خبرگزاری مهر- گروه استانها، ونوس بهنود: به عقیده کارشناسان، گردشگری امروز در دنیا علاوه بر اینکه کارکرد تفریحی دارد به عنوان بستری برای معرفی پتانسیل‌های فرهنگی و تاریخی مناطق مختلف شناخته می‌شود و حتی فرهنگ‌های منزوی شده را از ورطه فراموشی نجات می‌دهد.
در واقع گردشگری می‌تواند قابلیت‌هایی را از یک منطقه به سراسر جهان معرفی کند که کم‌نظیر و یا بی‌نظیر است و به پاس همین قابلیت مناطق محروم را به توسعه رسانده و زمینه عمران و آبادانی را فراهم می‌کند.
استان اردبیل به پاس تنوع زیستی که برآمده از تنوع اقلیمی است و سابقه باستانی هفت‌هزارساله نمونه‌های متعددی از قابلیت‌های پنهان و پیدای فرهنگی را در خود جای داده است به‌طوریکه در هر یک از شهرستان‌های ۱۰ گانه این استان آداب و رسوم منحصربه‌فرد، تنوع زبان و گویش، تنوع پوشش، تنوع در خوراک و غذا و در عادات زندگی مشاهده می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در زنجیره تعامل فرهنگی اردبیل به واسطه گردشگری نه تنها هنوز خط مشخص و مسیر یکدستی به وجود نیامده بلکه در برخی مواقع غفلت‌ها موجب شده، فرهنگ و یا حتی ضد فرهنگ گردشگر به فرهنگ بومی محلی چیره شود؛ به‌طوریکه به تعبیر کارشناسان تداوم این غفلت‌ها موجب می‌شود به مرور زمان برخی خرده‌فرهنگ‌ها در آمد و رفت گردشگران هضم شده و از دست برود.
وقتی زبان بومی در یک لحظه فراموش می‌شود
گفته می‌شود استان اردبیل سالانه پذیرای هفت تا هشت میلیون مسافر است. هر چند این ارقام از زبان مسئولان به صورت متغیر به گوش می‌رسد اما در مجموع رقم گردشگرانی که اردبیل را به عنوان مقصد خود انتخاب می‌کنند طی سال‌های اخیر رو به افزایش بوده است.
به ویژه در برخی شهرها از جمله مرکز استان، شهر سرعین و مشگین شهر با افزایش آمار مسافران مواجه هستیم.
این تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی است که محور گردشگری را تشکیل داده و برای گردشگران جذابیت داردیک جامعه‌شناس اردبیلی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: این تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی است که محور گردشگری را تشکیل داده و برای گردشگران جذابیت دارد.
داور عبداللهی معتقد است زبان فرهنگی شامل موسیقی و آداب و رسوم، فولکلور، عادات غذایی، سنت‌ها و شعائر دینی و قومی و ... تنها ابزار ارتباطی است که به ترجمان خاصی نیاز ندارد و هر گردشگری متناسب با حال و هوای روحی و روانی خود می‌تواند پیام‌ها و معانی مورد دلخواه خود را دریافت کند.
وی افزود: بر همین اساس گردشگری فرصت و پتانسیلی را خلق می‌کند که می‌توان از طریق و به واسطه آنها فرهنگ‌های در انزوا و در آستانه فراموشی را به جهان معرفی یا به بازسازی آن کمک کرد.
این اظهارات در حالی است که در شهرهایی که ذکر آن رفت خط ارتباطی تبادل فرهنگی هنوز کامل نشده است.
گردشگری که برای غذای سنتی و بومی محلی، رستوران مناسب پیدا نمی‌کند، گردشگری که سالن دائمی اجرای موسیقی سنتی را ندارد و گردشگری که شاهد اجرای آداب و رسوم خاصی نیست نمی‌تواند با فرهنگ بومی محلی آشنا شود.
یکی از گردشگران تابستانی اردبیل در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سؤال که با کدام یک از ابعاد فرهنگی اردبیل آشنا شده است، تصریح کرد: اردبیلی‌ها خیلی زود زبان خود را فراموش می‌کنند و به زبان فارسی صحبت می‌کنند.
نسترن رحمانی افزود: به غیر از چند بنای تاریخی، موردی که بتوان با آداب رسوم این منطقه آشنا شد در سفر دو روزه مشاهده نکردم.
