قدس نوشت: بنزینم تمام شده و عابربانکم را گم کرده ام، همسرم بیمارستان است و هزینه جراحی ندارم، می خواهم به شهرم برگردم اما بلیت ندارم، یا مواردی از این دست انواع نوین تکدی گری هستند و ابداعشان توسط متکدیانی صورت گرفته که از خلاقیت بالایی برخورداند.
«پدیده تکدی گری نه تنها کاهش نداشته است که متکدیان شیوه هایی نو برای این کار پیدا کرده اند.» این جمله ای است که بارها آن را از زبان مردم و مسئولان شنیده اید. پدیده ای که البته آنقدرها هم نوظهور نیست؛ اما هر روز شاهد افزایش آن هستیم. متکدی هایی که با روش های نوین و خلاقانه خود، طوری رفتار می کنند تا شما بدون اینکه تصورکنید متکدی هستند به آنها کمک کنید!
از زمانی که تکدی‌گری به عنوان جرم شناخته شد، خلاقیت گدایان افزایش یافت. حتما برایتان پیش آمده یک روز در پیاده رو خیابانی در حال گذر باشید و یک نفر سد راهتان شود که ظاهری معمولی و نسبتا شیک دارد. او بعد از چند ثانیه مقدمه چینی به اصل ماجرا می رسد که نیاز به مبلغی پول دارد و اگر شما به او کمک کنید می تواند نیازش را برطرف کند.
حالا این نیاز می تواند خرید داروهای نسخه اش باشد یا مبلغ بلیتی که قرار است او را به مقصدش برساند یا پول غذایی که شکمش را سیر کند. در هر صورت یا شما حس ترحمتان برانگیخته می شود و به او کمک می کنید یا از کنارش عبور کرده و ادامه راهتان را پیش می گیرید.
چنین افرادی با همین ترفند در طول روز می توانند مبالغ قابل توجهی که بعضی مواقع بالای ۵۰۰هزار تومان هم در روز می شود کسب درآمد کنند. در این گزارش با بررسی چنین پدیده ای با مجید صفارنیا، روانشناس اجتماعی و مهدی گلشنی، مدیر مددسراها و گرمخانه های شهرداری تهران به گفت و گو پرداختیم.
وقتی از تکدی گری حرف می زنیم از چه حرف می زنیم؟
شاید شما بارها با افرادی برخورد کرده باشید که به هیچ وجه خود را متکدی معرفی نمی کنند اما در عین حال به دنبال گرفتن کمک مالی هستند. نمی توان منکر این موضوع شد که متکدیان به شکل‌های گوناگون در همه جای ایران به تکدی گری مشغولند. به همین دلیل بسته به وضعیت حاکم در جامعه چنین پدیده ای هم تغییر شکل و رویه می دهد. همچنین از نظر تعداد متکدیان گفته شده بر مبنای میزان دخالت و حضور عوامل قانونی و سازمان‌های مسئول، کاهش یا افزایش پیدا می کند. تکدی گری برخلاف آنچه تصور می کنید انواع مختلفی دارد به طوری که در مصوبه شورایعالی اداری کشور مصداق های تکدی گری ۲۶ مورد اعلام شده که از مشهودترین آنها می توان به تکدی گری سر خیابان ها و معابر، مراجعه به در خانه ها، تکدی گری با عناوینی مانند فالگیر و فال بین، ساززدن در پارک ها وخیابان ها، فروختن آدامس، شستن و تمیز کردن اتومبیل ها در معابر، اسپند دودکردن و... اشاره کرد. حالادر این بین می توانید تقاضای کمک به شیوه های مختلف ازجمله نشان دادن نسخه پزشکی، اظهار به اینکه فرزند یا همسرم در بیمارستان بستری است و پولی برای عمل جراحی او ندارم، گفتن اینکه در راه مانده ام یا پولم به سرقت رفته است و در این اواخر نداشتن پول برای پرداخت شهریه دانشگاه، تمام کردن بنزین و ... را اضافه کنید. شاید برایتان جالب باشد که در تکدی گری هم باید خلاق بود. دیگر آنها نوشتن روی کاغذ و گلایه از بیماری صعب العلاج یا گریم صورت و فلج نشان دادن اعضای بدن را کاری بی فایده و شاید وقت تلف کنی می دانند و به اعتقادشان این شیوه ها دیگر در شرایط امروز جامعه جواب نمی دهد.
