سفری با چاشنی عرقیات گیاهی/نوروزی با طعم نقل و حلوا

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: سکینه اسمی- آذربایجان غربی به دلیل دارا بودن تاریخ و تمدن کهن در کنار اقلیت‌های و اقوام مختلف دارای آداب، رسوم، سوغات و خوراکی‌های خاصی است سوغاتی‌هایی که هر کدام با طعم، عطر و رنگ فرهنگ و رسوم این اقوام را روایت می‌کنند.

آداب و رسوم، سوغاتی‌ها و آیین‌های باستانی و نوروزی در هر دیار از کشور رنگ و بوی خاص دارد اما در آذربایجان غربی، رنگین کمان اقوام و ادیان به مانند یک مجموعه کوچک از ایران گرد هم آمده و ویژگی‌های منحصر به فردی دارد.

به طور کلی صنایع دستی و سوغات و خوراکی‌های متنوع که خاص استان آذربایجان است، می‌تواند به عنوان جاذبه‌های هنری که ریشه در فرهنگ مردم اقوام مختلف این استان دارد، در کنار سایر جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی، گردشگران را از سراسر ایران و حتی جهان به سمت این بخش از خاک کشور هدایت کند.

نقل بیدمشک سوغاتی شیرین که خاصیت درمانی دارد

نقل بیدمشک یکی از خوشمزه‌ترین سوغاتی‌هایی است که هر مسافری تا قبل از ترک شهرستان ارومیه حتماً به سراغ این سوغاتی شیرین می‌رود.

نقل بیدمشک به دلیل این‌که هیچ مواد شیمیایی در آن استفاده نمی‌شود در خطه آذربایجان خیلی بیشتر از دیگر خوردنی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد چراکه یکی از این فواید جلوگیری از لخته شدن خون، تنظیم فشار و قند خون و محافظت از استخوان‌هاست.

نقل بیدمشک یا نقل ابریشمی از جمله نقل‌هایی است که مشتری بسیاری به خود جذب کرده است، برای تهیه این نقل از بادام‌هایی که قبلاً خلال شده و در گل بیدمشک که ترک زبان‌ها به آن "پیش پیشا" می‌گویند خوابانده شده استفاده می‌شود.

عمل خواباندن بادام‌ها سالی یک بار صورت می‌گیرد چراکه بیدمشک‌ها فقط اوایل بهار و در سال فقط یک‌بار شکوفه می‌دهند. فرآیند خواباندن بادام در بیدمشک تنها در نقل فروشی‌های معتبر و کهنه‌کار اتفاق می‌افتد و متاسفانه در مغازه‌های جدید التاسیس از اسانس‌های غیرطبیعی استفاده می‌شود.

سفر نوروزی آذربایجان غربی با طعم حلوا

حلوای گردو و حلوای هویچ از تنقلات و سوغاتی‌های اصلی مردم آذربایجان‌غربی به شمار می‌رود که رهاورد هر سفری از سوی مسافرانی است که میهمان این منطقه از کشور می‌شوند و در سفرهای نوروزی نیز یکی از سوغاتی اصلی به شمار می‌رود.

برای تهیه حلوای گردویی ابتدا شیره انگور، شکر و گلوکز را در داخل دیگ مسی می‌ریزند و به آن حرارت می‌دهند تا به جوش آید، پس از جوش آمدن آن حرارت را کم می‌کنند تا به آن جوشانده چوبک را نیز اضافه کنند، مواد به دست‌آمده را دوباره با استفاده از دستگاه خاصی به مدت دو تا سه ساعت به‌طور کامل مخلوط می‌کنند تا حلوای به‌دست‌آمده سفت شود. با مخلوط شدن حلوای سفت‌شده با مغز گردو حلوای گردویی آماده مصرف می‌شود.

سابقه حلوای گردویی در ارومیه به قرن‌های پیش برمی‌گردد و سالانه بیش از ۱۰۰ تن از این نوع حلوا در ارومیه و علاوه بر مصرف داخلی بیش از ۶۰ درصد آن نیز به سایر استان‌های کشور صادر می‌شود.

عرقیات گیاهی سوغات مورد علاقه ناصرالدین شاه

شاید اسم گیاهی به نام بیدمشک با نام محلی «پیش پیشا» که از درختچه‌های کنار گذر و لب رودخانه‌ها می‌روید را نشنیده باشید. این گیاه لطیف دوست داشتنی که اگر بخواهید بویش کنید، دماغتان از گرده‌های آن زرد می‌شود، یک خصوصیت منحصر به فرد هم دارد و آن خوشبویی فراوانش است.

می گویند ناصرالدین شاه در میان سوغات و هدایایی که از حاکم ارومیه گرفته، عرق بادرنجویه هم دریافت کرده است! یک دستگاهی هم هست به نام «نی قازان» که فکر کنم در خود ارومیه هم کمتر کسی اسم آن را شنیده باشد! این دستگاه برای تقطیر ساخته شده و عرق گیری بیدمشک و بادرنجبویه که هر کدام خاصیت‌های زیادی در طب سنتی دارند، با آن انجام می‌شود.

