به گزارش خبرنگار مهر، روز شنبه ۲۸ فروردین ماه سال ۹۵ روز بسیار متاثر کننده ای برای جامعه هنر و ادبیات کشور بود، روزی که پدر تعزیه ایران و پژوهشگر برجسته حوزه ادبیات عامه و هنر تعزیه و شبیه خوانی در سکوت خبری دارفانی را وداع گفت و در همان روز نیز بدون تشریفات خاص مراسم تدفین آن برگزار شد.
وی که عمر خود در راه تحقیق و پژوهش در حوزه های مختلف گذاشته بود توانست آثار ماندگاری را خلق کرده و فرهنگ شفاهی و عامه را با نگرشی متفاوت به رشته تحریر درآورد. بویژه پژوهش های وی در بخش تعزیه و شبیه خوانی یکی از ماندگارترین آثار در کشور خوانده می شود.
این پژوهشگر و محقق برجسته کشور که متولد استان اردبیل و از سال ها پیش ساکن مرکز کشور است، از چند روز پیش در یکی از بیمارستان های تهران بستری شد و در نهایت در سن ۷۱ سالگی و در صبح روز شنبه ۲۸ فروردین ماه درگذشت و در همان روز نیز با حضور بستگان نزدیک خود در بهشت زهرای تهران تدفین شد.
وی که همواره در پی اندیشه های حسینی و عاشورایی بود، درگذشت خود را نیز ماندگار کرد و بنا به وصیت بجا مانده تاکید داشته که هزینه های مراسم بزرگداشت او را به یکی از مراکز خیریه اهدا کنند.
برای آشنایی با اندیشه های متعالی این پژوهشگر و استاد ادبیات و تعزیه ایران زندگی و فعالیت های او را مرور می کنیم.
جابر عناصری سال ۱۳۲۴ اردبیل در یک خانواده فرهنگی - مذهبی متولد شد. او از کودکی به شبیه خوانی و تعزیه علاقه مند بود و زیر نظر پدرش مراسم شبیه خوانی را آموخت. علی عناصری (پدر جابر) به دلیل علاقه و ارادتی که به ائمه اطهار (ع) داشت، هر ساله مراسم عزاداری، شبیه خوانی و تعزیه را در منزل خود برپا می کرد.
در زمانی که پدرش مراسم شبیه خوانی را برگزار می کرد، جابر مشق های خود را در پشت نسخه های تعزیه می نوشت. جابر عناصری تحصیلات ابتدایی و دبیرستان خود را در اردبیل طی کرد و سپس به خاطر عشق به ادبیات عامه، در سال ۱۳۳۹ راهی تهران شد تا ادبیات را در دارالفنون بیاموزد.
وی در سال ۱۳۴۲ تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته فلسفه و علوم تربیتی در دانشگاه تهران آغاز کرد و در این رشته تحصیلات خود را تا دکتری ادامه داد. وی در سال ۱۳۵۲ پژوهش و سبک تخصصی در زمینه ایران شناسی اجتماعی را در دانشگاه لندن به پایان رساند.
عناصری در ضمن تحصیل به پژوهش در ادبیات و فرهنگ عامه مشغول بود. چنانکه یک تک نگاری درباره روستایی بنام ججین را در سال ۱۳۴۵ انجام داد و در مجله هنر و مردم به چاپ رساند. دکتر عناصری پس از اخذ درجه دکتری از دانشگاه تهران و گذراندن دوره تخصصی مردم شناسی در انگلستان با تکیه بر پژوهش های قبلی خود، به تحقیق درباره خاورمیانه، جنوب غرب آسیا و بویژه مسائل فرهنگی ترکیه و ایران و افغانستان پرداخت.
همسر جابر عناصری کارشناسی ارشد کتابداری است و همواره او را در یافتن اسناد و مدارک و تحقیق و نقد آنها یاری و تشویق نموده است. فرزندان وی نیز همواره از کودکی با کتاب مانوس بوده و بعنوان شاگردان پدر و دستیاران تحقیقاتی و حتی طراحان جلد کتابهای وی، وی را یاری می نمایند.
عناصری علاوه بر انجام تحقیقات میدانی در گوشه و کنار ایران در مشاغل و سمت های مختلف بوده است: تدریس در دانشکده هنرهای دراماتیک (از سال ۱۳۵۶) دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر و دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس، سرپرست برخی گروه های تحقیقی مردم شناسی و مسئول تحقیقات ایلی و عشایری از جمله سمت هایی این مرحوم بود.
فعالیتهای آموزشی: این پژوهشگر برجسته ادبیات و فرهنگ کشورمان از ۲۱ سالگی در دانشکده هنرهای دراماتیک مشغول به تدریس شد. وی در سال ۱۳۷۷ درجه استادیاری داشت و تا سال های اخیر به تدریس مشغول بود. همچنبن وی به عنوان استاد تعزیه شناسی در دانشکده هنرهای زیبای تهران، دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر، دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس تدریس کرد.
جابر عناصری در کنار تدریس و مسئولیت های اداری تحقیق در زمینه ادبیات عامه، شبیه خوانی و تعزیه را به صورت فعالانه تا پایان حیات خود ادامه داد.
مهمترین علاقه او ادبیات عامه، شبیه خوانی و تعزیه است. وی در این راه اعتقاد کاملی به پژوهش میدانی و مصاحبه دارد. چنانکه وی بیشتر عمر خود را صرف تحقیق در روستاهای گوشه و کنار ایران کرده است. وی این روش را ابزاری برای ارتباط نزدیک تر با واقعایت می دانست.
محقق بزرگ فرهنگ عاشورایی در آثار خود نگاهی جامعه شناسانه و مردم شناسانه به تئاتر و تعزیه ایرانی دارد.
وی در کنار پژوهش‌های فراوان بیش از ۴۰ کتاب در زمینه فرهنگ ایران به رشته تحریر در آورده است که می‌توان به «شناخت اساطیر ایران بر اساس طومار نقالان»، «شبیه‌خوانی کهن الگوی نمایش‌های ایرانی»، «مردم‌شناسی و روانشناسی هنری»، «عاشق‌ترین عاشقان فرهنگ»، «فرهنگ و پژوهش» و «نسیم خاطرات» اشاره کرد.
مجموعه مقالات نسیم خاطرات عناصری در بر دارنده ۱۵۰ مقاله درباره تاریخ شفاهی اردبیل و گریزهایی به فرهنگ محلی ایران است.
این پژوهشگر برجسته کشور ۲۸ فروردین ماه در سن ۷۱ سالگی پس از تحمل بیماری در یکی از بیمارستان های تهران دارفانی را وداع گفت.
نظر شما