سالمندان فراموش‌شدگان فضاهای شهری/ ۱۶ راهکار برای حضور سالمندان

خبرگزاری مهر، گروه جامعه-نورا حسینی: می گویند تهران شهر دوستدار سالمند است اما کم تر شهروندان سپیدموی این شهر را در معابر این شهر می بینیم. پیاده‌روهای باریک که پستی، بلندی زیادی دارند. خیابان هایی که برای عبور از آن باید ده ها پله را بالا و پایین بروند. ایستگاه های مترویی که پله های برقی اش با عصا و تن لرزان آنها همخوانی ندارد.

پاتوق اصلی سالمندان تهرانی بوستان های این شهر است که بیشتر نیمکت های آن را پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها پر کرده اند. تفریح و سرگرمی اختصاصی دیگری برای سالمندان تعریف نشده است .

برنامه ریزان شهری شهر دوستدار سالمند را شهری تعریف می کنند که در آن سالمندان و مردم عادی هر دو به یک اندازه از حقوق شهروندی برخوردارند و شهر با سالمندان غریبه نیست و استانداردها و کدهای طراحی در مناسب سازی آن رعایت می شود این در حالی است که مطالعات نشان می دهد که در کشور ما و به خصوص شهر تهران سالمندان دارای مشکلات فراوانی هستند و جامعه امروز نسبت به سالمندان بی توجه است .

چالش حضور سالمندان در شهر

محمد صادق باقری کارشناس توانبخشی فردی و خانوادگی معلولین  و بیتا ضیایی  در پژوهشی به مشکلاتی که فضاهای شهری برای سالمندان ایجاد کرده اند پرداخته اند. بر اساس این پژوهش مهم ترین  مشکل سالمندی در این سال ها، چالشی عظیم در زمینه حضور اجتماعی سالخوردگان است. دلیل به وجود آمدن این چالش نیز بی‌توجهی نسبت به توسعه امکانات و خدمات شهری و روستایی به گونه ای است که برای افراد سالمند نیز قابل استفاده باشند.  

براساس این تحقیق اقداماتی از قبیل صدور کارت منزلت برای افراد سالمند یا برپایی جشنهایی با حضور آنان، هرچند تأثیرات مثبتی در تقویت روحیه و حضور اجتماعی آنان خواهد داشت اما  آنچه که نقش آفرینی فرد سالخورده در عرصه روابط اجتماعی را تسهیل می کند، دستیابی وی به امکانات بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و خدمات بیمه ای است.

تحقیقات میدانی این پژوهش نشان می دهد زیرساختهای موجود در کشور به لحاظ ارائه خدمات شهری، بهره مندی از امکانات علمی و فرهنگی، تأمین اجتماعی و بهداشت عمومی، به هیچ وجه پاسخگوی نیاز سالمندان نیست.

تعریف جهانی شهر دوست‌دار سالمند

بر اساس رویکرد سازمان بهداشت جهانی، شهرهای دوستدار سالمند شامل آن دسته از فضاهای شهری هستند که توزیع خدمات عمومی در آن ها به گونه ای است که دارای حداکثر تناسب با نیازها و محدودیت های افراد سالمند است. طبق این تعریف، خدمات حمل و نقل، امور اداری، شبکه های مخابراتی و ارتباطات رسانه ای، ساخت و ساز اماکن و طراحی معماری شهری، خدمات فرهنگی و بهداشتی به شکلی ارائه می شود که افراد سالمند بدون وابستگی یا با دریافت حداقل کمک از سوی دیگران بتوانند از آن ها بهره مند شوند. همچنین  در چنین شهرهایی توجه به نیازهای تعریف شده فرد سالخورده به عنوان یک ضرورت در شاخصه های فرهنگی و تعاملات بین فردی لحاظ می شود.

تفاوت تهران با تعریف های جهانی

تهران را که با تعریف های جهانی مقایسه کنیم متوجه فاصله معنی دار این شهر با استانداردهای شهرهای دوست‌دار سالمند می شویم اما تهران تهران نسبت به سایر شهرهای ایران بیشتر سالمندانش را دوست داشته. با این وجود هنوز مشکلات بسیاری در این زمینه وجود داردنسبت به سایر شهرهای ایران بیشتر سالمندانش را دوست داشته با این وجود هنوز مشکلات بسیاری در این زمینه وجود دارد. محمدرضا اسدی، معاون امور توانبخشی بهزیستی استان تهران با اشاره به شرایط نامناسب معابر و امکان عمومی در شهر تهران برای تردد سالمندان، معلولان و کودکان افزود: بارها در این خصوص جلساتی با شهرداران مناطق برگزارشده است اما نتیجه ای در بر نداشته است.

وی با اشاره به اینکه به زودی کمیته ای برای بررسی روند مناسب سازی معابر از سوی شهرداری و بهزیستی استان تشکیل خواهد شد، گفت: در این زمینه کارگروهی راه اندازی می شود و شرایط را رصد خواهد کرد.

 وی ادامه داد: در برخی از خیابان های شهر تهران به حدی شرایط برای تردد معلولان و سالمندان مشکل ساز است که در برخی از مواقع این افراد صدمه های جدی می بینند.

معاون امور توانبخشی بهزیستی استان تهران تصریح کرد: بهزیستی به هیچ عنوان وظیفه کار اجرایی را در بحث مناسب سازی ندارد و تنها قوانین و ضوابط را به شهرداری ارجاع می دهد.

اسدی در ادامه با اشاره به اینکه نمی توان به بحث مناسب سازی معابر در شهر تهران نمره خوبی داد، گفت: انتظار ما از اعضای شورای شهر تهران بسیار بیشتر است چرا که آنها می توانند با تصویب مصوبات، شرایط بهتری را برای جامعه هدف بهزیستی فراهم کنند.

