خبرگزاری مهر، گروه بین الملل – وحید پورتجریشی: امنیت دولت و کشور از دوران پس از شکل گیری دولت - ملت ها همواره به عنوان نوع کلاسیک امنیت در عالم سیاست و مطالعات امنیتی موضوعیت داشته است.
به این معنا که تامین امنیت دولت به عنوان بازیگر اصلی نظام بین الملل از اهداف اولیه رئالیسم کلاسیک به حساب می آمده است. البته این موضوع به معنای آن نیست که دولت در مکاتب دیگر فکری روابط بین الملل بی مفهوم بوده است.
اما از اوایل دهه ۹۰ میلادی و با اتمام جنگ سرد و مخاصمه میان دو بلوک شرق و غرب، مفاهیمی چون بازدارندگی، بقاء، لزوم اتحاد در برابر دشمن و بسیاری از مفاهیم پر کاربرد در ادبیات رئالیست ها آهسته آهسته رنگ باخت.
پست مدرنیسم بی اعتقاد به ساختارهای ایده آلیستی و رئالیستی که نقایص هر کدام در دوران جنگ های جهانی اول و دوم به همگان اثبات شده بود، با پایان جنگ سرد، به عنوان مکتب فکری غالب در جوامع غربی به خصوص آمریکا، درآمد. البته پست مدرنیسم را باید نتیجه تغییر محوریت اندیشه سیاسی از دولت به انسان دانست.
اومانیسم مدرن، مکتب فکری فلسفی بود که با فروپاشی بلوک های شرق و غرب ظهور کرده و البته بسیاری از مکاتب دیگر در حوزه های مختلف انسانی که مفاهیم اصلی همگی آنها مبتنی بر همین مکتب هستند، نیز به یاری این جریان شتافتند.
شاید بتوان رفتارگرایی مدرن را از جمله این مکاتب فکری دانست که ریشه در روانشناسی داشته اما با ایجاد دگرگونی در محور علم سیاست و روابط بین الملل به سمت انسان، این شاخه از علوم انسانی نیز وارد مباحث سیاسی شد که شاید بتوان پرکابردترین موضوع این دخالت را در پیش بینی نتایج انتخابات بر اساس محاسبات روانشناسانه رفتارشناسان دانست.
در چنین فضایی بود که امنیت انسانی به عنوان مفهومی جدید و جایگزینی مناسب برای امنیت کلاسیک مطرح شد و از اواسط دهه ۹۰ میلادی، مفهوم امنیت دولت جای خود را به امنیت انسان داد. در نتیجه، دیگر این شهروندان نیستند که باید برای تامین امنیت دولت جانفشانی کنند، بلکه از اینجا به بعد، این دولت است که موظف به تامین امنیت شهروندان خود بوده و باید در برابر آنها پاسخگو باشد.
«تیموتی ام. شاو»، متفکر و پروفسور روابط بین الملل دانشگاه ماساچوست آمریکا و از متخصصان حوزه امنیت انسانی، مطالعات تعارض و حکمرانی جهانی، در کتاب خود با نام «یک دهه پس از امنیت انسانی» که توسط انتشارات «اشگیت» در آمریکا منتشر شده، به طرح و پیشنهاد راهکارهای لازم برای تامین امنیت انسانی پرداخته و البته شرایط مورد نیاز برای محقق شدن چنین اهدافی می پردازد.
اهمیت مساله امنیت انسانی در چیست؟ مفهوم امنیت انسانی سالها پیش از پایان یافتن جنگ سرد نیز وجود داشت. چرا پس از پایان جنگ سرد، از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار شد؟
پایان نظام دو قطبی، منجر شد تا بسیاری از کشورها، توسعه امنیت انسانی را جایگزین امنیت دولت کنند... البته جنایات و خسارات جانی در وقایع رواندا، سودان، سوریه و مواردی شبیه به آنها نیز باعث افزایش اهمیت بیشتر امنیت انسانی شد و این سوال پیش آمد که آیا بازیگران و یا شبکه ای از بازیگران غیر دولتی هم می توانند در توسعه امنیت انسانی دخیل شوند یا خیر؟
اینها پرسشهایی هستند که در گفتگوی خبرنگار مهر با «تیموتی شاو» مورد بررسی قرار گرفته است که در ادامه آمده است.
*آیا به نظر شما بهار عربی نتیجه بی توجهی دولت ها به امنیت انسانی بوده است؟
بهار عربی یکی از نتایج عدم توسعه امنیت انسانی یا توسعه انسانی توسط رژیم های ملی و بین المللی بود. بنابراین سایر جنبش های اجتماعی رو به پیشرفت شامل جنبش های سبز، طرفدار دمکراسی، ضد بنیادگرایی و شبکه های مبارزه با مواد مخدر همگی از همین مساله تبعیت می کنند.
*دیوان کیفری بین المللی اخیرا حق رسیدگی به جرایم مربوط به محیط زیست را یافته است. به این معنا که می توان برای هر نوع تخریب و تعرض به محیط زیست به دیوان مراجعه کرده و طرح دعوی کرد. آیا به عقیده شما، این مساله می تواند به عنوان قدمی بزرگ در راه توسعه امنیت انسانی به حساب بیاید؟
بله، هرگونه حرکت حرکت ملی، منطقه ای و جهانی در راستای برخورد با سیاست ها و اعمال مجرمانه علیه مردم، بشر، ثروت بشری و غیره، باشد مورد تشویق قرار گیرد. نه تنها اعمال مجرمانه زودگذر، بلکه مسائلی همچون خشونت های جنسیتی، قاچاق اسلحه، اشاعه هسته ای و برخورد موردی با مذهبی باید محکوم شده و تحت تعقیب قرار گیرند.
*برخی از دانشمندان معتقدند که مفهوم «امنیت جامع» می تواند ترکیبی درست میان امنیت دولت و امنیت انسانی ایجاد کند. آیا این دومفهوم می توانند در یک جا با هم جمع شوند؟
از آنجا که عموما دولت برای خود امتیازاتی خاص به عنوان دستاویزی برای اعمال خشونت علیه شهروندان قائل هستند، رعایت و احترام همزمان به هر دو مفهوم، آن هم به یک نسبت مساوی، کاری بسیار مشکل است. لذا امنیت انسانی یا شهروندی در صورتی که جهان بخواهد خود را از چنگ مسائلی چون تغییرات آب و هوایی و غیره نجات دهد، امری دستوری و واجب به حساب می آید. ما برای کاهش (اهمیت دولت) و به حداکثر رسانیدن امنیت انسانی نیاز به حکومتی جهانی داریم.
نظر شما