گردشگرانی که به آزادی عمل می‌رسند
ضعف تعاملات فرهنگی موجب می‌شود در برخی مواقع گردشگر سفر کرده به اردبیل فضای فراخ و بی‌دغدغه‌ای برای عرض‌اندام فرهنگی پیدا کند. به‌طوریکه در سال‌های اخیر افزایش پارتی‌های شبانه گردشگران غیربومی، افزایش مزاحمت‌های خیابانی و پوشش‌های نامتعارف مشاهده شده است که استمرار این فرآیند موجب رسوخ این ناهنجاری‌ها در فرهنگ بومی خواهد شد.
هر چند به تعبیر مسئولان مقاومت‌هایی برای حفظ فرهنگ بومی مشاهده می‌شود اما نمی‌توان آزادی عمل گردشگر را زمانی که میزبان در معرفی غنای فرهنگی خود ناتوان عمل کرده نادیده انگاشتهر چند به تعبیر مسئولان مقاومت‌هایی برای حفظ فرهنگ بومی مشاهده می‌شود اما نمی‌توان آزادی عمل گردشگر را زمانی که میزبان در معرفی غنای فرهنگی خود ناتوان عمل کرده نادیده انگاشت.
شهردار سرعین اما در این زمینه نظر دیگری داشته و به خبرنگار مهر گفت: علی‌رغم حضور گردشگر با فرهنگ‌های مختلف در این شهر، سرعین سنت‌های خود را حفظ کرده و به عنوان مثال هیچ کدام از خانم‌های اهل این شهر بدون چادر از خانه بیرون نمی‌روند.
رضا زنده‌دل تصریح کرد: ما هر چند سالانه بیشترین میزان گردشگر اردبیل را پذیرا هستیم اما تمامی آیین‌ها و رسوم خود را حفظ کردیم.
وی در خصوص پارتی‌های شبانه افزود: البته مجالسی از این دست در منازل مسکونی برگزار می‌شود و ما سه هزار واحد مسکونی داریم که باید تأکید کنم این مجالس توسط اهالی سرعین برگزار نمی‌شود و در هیچ هتل و مرکز اقامتی مجوز دار نیز برگزار نشده است.
این اظهارات در وضعیتی است که نادیده گرفته شدن خرده فرهنگ های بومی و محلی از سوی گردشگران این روزها به یکی از معضلات اجتماعی و فرهنگی استان و سرعین تبدیل شده است.
گردشگری که از دوست و اقوام و محیط زندگی خود فاصله گرفته زمانی که فرصت لازم برای آزادی عمل پیدا می‌کند، تفریحات خود را به سمت و سویی می برد که گاهی در تعارض با ارزش‌های فرهنگی و حتی عقیدتی و دینی یک منطقه است.
نگاه مسئولان نیازمند تغییر است
مدرس ایران‌گردی و جهانگردی در دانشگاه‌های اردبیل معتقد است امروز در گفتمان جهانی‌سازی تصور میرایی فرهنگ‌ها و اجتماعات بومی تقریباً به یک ایده منسوخ تبدیل شده و در فرایند این تقابل و مواجهه، جامعه و فرهنگی برنده خواهد بود که در بهره‌گیری از ظرفیت‌های مختلف در معرفی فرهنگ و داشته‌های فرهنگی خود موفق و سنجیده‌تر عمل کند.
عبداللهی تأکید کرد: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به عنوان متولی اصلی این امر نقش مهمی را بر عهده دارد؛ نقشی که بیشتر رنگ و بوی فرهنگی دارد تا اقتصادی؛ از این رو نمی‌تواند حضور یک توریست یا گردشگر را یک رویداد صرفاً اجتماعی یا فرهنگی تلقی کند بلکه باید آن را یک اتفاق اقتصادی و حتی تبلیغی دانست.
وی افزود: برای اینکه بتوان از این کارکرد به شکل مطلوب استفاده کرد لازم است نسبت به تربیت نیروی انسانی متخصص در این صنعت، بهبود فرهنگ تعامل با گردشگران در مناطق مختلف استان، مدیریت متمرکز فعالیت‌های گردشگری، سامان‌دهی ناوگان حمل‌ونقل گردشگران، استانداردسازی خدمات ارائه شده در مراکز مختلف به گردشگران و همچنین نظارت جدی بر این خدمات و ارتقای شاخص‌های بهداشتی مراکز و اقامتگاه‌های گردشگران را مورد توجه قرار دارد.
اما در وضعیتی که جامعه‌شناسان به بهبود زیرساخت‌ها تأکید دارند، به نظر می‌رسد در وهله نخست نگاه مدیران به مقوله گردشگری نیازمند تغییر است چرا که مدت بسیار کوتاهی است که گردشگری در اردبیل به عنوان یک مقوله فرهنگی دیده می‌شود.
