حفاظت از زیست بوم خلیج فارس با برگزاری ریف چک

خبرگزاری مهر، گروه جامعه- فرهاد رهبری*: به طور معمول آثار و زیست بومی که بر روی زمین و خشکی قرار دارد، در هر وضعیتی باشند، با چشم قابل دیدن هستند و اگر تغییرات و دگرگونی در وضعیت آنها روی دهد برای بسیاری قابل دیدن است اما همین تغییرات وقتی در زیر آب و در دریاها رخ می‌دهد، به طور طبیعی از دید بسیاری از مردم دور می ماند و تنها شمار اندکی این مشکلات را می بینند و از آن عده هم شمار اندک تری هستند که با دانش و آگاهی پیرامون بستر دریا به این دگرگونی ها و آسیب ها توجه کرده و واکنش نشان داده و با حساسیت بیشتری پیگیری می‌کنند. از این رو است که در شرایط کنونی پرداختن به این موضوع از چند منظور در خور نگرش ویژهاست و انتقال این حساسیت با توجه به مواردی که توضیح داده خواهد شد، در میان مردم و در بستر جامعه برای توجه بیشتر ملی را می طلبد.

سواحل جنوبی کشورمان که کرانه های شمالی خلیج فارس و شمار زیادی جزایر ایرانی در این گسترده ی آبی دریایی را شامل می شود زیستگاه بسیاری از جانوران و موجودات دریایی است که حیات و بقای آنها بصورت یک زنجیر بهم پیوسته و تنیده است که هر گونه تغییر و اتفاقات، خواه طبیعی باشد و خواه عوامل ویرانگری که توسط و بدست انسان ایجاد شود، به این پهنه و بستر آبی آسیب رسانده و همه موجودات و متعلقات آنرا تحت الشعاع قرار می دهد.

سالم بودن این پهنه آبی پیوندی تاریخی با ساکنان کرانه های آن دارد. بخش بزرگی از این دریا بهمراه شمار زیادی از آبخست‌ها (جزایر) و سواحل آن متعلق به سرزمین ایران است. آگاه بودن از وضعیت بستر و موجودات درون آن، سالم بودن و حرکت بسوی حفظ و احیای بستر آسیب دیده آن امری بایسته جلوه می‌کند.

مرجانها را جنگلهای دریایی می‌نامند؛ مکانی برای خانه و لانه موجودات دریایی. مرجانها فرسایش سواحل را می گیرند، در عین حال شفافیت آب بخاطر وجود مرجانهاست، مرجانها، به عنوان یک چرخه تولیدگر با ماهیها در یک چرخه جای می گیرند. مرجانها در مناطقی که مواد مغذی کمتر است بهتر قرار می‌گیرند و این هم بخاطر نبود یا حضور کمتر جلبک است که مرجانها خود را روی بستر تثبیت کنند.

دمای ۱۸تا۱۹درجه سانتی گراد بهترین دما برای بقا مرجانهاست، اما مرجانهای خلیج فارس مقاومترند و در دمای ۱۹تا۳۴ درجه سانتی گراد هم زیست می کنند. از اینرو اگر اهمیت وجود آنها را ندانیم، شاید نتوانیم به درستی آنها را دوست بداریم.

از میان اثرات مخرب بر روی مرجانها می توان به این موارد اشاره کرد: با حضور بیش از اندازه و مخرب گردشگران، آلودگی زیاد باعث بوجود آمدن جلبک شده و اگر جلبک بر روی صخره باشد مرجان نمی تواند خود را ثابت و ماندگار کند؛ منفجر کردن دینامیت، صید بی رویه ماهی ها و ماهیگیران محلی که آموزش ندیده اند، وجود زباله، لنگراندازی قایق‌ها و لنج‌ها که باعث شکستگی مرجانها می‌شود، غواصان ناآشنا به اهمیت این بسترها و رسوب گذاری که به خاطر ساخت و ساز یا بی‌توجهی گردشگران و دیگر موارد بوجود می آید را می‌توان از دیگر عوامل مخرب برشمرد.

در بازدید از یکی از صخره های مرجانی جزیره کیش مشخص شد از دو سال پیش تا کنون، بیش از ۵۰درصد از مرجانها و بالطبع ماهیان این سایت، آسیب شدید دیده و از میان رفته است.

اگر با حساسیت به این موضوع نگاه کنیم و وارد شویم دیگر شاهد آن نخواهیم بود که مناطق و جزایری که دارای مرجانها و بستر بسیار زیبایی هستند اینگونه آسیب دیده اند، نمونه آن جزیره فارو و یا جزیره کیش. باید افزود که در سال ۱۹۹۶ سمپوزیومی برگزار شد و مشخص شد تا آن زمان هیچ منبعی برای بررسی مرجانهای دریاها وجود ندارد. از اینرو آقای ریگرهاتسون آموزشی به نام REEF CHECK را بنا نهاد و آنرا به زبان ساده طراحی و پایه گذاری کرد. تا بجز غواصان معمولی مردم محلی را هم بتوان آموزش داد، از آنان کمک گرفت و آنان را درگیر کرد.

ریف چک یک موسسه غیراتقاعی است و اموزشهای مرتبط با برنامه های حفاظتی از دریاها را انجام می دهد. مزیت این دوره این است که پیش و پس از یک رویداد، وضعیت مرجان دریایی را می توان دید وبررسی کرد. ریف چک در عمق ۲ تا ۶ متر و ۶ ت ۱۲ متر انجام می شود. البته در خلیج فارس عملاً در ژرفای ۱۲ متری مرجان وجود ندارد.

از مزیت های دیگر دوره ریف‌چک آمار گیری از برخی از ماهی ها و موجودات دریایی و حتی بعضی از گونه های درحال انقراض است که می توان تعداد و وضعیت آنها را ثبت کرد. با پایش با فواصل منظم و پیوسته و ثبت این داده ها به عنوان یک مرجع و مبدا و بررسی دگرگونی ها، حال و روز این بستر در گذر زمان را می توان بررسی کرد.

هدف ریف چک در ایران را می توان دست به دست هم دادن و آغاز به جمع آوری داده از سایت های مرجانی دانست تا بتوانیم وضعیت اکوسیستم و ماهی ها و مرجان های شمال خلیج فارس و آب های ایران را بررسی و به صورت علمی تهیه و تدوین کرد. در این دوره سه دسته مورد بررسی قرار می گیرند. نخست گونه هایی از ماهیان – گونه های نرم تنان – و بررسی بستر مرجانها

نخستین دوره ریف چک اکو دایور در ایران با همکاری اداره محیط زیست منطقه آزاد کیش در تاریخ ۴ و ۵ خردادماه برگزار شد که خود نوید بخش در این زمینه است.

ریف چک در کشور امارات سالهاست که فعال است ومرتبا در حال ارسال داده برای سازمان جهانی ریف‌چک هستند و متأسفانه با نام جعلی به جای خلیج فارس، داده‌ها و گونه های احتمالی جدید را به این نام می‌فرستند که براستی نیاز است ایران با توجه به گستردگی، پهنه، مرزها، جزایر گوناگون در خلیج فارس در این زمینه بصورت جدی و با شتاب بیشتر وارد شود.

اکنون با توجه و نگاه ویژه به مقوله گردشگری و گسترش آن به ویژه گردشگری دریایی بایسته است هر چه زودتر به این مهم که حفاظت و نگاهداری همراه با نگاه به گردشگری پایدار است، پرداخته شود.

* دانشجوی رشته گردشگری و دانش آموخته دوره اتو دایور ریف چک