تلاش های مدیریت شهری برای حضور سالمندان در شهر

اقبال شاکری رییس کمیته عمران شورای شهر تهران برخلاف معاون امور توانبخشی بهزیستی استان تهران معتقد است وضعیت شهر تهران چندان هم برای سالمندان نامناسب نیست. او با بیان این که باید مصوبه «تهران، شهر دوست‌دار سالمند» را بررسی کرد و از شهرداری خواست تا نتایج عملیاتی این مصوبه را برای شورا ارسال کند به مهر گفت: بیشترین حضور افراد سالمند که اوقات فراغت خود را در آن سپری می کنند بوستان های شهر هستند که در این مدت بوستان های محلی افزایش خوبی داشته اند.

وی از مناسب سازی ایستگاه های اتوبوس و اتوبوس ها برای استفاده سالمندان به عنوان تلاش مدیریت شهری برای مناسب سازی فضای شهری برای حضور سالمندان نام برد و گفت: مهم ترین نکته ای که باید توجه شود همسطح سازی خیابان ها است که سالمندان به راحتی امکان تردد داشته باشند و پیاده رو های پُر از پستی و بلندی مناسب تردد افراد سالمند نیستند.

وی از سراهای محله و مساجد درخواست کرد برای اداره محلات از نقطه نظرات سالمندان هر محله استفاده کنند زیرا این افراد دقیق تر به مشکلات شهری می پردازند.

ابوالفضل قناعتی عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران نیز در خصوص اینکه چقدر شهر تهران سالمندانش را دوست دارد به مهر گفت: شهر تهران در شش ماهه پاییز و زمستان  به دلیل آلودگی هوا شرایط نامناسبی برای سالمندان دارد و اگر سالمندی در این هوای آلوده از خانه بیرون بیاید ممکن است دچار مشکلات جسمی جدی شود.

 وی ادامه داد: در زمانی که هوا مناسب است نیز فضاهای شهری مناسب حضور این افراد نیست.

راهکارهای پیشنهادی برای حضور سالمندان در شهر 

اما چاره کارچیست؟ چه کنیم که سالمندان در شهر بیشتر تردد کنند و احساس راحتی بیشتری داشته باشند. در پژوهشی که با عنوان «شهر دوست‌دار سالمند» توسط ۳ کارشناس ارشد شهرسازی (محمدتقی ولی‌داد، سیده مریم مجتبوی و ناهید شهسواری) انجام شده است، به روشهای مناسب سازی محلات برای سالمندان اشاره شده است. معیارها و مشخصه های محیطی که در نهایت سالمندان را برای حضور در فضای عمومی ترغیب کرده و همچنین روش هایی برای مناسب سازی محلات ارائه می کند.

معیارها و مشخصه های محیطی موثر بر حضور سالمندان در فضاهای باز شهری و روش مناسب سازی مراکز محلات

تاثیر مناسب سازی محلات بر کیفیت زندگی سالمندان

تحقیقات نشان داده است که سالمندان هنگامی که از خانه بیرون می روند، با عواطف گوناگونی روبرو می شوند و می توانند در روزهای مختلف احساسات متفاوتی داشته باشند. گرچه روشن بود که اکثریت آنان از این امر لذت می برند. با توجه به مطالعات انجام شده و همچنین با تاکید بر نتایج به دست آمده از پژوهش های میدانی که از سالمندان محلات مختلف به عمل آمده است، در این جدول معیارها و راهکارهای افزایش کیفیت زندگی سالمندان در مراکز محلات و همچنین تاثیر اجرای این راهکارها بر زندگی سالمندان ارائه شده است.

از آنجا که فضاهای عمومی شهری عرصه ای برای برقراری تعاملات اجتماعی و مراودات شهروندی است، نقشی اساسی در امکان انجام یا عدم انجام فعالیت های شهروندان، خاصه اقشار آسیب پذیر اجتماعی مانند سالمندان دارند. این امر از آن جهت اهمیت دارد که نمی توان بدون حضور فراگیر تمام اقشار اجتماعی انتظار تناسب و تعادل حضور اقشار اجتماعی، به خصوص سالمندان را داشت. در عین حال می توان دریافت که سالمندان به عنوان یکی از اقشار اجتماعی بایستی به طور برابر از عرصه های عمومی شهری برخوردار باشند تا علاوه بر ایجاد انسجام اجتماعی، در راستای احقاق حقوق ایشان در بهره مندی از کیفیت زندگی که رضایتمندی اجتماعی را نیز به همراه دارد، اقداماتی انجام شود.

فضاهای عمومی شهری عرصه ای برای رفت و آمد و دیدارهای دوستانه و برپایی مناسبت های اجتماعی هستند که تمام اقشار اجتماع باید به طور یکسان از آنها بهره مند باشند. این امر در سال های اخیر مورد توجه برخی کشورهای جهان قرار گرفته است و به نظر می رسد علاوه بر آنچه تاکنون انجام شده باید اقداماتی عاجل در راستای مناسب سازی فضاهای شهری به خصوص مرکز محلات با نیازهای معلولان در ایران نیز انجام شود.

رعایت استانداردها و کدهای طراحی، انطباق فضاهای شهری با نیازهای جسمی و رفتاری معلولان و فراهم سازی شرایط حضور سالمندان در فضاهای عمومی در بستر سیاست های اجتماعی از طریق تغییر رفتار شهروندان سالم در برابر سالمندان، خاصه در فضاهای عمومی، راهکارهایی برای افزایش حضور سالمندان در عرصه های جمعی هستند که بایستی مورد توجه معماران و طراحان شهری و سیاستگذاران شهری قرار گیرد تا حق طبیعی این اقشار اجتماعی در استفاده و کاربری فضاهای شهری فراهم شود.