فرماندار مشگین شهر در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: اینکه گردشگر بتواند در فرهنگ بومی محلی یک منطقه تأثیر مثبت یا منفی ایجاد کند، بستگی به نوع نگاه به این مقوله دارد.
ابراهیم امامی تصریح کرد: گردشگری توجه به زندگی‌های بومی- محلی است و در واقع گردشگر علاقه‌مند است که فرهنگ‌های بومی محلی از جمله گویش و پوشاک و غذا را بشناسد.
وی افزود: در این راستا در شهرستان تمهیداتی پیش‌بینی کردیم و در واقع گردشگری را به عنوان عنصر تبادل فرهنگی نهادینه می‌کنیم.
به گفته فرماندار مشگین شهر اگر میزبان در این تبادل فرهنگی قوی‌تر عمل کند، گردشگر نمی‌تواند تأثیر منفی بر روی فرهنگ‌های بومی محلی بگذارد.
جشنواره‌هایی که در حد یک روز فرهنگ‌سازی می‌کنند
بخشی از تبادلات فرهنگی طی سال‌های اخیر در قالب جشنواره‌ها تعریف شده است. جشنواره‌هایی که همواره در کیفیت و وسعت اجرا محل سؤال بوده و به دلیل اینکه در برخی مواقع صرفاً با هدف ادای تکلیف اجرا شده است نتوانسته تأثیرگذار باشد.
از آن جمله جشنواره کوچ عشایر و جشنواره زمستانی سرعین است که هر دو در سطح ملی برگزار می‌شود و انتظار می‌رود تأثیرات ماندگار خلق کند.
رضا زنده‌دل جشنواره که تخصیص اعتبار آن رقم به مراتب نازل‌تر از پیش‌بینی شده است و با اصرار برگزار می‌شود نمی‌تواند کیفیت کافی داشته باشدشهردار سرعین در این زمینه معتقد است برگزاری جشنواره‌ها در معرفی فرهنگ‌های بومی محلی مؤثر است و به همین منظور تاکنون سه دوره جشنواره زمستانی سرعین برگزار شده و دوره چهارم نیز در زمستان امسال برگزار می‌شود.
با این وجود باید سؤال کرد به غیر از آش دوغ و چند غذای محلی کدام المان‌های فرهنگی در جشنواره زمستانی سرعین معرفی می‌شود؟
از سویی جشنواره کوچ عشایر نیز به تعبیر شرکت‌کنندگان هر چند می‌تواند در معرفی زندگی عشایر مؤثر باشد، اما در طول سال‌های برگزاری چند گردشگر را علاقه‌مند به ملاقات فرهنگ‌های بومی محلی عشایر ساخته است؟
پاسخ به این سؤالات نشان می‌دهد نظر کارشناسان تأمین نشده است. مدیرکل میراث فرهنگی استان اردبیل گفت: برای برگزاری غنی جشنواره‌ها باید اعتبارات مناسب به دست ما برسد.
کریم حاجی‌زاده در گفت‌وگو با خبرنگار مهر تصریح کرد: جشنواره‌ای که تخصیص اعتبار آن رقمی به مراتب نازل‌تر از مبلغ پیش‌بینی شده است و با اصرار برگزار می‌شود نمی‌تواند کیفیت کافی داشته باشد.
وی با بیان اینکه اردبیل در حوزه گردشگری لوکس زیرساخت‌های لازم را ندارد، ادامه داد: امروز رونق گردشگری ما تنها از مسیر اکو کمپ‌ها و گردشگری روستایی و عشایر امکان‌پذیر خواهد بود.
مدیرکل میراث فرهنگی استان معتقد است اگر با تجمیع امکانات بتوان تصویر مطلوبی از خرده‌فرهنگ‌های بومی محلی داد، می‌توانیم به توسعه گردشگری اقدام کنیم.
صدمات زیست‌محیطی حضور گردشگران
تأکیدات برای معرفی خرده‌فرهنگ‌ها تنها بخشی از تبادلات فرهنگی و اجتماعی را شامل می‌شود. در سال‌های اخیر به دلیل اینکه محیط‌زیست مقوله سرمایه‌ای در اردبیل محسوب نشده صدمات زیست‌محیطی حضور گردشگران قابل توجه بوده و دیده شده یک تفریح یک ساعته منجر به آتش‌سوزی و از بین رفتن مراتع و مزارع نیز شده است.
به گفته محمودرضا یعقوبی مدیرعامل آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اردبیل در فصل تابستان که اوج سفر گردشگران به اردبیل است آمار اتفاقات آتش‌سوزی نیز افزایش می‌یابد.