حس نوعدوستی در میان مردم کشور از جمله مهم ترین دلایلی است که موجب می شود هرروز تعداد متکدیان و ترفندهای آنها اضافه شود. به طوری که مجید صفارنیا، روانشناس اجتماعی و استاد دانشگاه در این زمینه می گوید: «در این سال ها پدیده تکدی گری نه تنها کاهش نداشته بلکه متکدیان شیوه هایی نو برای این کار پیدا کرده اند و شهروندان هر روز با متکدیانی که از روش های تازه و خلاقانه برای دریافت کمک استفاده می کنند مواجه می شوند. البته تکدی گری آن هم به شکل نوین به نظر من نه جدید است و نه به تازگی رواج پیدا کرده است. تا زمانی که مردم ما رفتار نوعدوستانه نسبت به کسانی که درخواست کمک می کنند داشته باشند این پدیده نیز پایدار خواهدبود، حالا به شکل سنتی یا به شکل نوین و شیک. منتها سبک تکدی گری شیک نیز می تواند راهی برای فریب دادن دیگران باشد. بسیاری از انواع تکدی گری براساس عوامل روانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به وجود می آید و محصول ساختار اجتماعی است.»
تکدی گری از طریق شیک پوشی مانند شمشیر دولبه است
به عقیده این روانشناس اجتماعی، تکدی گری به سبک شیک پوشی چندان موفقیت آمیز نخواهدبود: «مردم برای آنکه حس نوعدوستی شان تحریک شود باید دلشان بسوزد و احساس همدردی کنند. طبیعتا مردم برای کسی که خیلی خوش تیپ است چندان احساس ترحم نمی کنند مگر اینکه این آدم ها بخواهند از شیوه کلاهبرداری استفاده کرده و حس اعتماد مردم را جلب کنند. آدم هایی که به شخص دیگری کمک می کنند باید احساس کنند طرف مقابل نیاز به کمک دارد وگرنه لباس خوب پوشیدن و درخواست کمک کردن مانند شمشیر دولبه است. ممکن است خیلی ها با دیدن ظاهر فرد به او کمک نکنند و از طرف دیگر عده ای دست به کمک بزنند. چون معتقد هستند فردی که چنین شیک و شسته رفته درخواست کمک می کند حتما به او فشار بسیاری آمده که حاضر شده در این شرایط دست یاری به سوی دیگران دراز کند و غرور خود را بشکند؛ برای همین به او کمک می کنند.»
افزایش تکدی گری به دلیل فقر
صفارنیا در پاسخ به این سوال که علت وجود افرادی که دست به تکدی گری می زنند و هر روز به تعداد آنها اضافه می شود چیست گفت: «فقر، مهاجرت توام با بیکاری، فرار از منزل، مشکلات جسمی و روحی، از کار افتادگی، اعتیاد، پنهان‌سازی کارهای خلاف و بالاخره کسب سود از آسان‌ترین راه، دلایلی است که برای تکدی‌گری عنوان شده است. تمام این اتفاقات هم به دلیل پایین بودن سلامت اجتماعی رخ می دهد. فقدان رشد اقتصادی هم می تواند باعث این اتفاق شود اما بیشترین دلیل آن فقر است. وقتی جامعه ای میزان اشتغال بالایی داشته باشد و این آدم ها بتوانند به راحتی شغلی داشته باشند تا این حد به سمت تکدی گری نخواهند رفت. این موضوع به دلیل مشکلات جدی اقتصادی است که رخ می دهد.»
صفارنیا ادامه می دهد: «می توان از این زاویه نیز به تکدی گری نگاه کرد که تکدی گری یک زائده اجتماعی است که در پیدایش آن چند عامل دخالت دارند؛ عدم دارابودن مهارت و فنون شغلی و حرفه ای، پیری و ازکارافتادگی، رخوت و سستی، اعتیاد، معلولیت و بیماری، مسائل خانوادگی از قبیل پاشیده شدن خانواده، مهاجرت از روستا به شهر، نابسامانی های اقتصادی از قبیل کمی درآمد در بعضی از مشاغل، بالابودن هزینه زندگی، ضعف فرهنگ حاکم بر خانواده های متکدیان، شکاف عمیق طبقاتی و... از جمله این عوامل به شمار می روند. برخی از این تکدی گری ها مربوط به کمبودهایی است که در اثر نارسایی های موجود در جامعه به وجود می آید. بدین معنی که جامعه نتوانسته است افراد سالخورده، عاجز، معلول، یتیم و امثال آنان را به درستی ساماندهی کند و در نتیجه آنان نیز از فرط ناچاری دست به این کار می زنند.»
متکدیان، آسیب دیدگان اجتماعی هستند یا مجرم
سازمان خدمات اجتماعی شهرداری نیز برای ساماندهی متکدیان فعالیت می کند؛ این سازمان متکدی ها را به سه دسته تقسیم می کند. مهدی گلشنی، مدیر مددسراها و گرمخانه های شهرداری تهران درباره انوع متکدیان اینطور توضیح می دهد: «در بحث تکدی گری ما با سه دسته از این افراد روبرو هستیم. یک دسته نیازمندهای واقعی هستند. دسته دوم متکدی های حرفه ای اند که گدایی کردن جزو شغل و حرفه شان به حساب می آید. برخی از این متکدی های حرفه ای به صورت باند کار می کنند. نمی توان مافیای گدایی را نادیده گرفت. عده ای به صورت سردسته از برخی افراد نیازمند سوءاستفاده کرده و از آنها را برای کسب درآمد از طریق تکدی گری و سرکیسه کردن مردم و حتی کلاهبرداری استفاده می کنند. به همین دلیل و در مواردی متکدیانی وجود دارند که هم آسیب دیده اجتماعی و هم مجرم هستند. دسته سوم نیز جزو معتادهای متکدی قرار می گیرند. آنها برای به دست آوردن مبلغی که از طریق آن موادشان را بخرند دست به تکدی گری می زنند. رابطه تکدی گری با اعتیاد، سرقت و سایر جرائم انکارناپذیر است. بر این اساس متکدیان یا آسیب دیدگان اجتماعی هستند یا مجرم به حساب می آیند.»
