خبرگزاری مهر- گروه فرهنگی: در میان مسافران خارجی و به طور عمده غربی ایران در طول سالیان متمادی، بخش عمده‌ای از سیاحان، تجار و جهانگردانی که بعدها از آنها با عبارت مستشرق در ادبیات فارسی یاد شد را می‌توان دید.
افرادی که با خواست و تمایل سیاسی، اقتصادی و گاه صرفا به قصد آشنایی و گشت و گذار به ایران سفر کرده و البته به فراخور حال، دست به تالیف سفرنامه‌ای نیز درباره دیده‌ها و شنیده‌ها و رویدادهایی که در ایران با آن مواجه می‌شدند زده‌اند.
شاید مشهورترین این مستشرقان مارکوپولو است. جهانگرد و تاجر ونیزی قزن سیزدهم میلادی که سفرنامه خودش را در قالب کتابی با عنوان «سفرنامه مارکوپولو» مکتوب کرده و گفته شده که این کتاب و سفرهای او الهام بخش کریستف کلمب برای کشف قاره آمریکا بوده است.
مارکو سفر خویش را در معیت پدر و عموی خود، نیکولو و مافئو، در حدود سال ۱۲۷۰ میلادی آغاز و از سرزمین‌هایی مانند فلسطین، ایران، ترکستان و سرانجام چین بازدید کرده و در بازگشت وی نیز در سال ۱۲۹۲ میلادی از طریق سوماترا، جاوه، سیلان، سواحل هندوستان، ایران و بالاخره سواحل دریای سیاه و قسطنطنیه عبور و سرانجام به ونیز می‌رسد.
در ایران شهر تبریز نخستین شهر بزرگ منطقه است که مارکوپولو از آن دیدن می‌کند که در آن زمان به نام کهن و رایجش «توریز» خوانده می‌شد و به گفته مارکو کالاهای تجارتی بسیاری از «هندوستان، بغداد، موصل، هرمز» به آنجا وارد می‌شود.
او شهر یزد را بزرگ، زیبا و پر رونق توصیف می‌کند، بویژه پارچه‌های ابریشمی موسوم به «یزدی» را بسیار می‌ستاید. او وسعت منطقه یزد را «هفت روز راه‌پیمایی» دانسته و خود نیز ظرف همین مدت به قلمرو کرمان رسیده است. نخلستان‌های زیاد و وجود شکارهایی مانند بلدرچین و کبک در کرمان برای مارکو بسیار جالب بوده‌است.
مارکو همچنین دشت هرمز را منطقه‌ای سرسبز و پر میوه و محل دادوستد بازرگانان خلیج فارس و کیش معرفی می‌کند.
مارکو پولو هنگام گذشتن از دشت کویر برای اولین‌بار با قنات مواجه می‌شود و از آن به عنوان رودی یاد می‌کند که در مسیر آن غارهایی کنده شده و آب، گاه در بستری زمینی و گاه زیرزمینی جاری می‌شود.
ردپای تهران در امپراطوری تیموری
روی گونزالس کلاویخو نویسنده و جهانگرد اسپانیایی که فرستاده مخصوص هانری سوم پادشاه اسپانیا به نزد تیمور گورکانی بوده است، از دیگر سیاحانی است که نام او در زمره سفرنامه نویسان درباره ایران شهره شده است.
سفر کلاویخو از مایورکای اسپانیا شروع و تا سمرقند ادامه می‌یابد و در طول این مسیر است که او از ایران عصر تیموری گزارش جامعی را ارائه می‌کند.
سفرنامه کلاویخو از این لحاظ دارای اهمیت است که از دوران قبل از حکومت صفویه در ایران، به جز چند سفرنامه معدود، سفرنامه‌ی دیگری بر جای نمانده است
از نکات جالب در این سفر نامه این است که برای اولین بار در طول تاریخ در آن از نام تهران اسمی به میان می‌آید.
ملازم دربار صفوی
پیترو دلاواله جهانگرد ایتالیایی نیز صاحب یکی دیگر از مشهورترین سفرنامه‌ها درباره ایران است. او در سال ۱۶۱۷ از راه عراق وارد ایران می‌شود و پس از حضور در دربار به یکی از ملازمان شاه‌عباس مبدل می‌شود.
سفرنامه پیترو دلاواله به مشرق زمین به سه قسمت ترکیه، ایران و هند تقسیم می‌شود و قسمت ایران حاوی اطلاعات دقیق و جالبی درباره تاریخ صفویه است.
