترتیب نقوش ظروف مینا پس از کوره رفتن دیگر پاک نشده و در اثر تماس با وسایل نوک تیز نیز آسیبی به ظرف وارد نمی‌شود.
رنگ مینا از ترکیب اکسیدهای فلزات و چند گونه نمک در مجاورت حرارت بالا(۷۵۰ تا ۸۵۰ درجه سانتی گراد) به دست می‌آید.
امروزه در ایران کانون تولید میناکاری شهر اصفهان است و استادان برجسته‌ای در تولید آثار مینا مشغول به فعالیت هستند.
اوج هنر میناسازی که قدمت پنج هزار ساله دارد به دوره سلجوقیان برمی‌گردد و در دوران معاصر نیز با توجه خاص میراث‌فرهنگی در سالهای اخیر اکنون در اصفهان کارگاه‌های مختلفی به ساخت و تولید ظروف مینا اشتغال دارند.
این هنر در ترکیب با دیگر هنرها مانند خاتم، مینیاتور و غیره نیز امروزه کاربردهای مختلفی در زندگی دارد.
خاتم‌کاری: خاتم‌کاری از هنرهای ظریفه و صنایع‌دستی ایران است که سابقه و ریشه‌ای کهن دارد و برخی از استادان خاتم‌ساز بر این عقیده‌اند که هنر خاتم‌سازی معجزه حضرت ابراهیم (ع) است.
خاتم هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک، با مثلث‌های کوچک به صورت اشکال منظم هندسی است که این مثلث‌ها را از انواع چوب، فلز و استخوان می‌سازند.
این هنر در ساخت منبر، درب‌های کاخ و منازل و بخش‌های مختلف بناها کاربرد داشته اما امروزه بیشتر در قالب وسایل تزئینی مانند قلمدان و یا به شکل جعبه‌های دارای کاربردهای مختلف استفاده می‌شود.
منبر چوبی مسجد لنبان اصفهان با اشکال هندسی و اجزای نقره‌های مربوطه به سال ۱۱۱۴هجری(۱۷۰۲میلادی)اوج شکوفایی و تکامل این هنر در دوران صفویه بود.
اتاق هفت در هفت متری خاتم‌کاری شده به تمامی وسایل موجود در آن، در کاخ مرمر و تالار خاتم مجلس شورای ملی با ۴۰۰ متر مربع خاتم‌کاری از نمونه‌های استفاده از این هنر در ساخت بناها است.
منبت‌کاری چوب: منبت هنر حکاکی و کنده‌کاری روی چوب است و مواد اولیه آن از انواع چوب درختان است؛ در این هنر ابتدا طرح مورد نظر روی چوب کشیده شده و حکاکی شده و سپس به صورت برجسته و حجم دار درآورده می‌شود.
این هنر برای تزئین مساجد و به شکل منبر، رحل قرآن و در و پنجره و غیره به کار می‌رفته است و بنا به اسناد و مدارک موجود متکی به سابقه‌ای بیش از هزار و پانصد سال است.
در دوره صفویه، با توجه به اینکه ساخت ابنیه مذهبی و نیز کاخ‌های سلطنتی در ایران افزایش چشم‌گیر و محسوسی یافت عده زیادی از هنرمندان منبت‌کار به اصفهان به عنوان مرکز ایران و به ویژه شهر گلپایگان روی آوردند.
به دنبال حمله افغان‌ها به ایران هنرمندان و صنعتگران منبت‌کار تدریجا پراکنده و جذب مشاغلی غیر تخصصی شدند اما گلپایگان (استان اصفهان) و آباده (از توابع استان فارس) تنها مراکز تجمع منبت‌کاران کشور به حساب می‌آمدند و جز این دو شهر، در هیچ جای دیگر از کشور پهناورمان نشانی از منبت‌کاران و منبت‌کاری دیده نمی‌شد.
در بین شهرهای ایران در حال حاضر در چندین شهر مراکز مهم منبت‌کاری وجود دارد از جمله اصفهان، گلپایگان، آباده و شیراز است.
ظروف مسی: مسگری یکی از صنایع‌دستی قدیم و زیبای ایران است ؛ برای ساخت ظرفهای کوچک از یک تکه مس استفاده و آن قدر آن را چکش‌کاری می‌کنند تا شکل مورد نظر به دست آید ظروف بزرگتر از دو یا چند ورق مسی ساخته می‌شود .
محصولات عمده مس گری عبارتند از سینی‌های مختلف، دیگ ، تنگ، گلدان و ظروف دیگر که بر روی آنها به طور معمول هنر قلمزنی نیز انجام می‌شود.
مینیاتور (نگارگری) : مینیاتور، هنر ظریف نقاشی است که به جز ایران مشابه آن را در ژاپن و خاور دور و چین نیز می‌توان مشاهده کرد و در ترکیب با دیگر صنایع‌دستی مانند مینا، خاتم و غیره در قالبهای مختلف مانند ساعت، ظروف، زیورآلات و غیره کاربرد دارد.