می گویند اگر رنگ عرقیات کمی نشان از غلظت آن داشته باشد، جنس اش بهتر است! در خروجی شهر ارومیه به سمت مهاباد -حدود 10 کیلومتر اگر از شهر خارج شوید- هم می‌توانید یک فروشگاه عرضه مستقیم عرقیات ببینید.

مرغوبت ترین تخمه کشور را از خوی تهیه کنید

تخمه خوی از محصولات مرغوب و درجه یک کشور است، در خوی بیش از 14 هزار خانوار شهری و روستایی از طریق کشت و تولید دو محصول تخمه آفتابگردان و کدو امرارمعاش می‌کنند، به گونه ای که نیمی از اراضی آبی خوی به کشت این دو محصول اختصاص می‌یابد و از این اراضی 31 هزار تن محصول برداشت می‌شود.

انواع آش های محلی، همچنین یرالما کبابی(کباب سیب زمینی)، کباب مخصوص خوی، دلمه، کوفته نیز از غذاها و خوراکی هایی است که مسافران نوروزی می توانند کام خود را با طعم این غذاهای لذیذ خاطره انگیز و عطر انگیز کنند.

سیب‌زمینی ـ تخم‌مرغ لقمه‌ای نوستالژیک میان آذری‌ها

آذربایجان به تنوع و کیفیت غذاهایش معروف است، دست پخته‌ای آشپزهای زبردست این دیار به دهان خیل عظیمی از ایرانی‌ها و خارجی‌ها مزه کرده و طعم لذیذ و جاافتاده‌اش در خاطر مسافران و میهمانان وسوسه‌کننده و اشتهاآور است، به قول آذری‌ها «دادی داماغیندا قالیبدی (طعمش در دھانش مانده است»، مراد آنکه بسیار لذیذ و خوشایند بود.

سیب‌زمینی و تخم‌مرغ غذایی است که به جرات می‌توان گفت اینجا برای هیچ‌کس تکراری نبوده و از پیر و جوان گرفته تا همه، طرفدار پرو پا قرص این غذا هستند، غذایی بی‌شک سالم و بسیار مفید.

در میان آشفته بازار و حجم خیره‌کننده البته رو به افزایش فست‌فودها و به تبع آن سرطان، سیب‌زمینی و تخم‌مرغ جزو معدود غذاهای سنتی و سالم است که خوشبختانه فراگیر شده و در وعده‌های غذایی جا باز کرده است.

نان لواش، سنگک و یا نان محلی را برداشته روی سینی می‌گذارند و سیب‌زمینی و تخم‌مرغ را به همراه کره، نعنا، فلفل و نمک در وسط نان له می‌کنند، بی شک ایام نوروز کسانی که به این دیار سفر می کنند حتما از طعم این غذا و خوراک محلی سالم بهره مند خواهند شد.

کلاش کفش مهاباد سوغاتی که نشان بین المللی دارد

کلاش یا گیوه هم نوعی کفش خاص مناطق کردنشین کشوراست که تولید آن درمنطقه اورامان رایج است ولی کردها درسراسردنیا از آن استفاده می‌کنند.

کلاش پاپوشی است به رنگ سفید که با ظرافت کامل توسط برادران هورامانی ساخته می‌شود که از بد بو شدن پا جلو گیری می‌کند و پا را خنک نگه می‌دارد.

درشهرستان مهاباد از کلاش حتی به عنوان سوغات استفاده می‌کنند ودرسفربه شهرهای دیگر کردنشین به ویژه درسفربه کردستان عراق چیزی که بیشترمهابادی هاآن رابه عنوان سوغات انتخاب می‌نمایند کفش کلاش (گیوه) است

البته این روزها جوانان مهابادی ازین نوع کفش دستباف بیشتر درمراسم عروسی استفاده می‌کنند ودلیل اصلی آن هم این است که کلاش هنگام پوشیدن لباس کردی باید استفاده شود وچون امروزه اکثر جوانان این شهرستان لباس کردی را درمراسم عروسی می‌پوشند، ازکفش کلاش درعروسی ها ومواقعی که لباس کردی برتن دارند استفاده می‌کنند.

کلاش یا گیوه در مراسم داوری اصالت و مرغوبیت کالای صنایع دستی 2012 یونسکو، موفق به کسب نشان بین المللی شد.

معرفی فرش و سوغاتی و خوراکی‌های محلی آذربایجان غربی

سایر سوغات این استان عبارت‌اند از: صنایع چوبی، انواع قالی و بافته‌های دستی شامل گلیم، دستکش، شال گردن، کلاه، عرقیات از جمله عرقیات گیاهی، عرق بیدمشک، بادرنجبو، عرق نعناع، گلاب، انواع نقل، گردو و بیدمشک، حلوای گردو و حلوای هویج، انواع محصولات باغی و کشاورزی شامل انگور، سیب درختی، عسل، لبنیات، کشمش، نقل بیدمشک، حلوای گردو، بافتنی‌های دستی، صنایع چوبی و ریزه کاری فرش‌های دستباف و ...معرق کاری نیز از صنایع دستی مهم این استان است.

