خبرگزاری مهر، گروه جامعه- عطیه قشونی*: فقر پدیده ای پیچیده و گسترده است و به عنوان قوی‌ترین و عمومی‌ترین مصیبت بشر، ریشه بسیاری از نابسامانی‌ها (از گرسنگی و بیماری گرفته تا مناقشات داخلی وجنگ) به شمار می رود. این پدیده شوم پیوسته جسم و جان و جمله هستی آدمیان را دستخوش تباهی کرده است. از این رو فقر از قرن های گذشته تاکنون مورد توجه جامعه شناسان و پژوهشگران قرار گرفته است و از جمله مهمترین دغدغه های بین المللی بشر همواره مورد توجه بوده است؛ در همین راستا، در ۱۷ اکتبر سال ۱۹۸۷، گروهی متشکل از ۱۰۰ هزار نفر گرد هم آمدند تا فقر را در کنار گرسنگی، خشونت و ترس به عنوان یکی از نمادهای نقض حقوق بشر مطرح کنند. بعدها در سال ۱۹۹۲ مجمع عمومی سازمان ملل ۱۷ اکتبر، سالروز این گردهم‌آیی‌ها را به عنوان روز جهانی مبارزه با فقر به تصویب رساند و از تمامی دولت‌های عضو سازمان ملل خواست تا با تدابیر عمل‌گرا در سطح ملی و در چارچوب‌های اجتماعی- فرهنگی خود اقدام به امحای جلوه‌های فقر در کشورشان کنند.
در نشست هزاره که در سپتامبر سال ۲۰۰۰ برگزار شد، رهبران دنیا متعهد شدند تا سال ۲۰۱۵ تعداد افرادی را که در فقر شدید زندگی میکنند یا به عبارتی دیگر روزانه کمتر از یک دلار درآمد دارند را به نصف کاهش دهند؛ اما آمار نشان می‌دهد که طی یک دهه اخیر فقر جهانی‌گسترده تر شده است و بیش از ۸۰ درصد جمعیت جهان درآمدی کمتر از ۱۰ دلار در روز دارند.
به بیان دیگر ، باوجود اینکه موضوع روز بین المللی ریشه کنی فقر «حقوق بشر و منزلت مردمی که در فقر به سر می برند» هستند و این روز یادآور ماده ۲۵ حقوق بشر است که تصریح می کند؛ «هر کس حق برخورداری از زندگی با معیاری های مناسب سلامتی و بهزیستی برای خود و خانواده اش را داراست». اما متاسفانه آمارهای موجود در سطح بین المللی حاکی از آن است که به رغم فعالیت های گسترده بین المللی و پیشرفت ها هنوز بخش عظیمی از مردم جهان از ساده ترین امکانات زندگی محرومند و برنامه ها، استراتژی ها و اسناد بین المللی در عمل نتوانسته است در زندگی آنها تغییر اساسی بوجود آورد و با وجود تلاش‌های گسترده از سوی دولت‌ها و نیز تلاش‌های بین‌المللی هنوز مشکل فقر و تنگدستی در جوامع مختلف بیداد می‌کند و جمع بزرگی از انسان‌ها را در برگرفته است.
به صراحت می توان اذعان کرد در سال‌های اخیر با توجه به تلاش های سازمان ملل در این زمینه و پیشرفت فناوری و به تبع آن گسترش وسایل ارتباط جمعی و گسترش بازرگانی بر مبنای بین‌المللی، پیش بینی می‌شد جهان به سمت فقرزدایی و رعایت حقوق بشر پیش رود ولی در دنیای کنونی انباشته شدن ثروت های بزرگ و تقسیم ناعادلانه آن در جوامع موجب شده است که نه تنها از میزان فقر کاسته نشود، بلکه به عنوان یک معضل اجتماعی مطرح شده و از جایگاه ویژه‌ای در بین دیگر مسائل اجتماعی برخوردار شود و از بنیادی‌ترین مشکلات و ناهنجارترین دردهای زندگی انسان بشمار آید.