متکدیان از کجا می آیند؟
او با اشاره به اینکه با این سه دسته متکدی از سوی سازمان خدمات اجتماعی شهرداری برخوردهای گوناگونی صورت می گیرد گفت: «آن دسته از متکدی هایی که واقعا نیازمند هستند و می خواهند هزینه روزمره شان را دربیاورند از طریق مددکاران خدمات اجتماعی شهرداری شناسایی می شوند و سپس آنها را به مراکز و ان جی اوهایی که در این زمینه فعال هستند معرفی می کنند تا به مشکلاتشان رسیدگی شود. البته تعداد این مراکز هم کم است و هرچه به تعداد آنها اضافه شود بهتر خواهدبود. با این حال تا جایی که بتوانند کمک می کنند. همچنین این افراد به کمیته امداد نیز معرفی می شوند. کمیته امداد نیز در زمینه فقرزدایی فعالیت هایی انجام می دهد. اما متکدیان حرفه ای که در واقع مجرم محسوب می شوند طبق قانون و ماده ۷۱۲ بعد از شناسایی به قاضی طرح مربوط معرفی شده و به آنها رسیدگی می شود. دسته سوم متکدیان که معتادها هستند و به واسطه اعتیادشان مصرف مواد دارند نیز با کمک سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران شناسایی و جمع آوری شان می کنیم. سپس از طرف مددکارها مصاحبه های انگیزشی انجام می شود تا انگیزه برای ترک درآنها ایجاد کنند. آنهایی که تصمیم به ترک می گیرند به مراکز ترک اعتیاد فرستاده خواهند شد و اگر انگیزه ترک مواد در آنها به وجود نیاید برای اسکان شبانه به مددسرها ارجاع داده می شوند.» او ادامه می دهد: «آن متکدی هایی که حرفه ای هستند معمولا کولی هایی هستند که از شهرستان های جنوب شرقی کشور یا برخی شهرهای شمالی آمده اند. برای این افراد دستور قضایی صادر می شود و معمولا دستور قضایی، مصادره اموال آنهاست. درصورت سابقه بالا در تکدی گری قاضی برای آنها حبس در نظر می گیرد و آنها را روانه زندان می کند. البته تا به حال من با این موارد که به زندان بروند روبرو نشده ام.»
متکدی های شیک پوش معمولا کلاهبردار هستند
به گفته مدیر مددسراها و گرمخانه های شهرداری تهران، متکدی هایی که ظاهری شیک دارند معمولا متکدی های کلاهبردار هستند که از این طریق کسب درآمد می کنند: «معمولا متکدی های شیک پوش حرفه ای هستند و این کار جزو شغل هایشان به حساب می آید. متکدی هایی به این سبک وجود دارند که روزانه بالغ بر ۷۰۰-۸۰۰ هزارتومان درآمد دارند. سازمان خدمات اجتماعی در زمان خدمت رسانی و شناسایی این متکدی ها به ظاهر آنها کاری ندارد و همانطور که در تقسیم بندی ها نیز دیدید این متکدی ها متمایز نمی شوند و بیشتر به ماهیت موضوع که در سه دسته توضیح داده شده است کار داریم.»
تلاش برای ساماندهی متکدی های شناسایی شده
به هر حال مدیریت و ساماندهی این متکدی ها از جمله وظایفی است که سازمان خدمات اجتماعی شهرداری آن را برعهده دارد. گلشنی درباره فعالیت هایی که در این زمینه صورت گرفته می گوید: «برای بهبود اوضاع در زمینه متکدی ها ظرفیت سامان سراهای شهرداری را افزایش داده ایم. ظرفیتی که برای آقایان ۱۵۰نفر و ۸۰نفر برای خانم ها بود تغییر پیدا کرده به ۳۰۰نفر برای آقایان و ۲۵۰نفر برای خانم ها رسیده است. افزایش ظرفیت ها از خردادماه رخ داده که این افزایش درصد قابل توجهی است. با تمام تلاش های صورت گرفته سازمان ها، ارگان ها و مسئولان دیگر نیز باید دست به کار شوند تا هم متکدی ها را به خوبی ساماندهی کنیم و هم شرایط جامعه را به گونه ای مدیریت کنیم تا به صورت خودجوش از میزان این متکدی ها کاسته شود.»
نظر شما