انواع قالی و گلیم، نساجی سنتی، رنگرزی و چاپ‌های سنتی، رودوزی و بافتنی، سفالگری و سرامیک سازی، فرآورده‌های پوست و چرم، هنرهای مرتبط با فلز، چوب، حصیربافی، طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلدسازی سنتی، گیوه دوزی و نمدمالی از جمله صنایع دستی بومی آذربایجان غربی محسوب می‌شوند.

در مورد قالی‌های استان آذربایجان غربی تاریخ دقیقی در دسترس نیست و نقشه خاصی که مربوط به استان باشد نیز وجود ندارد. ولی هم اکنون تقریباً نقشه سایر مناطق را می‌بافند در آذربایجان غربی، به دلیل نزدیکی و همجواریش با استان آذربایجان شرقی که یکی از مراکز عمده قالیبافی در دنیا است، قالیبافی متداول می‌باشد. مهم‌ترین مراکز قالیبافی استان شهرهای تکاب و میاندوآب و مناطق روستایی و عشایری آن است.

کلیه فرآورده‌هایی که بوسیله قلم مو، قالب و شابلون، رنگ آمیزی می‌شود و پذیرای نقش می‌شود جزو چاپ‌های سنتی به حساب می‌آیند. البته در آذربایجان غربی عمدتاً در زمینه رنگرزی فعالیت می‌شود.

رودوزی‌های استان عمدتاً در زمینه آ"ممقان دوزیآ" انجام می‌شود. این هنر- صنعت که تولیدش در انحصار زنان و دختران خانه دار است مواد اولیه مورد نیار نخ ابریشم رنگین پارچه است. بیشتر محصولات این رشته در تهیه کلاه است. البته در حال حاضر زیرلیوانی، کمربند، کفش، جلیقه، رومیزی نیز تهیه می‌شود.

سوزندوزی: این رشته از سوزندوزی از بخش‌هایی است که طی آن زمینه اساسی پارچه را از بخیه می‌پوشانند و زمینه تازه ای از نقش و نگار ایجاد می شودطرحهای سوزندوزی عمدتاً ذهنی و ملهم از برداشت‌های شخصی هنرمند است.

صنایع چوبی آذربایجان غربی اوج ظرافت و هنر

هنر صنایع چوبی یکی از قدیمی‌ترین هنرهای مردم ارومیه است که هنرمندان شاخصی دارد و در کشور مقام اول را به خود اختصاص داده‌اند. این مصنوعات ساخت دست نیز در میان طرفداران خرید سوغاتی گروه صنایع دستی طرفداران زیادی به خود اختصاص داده است.

همچنین بافت فرش ریزماهی در خوی وسوغاتی دیگری نظیر «گل قند» دارد که به وسیله گل محمدی درست می‌شود. چاقوی خوی نیز یکی از صنایع دستی مهم این شهرستان است، نام این چاقو را «سوموک دسته» نامیده همچنین تخمه آفتابگردان و عسل خوی نیز از شهرت و محبوبیت بالایی نزد گردشگران و مسافران برخوردار می‌باشد.

انگور سیاه را از سوغاتی‌های سردشت می‌باشد و همچنین میوه‌های کوهی (وحشی) نظیر زالزالک، انجیر و چند نوع انگور نیز را می‌توان از سوغاتی‌های این شهرستان نام برد.

قالیبافی، حصیربافی و کوزه گری از صنایع قابل اهمیت در میاندوآب است، در تکاب نیز فرش و گلیم افشار این شهرستان شهرت جهانی دارد و از صنایع دستی مهم این شهرستان به شمار می‌رود.

بافت گلیم و چاروق یکی از صنایع دستی مهاباد است در این شهرستان همچنین بافت جوراب و کلاه‌هایی از جنس پشم،، دوخت لباس زنانه و مردانه سنتی، جاجیم، سجاده و ساخت ظرف از چوب‌های جنگلی وجود دارد که توجه گردشگران و خریداران صنایع دستی را به خود جلب می‌کنند.

بافت جاجیم، گلیم، دستکش، جوراب، حصیر و قالیبافی را از صنایع دستی شاخص ماکو ذکر می‌باشد. "پولک دوزی” بوکان و "بافته‌های داری” مهاباد و شاهین دژ و تکاب از صنایع دستی شاخص این شهرها محسوب می‌شوند. مواد لبنی سلماس، چالدران و بوکان و بویژه پنیر سلماس انواع محصولات باغی و کشاورزی شامل انگور، سیب درختی، عسل، لبنیات، کشمش نیز از سوغاتی‌های خوشمزه این شهرستان است که مسافران و گردشگران می‌توانند با خرید آن‌ها، یادگاری‌های زیبایی از آذربایجان غربی به خانه‌های خود ببرند.