همچنین بخش مهمی از فقر در جهان معلول ظلم و بهره‌کشی و استعمار است. چنانکه شاهدیم کشورهای ثروتمند با استفاده از قدرت مالی، نظامی و تخصصی خود و در زد و بند با سازمان‌های اقتصادی جهانی، می توانند در جریان معاملات اقتصادی با کشور های فقیر، به سودهای کلان دست یابند و این مهم ریشه در طغیانگری و سلطه جویی دارد. شاید بتوان مهم ترین عامل اجتماعی پدیدایی فقر را، ظهور و حضور سرمایه داران بزرگ، شرکت های فراملیتی و نطام های سرمایه داری دانست، که این خود ریشه در بی عدالتی داشته و موجب عقب ماندگی و از بین رفتن استعدادها و خلاقیت های افراد درگیر با آن می شود.
همچنین وجود تحریم های یکجانبه از سوی کشورهای مدعی حقوق بشر که علی رغم شعارهایی همچون ریشه کنی فقر، خود مسبب وجود این پدیده در جهان می باشند، از دیگر عوامل موثر در گسترش فقر می باشد؛ زیرا تحریم، فقر، فساد اخلاقی و عمیق‌تر شدن تضاد اجتماعی را ممکن‌تر می‌کند؛ در واقع استراتژی تحریم، رشد اقتصادی و صنعتی را کاهش داده، سرمایه گذاری های خارجی را محدود، واحد پول ملی را ضعیف، نرخ تورم را چند برابر و رکود اقتصادی مداوم را به همراه دارد. تحریم ها، طبقه متوسط در جامعه را از بین می برد و بخش خصوصی را به نفع بخش دولتی به حاشیه می راند. علاوه بر این، تحریم ها تجارت را از سیستم بانکداری رسمی خارج و به سمت شبکه های زیرزمینی متمایل کرده است که همه این عوامل منجر به فقیرتر شدن مردم کشور هدف می شود.
باتوجه به آثار مخرب تحریم های یکجانبه، برخی کشورهای غیرمتعهد از جمله ایران تعیین یک گزارشگر ویژه از سوی شورای حقوق بشر با وظیفه بررسی آثار اقدام های زورمدارانه یکجانبه بر برخورداری از تمامی حقوق مورد تأکید واقع شد و تعیین گزارشگر اقدامات قهری و یکجانبه به تصویب رسید که وظیفه اصلی این گزارشگر بررسی اثرات تحریم بر زندگی مردم بود هرچند که این امر با مخالفت آمریکا و تعدادی از کشورهای غربی مواجه شد اما این گزارشگر مشغول بررسی های خود گردید ولی با این وجود بازهم سازمان ملل نتوانست در از بین بردن تحریم و آثار زیانبرش موفق عمل کند.
واضح است تاثیر منفی تحریم های شورای امنیت بر حقوق بشر به ویژه حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مردم کشورهای تحت تحریم به گونه ای که موجب نقض فاحش این حقوق می شود، واقعیتی غیرقابل تردید است. شایان ذکر است از دیگر عوامل موثر در رشد فزاینده فقر، جنگ افروزی و تروریسم است که قدرت های متکاثر و زیاده خواه با صرف هزینه ها و مبالغ هنگفت در تجاوز به حقوق انسان ها و کشتار و خونریزی و نابود کردن امکانات و زیرساخت ها نه تنها فقر را بر طرف مقابل تحمیل می کنند؛ بلکه به جای صرف این ثروت های کلان برای رفع احتیاجات مردم و کاستن از آلام و رنج آنها، بر قربانیان فقر می افزایند.
در پایان باید گفت دستیابی به یک جامعه آرمانی و رو به رشد جز با مبارزه با فقر و تبعیض و بی عدالتی ممکن نخواهد بود که از جمله عوامل کاهش و ریشه کنی فقر پایان دادن به تجاوز و کشتار و حمله به دیگر کشورها از سوی متجاوزین به حقوق بشر می باشد، در نتیجه مبارزه با افراط گرایی و تروریسم می تواند تأثیر بسیار زیادی در از بین بردن فقر داشته باشد که این امر بدون ایجاد اتحاد جهانی و مساعی مشترک همه کشورها امکان پذیر نیست چرا که مسئله گرسنگی و فقر لکه ننگینی بر دامن کل بشریت است و همه جهانیان مسئولیت مشترکی در قبال حذف فقر و گرسنگی دارند.
*مدیر موسسه صیانت از حقوق زنان
نظر شما