معروف‌ترین میناتورهای اصفهان بر دیوارهای کاخ چهلستون نقش شده ست که بیشتر تصاویری از صحنه‌های نبرد پادشاهان صفوی است اما هنر مینیاتور بیشتر نمادی از عشق‌های معنوی مانند لیلی و مجنون را در خود نهفته دارند.
زری و مخمل بافی: زری عبارت است از پارچه‌های زربفتی، که پودهای آن طلاست؛ در این هنر پارچه‌هایی با نقش و نگارهای سنتی و تار و پودهائی از ابریشم و گلابتون با دستگاه‌های کاملاً سنتی دستی بافته می‌شود و مواد اولیه این صنعت ابریشم طبیعی است.
زری‌بافی در دوره صفوی با طرح‌های گوناگون و رنگهای متنوع به بالاترین سطح رسید و نقوش بسیار زیبایی از تصاویر حیوانات، پرندگان، گل و گیاه، درختان مخصوصاً درخت سرو، گل و مرغ اسلیمی و ختائی بر پارچه‌های زربفت بافته شدند و بافته‌ها نیز با خطوط نسخ و نستعلیق تزئین شدند و با آنها مقابر و اماکن مقدسه پوشانده شدند.
پارچه‌های قلمکاری: در این هنر با استفــاده از قالبهای ویژه که هر یک نقـش و نگار زیبا و دلنشینی دارنــد نقش اندازی بــر روی پارچه صورت می‌گیرد. این هنر در عصر صفویه به اوج خود رسید به گونه‌ای که در این دوره بیشتر لباس‌های زنانه و مردانه از پارچه‌های قلمکار تهیه می‌شد.
این هنر هم‌اکنون از صنایع‌دستی رایج اصفهان است و از این هنر در ساخت پارچه‌های برای دوخت انواع لباس، رومیزی و غیره استفاده می‌شود.
قلمزنی: هنر قلمزنی سوابق ممتد و طولانی دارد و به شکل نقش کردن طرح‌ها و خطوط زیبا و دلپسند بر فلزاتی از جمله طلا و نقره و مس و برنج و فولاد بوده است اما امروزه بیشتر بر روی ظروف مس به ویژه انواع سینی کاربرد دارد.
قالیبافی: یکی دیگر از هنرهای دستی اصفهان قالیبافی است که در زمان صفویه این هنر که تا قبل از آن در اصفهان نشیب و فرازهایی را دیده بود به اوج ترقی رسید.
در زمان صفویه اصفهان یکی از مراکز مهم قالیبافی ایران گردید و در برخی گزارش‌های جهانگردی و سیاحان به قالی‌های نفیس و بی‌نظیری اشاره شده که ایوان‌های کاخهایی مانند عالی‌قاپو، هشت‌بهشت و چهلستون به وسیله آنها مفروش شده بود.
فرش اصفهان از نظر طرح و نقش و رنگ و بافت و مصالح، از کیفیت مرغوب و عالی معروف است؛ معروف‌ترین قالی‌های استان اصفهان در نجف‌آباد، فلاورجان، قمشه (شهرضا)، گلپایگان، نائین، نطنز، فریدن، سمیرم و کاشان و خوانسار و اصفهان تولید می‌شود.
ویژگیهای عمده فرش اصفهان عبارتند از:
داشتن گل و برگهای شکیل و اصیل ختایی به صورت درشت و پر برگ، تقلید از کاشیکاریهای بناهای دوره صفویه اصفهان (مسجد امام و شیخ لطف‌الله)، استفاده از قندیل به جای سر ترنج در بیشتر فرشها، استفاده از رنگهای سنتی مثل لاکی و سرمه‌ای در زمینه و حاشیه و عدم استفاده از سایه روشن در اغلب کارها (به جز در کارهای اخیر)
فیروزه کوبی: یکی از معدود رشته‌های صنایع‌دستی است که قدمت این صنعت به حدود شصت سال قبل می‌رسد، در اصفهان فیروزه کوبی به غیر از جواهرات در ظروفی مانند بشقاب، لیوان، گل آبپاش و غیره نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در حال حاضر صنعت دستی فیروزه کوبی فقط در اصفهان رایج است.
انواع صنایع‌دستی در شهرهای مختلف اصفهان:
صنایع‌دستی اصفهان به اندازه‌ای بی‌شمار است که امسال اصفهان به عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی از سوی یونسکو انتخاب شده است، بسیاری از صنایع‌دستی اصفهان تک و یا چند استادی هستند و در معرض خطر قرار دارند که از این جمله گلابتون‌سازی، کاغذسازی، ورشوسازی، زری‌بافی، مخمل‌بافی، قفل‌سازی و غیره هستند.
صنایع‌دستی تنها به مرکز استان محدود نمی‌شود و در دیگر شهرهای استان نیز داری صنایع‌دستی مشهوری هستند که از مهم‌ترین آنها نمدمالی «شهرضا»، گیوه‌بافی و گیوه‌دوزی، عبا بافی در نائین، سفال و سرامیک‌سازی در شهرضا، پوست و پوستین‌دوزی در اصفهان است.
نظر شما