در عین حال فرماندار مشگین شهر گفته است: حجم بالای گردشگر در حوزه محیط‌زیست نگرانی به وجود می‌آورد؛ به‌طوریکه حفاظت از مراتع و منابع و زمین‌ها ضروری است.
امامی افزود: برای رفع این مشکل البته تشکل‌های مردم نهادی فعال شده‌اند که می‌توانند برای جمع‌آوری زباله مردم را تشویق کنند اما لازم است برنامه‌های غنی‌تری برای حفاظت از محیط‌زیست استان در سفر گردشگران اجرا شود.
تلاش خبرنگار مهر برای دریافت نظرات مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست استان اردبیل در این خصوص بی‌نتیجه ماند اما امروز اغلب شهروندان از اینکه گردشگران به آلودگی فضاهای سبز و خیابان‌ها دامن می‌زنند ابراز گله‌مندی می‌کنند.
یکی از شهروندان اردبیلی به خبرنگار مهر گفت: درست است که در برخی مواقع خود شهروندان رعایت نمی‌کنند و زباله در محیط رها می‌کنند اما مسافرانی که چادر می‌زنند محیط پارک‌ها را تخریب می‌کنند.
این اظهارات زمانی اهمیت ویژه دارد که به تعبیر مدیرکل میراث فرهنگی استان اغلب مسافران این استان با چادر مسافرتی، سفر می‌کنند و در مراکز اقامتی اسکان ندارند.
در آموزش عمومی ضعف داریم
جامعه‌شناس اردبیلی معتقد است بی‌تردید گردشگری یک معامله است و گردشگران به دنبال این هستند در ازای تحمل سختی مسافت و پرداخت هزینه، لحظات شیرین و پرهیجانی را تجربه کنند.
وی افزود: تلاش برای معرفی جاذبه‌های فرهنگی برای هر تیپ خاص از گردشگران از جمله اقداماتی است که مراکز مرتبط با گردشگری و تورلیدرها باید مدنظر داشته باشند و علاوه بر این بازسازی مناطق گردشگری و تهیه بروشورهای مختلف به زبان‌های مختلف ضروری به نظر می‌رسد.
مهم‌تر از داشتن جاذبه فرهنگی مدیریت آن است و مطمئناً بدون داشتن برنامه و دورنمای دقیق گردشگری نمی‌توان به نتیجه رسیدمدرس ایران‌گردی و جهانگردی در دانشگاه‌های اردبیل متذکر شد: در عین حال برگزاری انواع جشنواره‌ها و بازی‌ها و مسابقات غذایی به همراه موسیقی محلی موضوعی است که نمی‌توان در گردشگری فرهنگی آنها را نادیده گرفت.
عبداللهی تأکید کرد: مهم‌تر از داشتن جاذبه فرهنگی مدیریت آن است و مطمئناً بدون داشتن برنامه و دورنمای دقیق گردشگری نمی‌توان به نتیجه رسید.
وی با تأکید به ضرورت تشکیل اتاق فکری از متخصصان فرهنگی برای پایش مشکلات موجود ادامه داد: معرفی جاذبه‌های صنایع‌دستی برای گردشگران از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای و راه‌اندازی وبسایت های مختلف برای معرفی و ارائه این جاذبه‌ها نیز مؤثر است.
آنچه مورد تأکید عبداللهی است، توجه به آموزش عمومی بوده به‌طوریکه وی معتقد است آموزش اهالی مناطق گردشگری استان در خصوص کیفیت تعامل و معرفی جاذبه‌های فرهنگی خود به زبان‌های مختلف بسیار اثرگذار خواهد بود.
جامعه‌شناس اردبیلی تصریح کرد: علاوه بر این تجهیز مناطق گردشگری استان به خانه گردشگری که در سطح مناطق مورد اشاره به‌صورت تخصصی به ارائه خدمات و اطلاعات لازم به گردشگران بپردازد نیز ضروری است.
هر چند اردبیل میزبانی با پشتوانه غنی از داشته‌های فرهنگی است اما استفاده حداقلی از این توانمندی می‌تواند در آینده منجر به انزوای فرهنگی آن شود. در واقع گردشگری به جای ابزار معرفی پتانسیل‌های این منطقه در نقطه مقابل آن خواهد ایستاد. بر همین اساس به نظر می‌رسد دل‌نگرانی کارشناسان باید در قالب برنامه‌ای مدون در توسعه گردشگری استان لحاظ شود.
نظر شما