او در مشاهدات خود، از زیبایی طبیعی ایران و معماری چشمگیر قصر سلطنتی و چهارباغ و خیابان‌های بزرگ اصفهان به وجد آمده و گزارشی نیز ار دیدارش از تخت جمشید و کتیبه‌های آن و نیز شهرهای مازندران و آداب و رسوم مردم ایران نوشته است.
از خواندنی‌ترین مطالب این سفرنامه این است که علاوه‌بر اینکه به سنت‌ها و مسائل اجتماعی و فرهنگی ایران عصر صفویه توجه خاص دارد بلکه در اکثر مواقع این گونه مسائل را با سنت‌های رایج در شهرهای ایتالیایی مقایسه و قضاوت می‌کند تا مخاطب امروزی با خواندن این کتاب در عین آشنایی با ایران عصر صفوی با ایتالیای قرن هفدهم نیز آشنا شود.
تصاویر ناب ایرانی به روایت یک انگلیسی
توماس هربرت سیاح انگلیسی در قرن هفدهم از طریق خلیج فارس و بندر عباس به ایران سفر می‌کند و از مسیر لار به شیراز و پس از آن اصفهان سفر می‌کند.
او در سفرنامه خود شیراز را قشنگ ترین شهر آسیا و دومین شهر با شکوه ایران معرفی می‌کند. و پس از آن نیز توصیف خود از سفرش از مسیر تخت جمشید به اصفهان، ملاقات با شاه عباس و سفرش به شمال را بیان می‌کند.
او در سفرنامه اخود بسیاری از موضوعات اجتماعی و اقتصادی ایران از جمله شهرها، باغها، علوم جغرافیایی، تاریخ و باستان شناسی و حتی مسائل مربوط به رام کردن حیوانات را دیده و درباره‌اش به اظهار نظر میپردازد
سفرنامه هربرت که در قرن ۱۷ و بعد از آن بارها به زبان‌های مختلف اروپایی چاپ شد، حاوی تصاویری مستند و بسیار ارزشمند است. از جمله مهمترین تصاویر موجود در این سفرنامه می توان به پرتره شاه عباس، تصاویر مربوط به نحوه پوشش طبقات مختلف جامعه ایران، نحوه پوشش زنان ایرانی و اهالی نقاط مختلف ایران اشاره کرد. همچنین قدیمی ترین و شاید در نوع خود بی نظیرترین تصویر را از میدان نقش جهان می‌توان در سفرنامه هربرت یافت.
ایران، فرانسه آسیا
ژان باتیست تـاوِرْنیه جهانگرد و بازرگان معروف فرانسوی نیز در قرن هفدهم و در عصر صفوی بارها به ایران و مشرق زمین سفر می‌کند و سفرنامه‌ای خلق می‌کند که یکی از مهمترین متون درباره شرح وقایع دوره صفویه و دربار است.
سفر اول او در زمان سلطنت شاه صفی، نوه شاه‌عباس بزرگ، و سفرهای دیگرش در زمان شاه عباس دوم و شاه سلیمان انجام شده است.
تاورنیه در طی سفرهایش با اشخاص سرشناس متعددی روبه رو می‌شود و اطلاعاتی تاریخی با ارزشی از آنها ارائه می‌دهد: میرزا تقی اعتمادالدوله و کارهای نیک و بدش، علی‌مردانخان، حاکم ثروتمند و پرقدرت قندهار که از ترس شاه صفی به دربار هند پناه برد و قندهار را به هندیان تسلیم کرد، میرزا ابراهیم، وزیر مالی آذربایجان، خواجه نظر، اولین کلانتر ارمنیان و خواجه پطرس، تاجر بزرگ ارمنی از مهترین افرادی هستند که شرح زندگی آنها در این کتاب درج می‌شود.
او معتقد بوده است که ایران در آسیا به منزله فرانسه در اروپاست.
توصیفات خواندنی از اصفهان
ژان شاردن جهانگرد فرانسوی و صاحب کتاب ۱۰ جلدی «سفرهای سر ژان شاردن» است که به عنوان یکی از بهترین کارهای پژوهشگران غربی درباره ایران و شرق به شمار می‌رود.
او برای نخستین بار در سال ۱۶۶۴ به ایران سفری شش ساله انجام می‌دهد و پس از آن نیز در سال ۱۶۷۳ به ایران سفر و چهار سال در اصفهان اقامت می‌کند.
وی از نقاط قوت سفرنامه‌ی شاردن دقت شگفت‌آور او در توصیف و شرح جزء به جزء شهر اصفهان است. او. هنگامی که پیرامون کوچه‌ها و محله‌های اصفهان میپردازد چنان با جرئیات به این کار میپردازد که مخاطب امروزی نیز می‌تواند به مکان‌های توصیف‌شده را مجسم و تصویرسازی کند.
نظر شما