مخاطبان خاموش فراموش شده‌اند ؛ گزارش تحليلي مهر از وضعيت توليد آثار كودك و نوجوان در تلويزيون

عادل بزدوده، كارگردان مجموعه هاي عروسكي در خصوص دلايل كاهش كيفيت برنامه هاي كودك و نوجوان گفت : "در آن زمان عوامل پشت صحنه از مدير گروه كودك گرفته تا تهيه كننده و ساير عوامل شرايط را مهيا مي كردند و كامل كننده كار بودند، ولي اكنون وقتي قصد توليد يك مجموعه عروسكي را داريم به ما توصيه مي شود تعداد عروسكها را كمتر كنيم تا هزينه هاي توليد پايين بيايد. البته شرايط اقتصادي زماني كه ما مجموعه "خونه مادربزرگه" و "مدرسه موش ها" را توليد مي كرديم با شرايط اقتصادي امروز خيلي فرق مي كند."

در حال حاضر بيشترين بخش برنامه هاي توليد شده در عرصه كودك و نوجوان را برنامه هاي عروسكي – زنده تركيبي تشكيل مي دهد كه با حضور يك عروسك دستي و مجري در استوديو اجرا مي شود. اين گونه برنامه ها از دكوري مختصر و عوامل توليد اندك برخوردارند. بخشي از اجرا بر اساس متن صورت مي گيرد و آهنگهايي كه عروسكها اجرا مي كنند، بخش عمده اي از برنامه را به خود اختصاص مي دهد.

اين نوع برنامه ها كه از كيفيت چنداني برخوردار نيستند، جاي توليد مجموعه هاي تلويزيوني عروسكي را به طور كامل گرفته است. به نحوي كه طي 5 سال اخير كمتر از 5 سريال عروسكي قابل توجه توليد شده است. بخش عمده اي از دليل اين مساله بحث ارزان سازي در تلويزيون است. برنامه هاي زنده و تركيبي عروسكي از پايين ترين برآورد برخوردارند و به جهت حضور يك عروسك گردان، مجري و تعدادي كودك و خردسال كه به برنامه دعوت شده اند، در كوتاهترين زمان و با كمترين هزينه به مرحله توليد مي رسد كه اين مساله مطلوب مديران تلويزيون است.

چند سالي است شركت فرهنگي – صبا كه وابسته به صدا و سيما است وظيفه توليد انيميشن را برعهده گرفته است. اما با توجه به امكانات اندك و زمان بر بودن توليد آثار انيميشني اين شركت توليدات مختصر و محدودي دارد و به هيچ عنوان نمي تواند جوابگوي نياز پخش تلويزيون باشد. اين مساله موجب شده است تلويزيون به جاي توليد آثار كارتوني به پخش گسترده فيلمهاي سينمايي انيميشني خارجي روي بياورد تا به اين وسيله نياز مخاطبان تا حدودي برطرف شود.

ابوالفضل رازاني، انيماتور و كارگردان انيميشن "كار و انديشه" با اشاره به اينكه قضيه خيلي اساسي تر از اين حرف هاست، گفت: "ما براي ساختن عروسك تك فريم نياز به برنامه ريزي طولاني مدت داريم. وقتي پروژه اي شروع مي شود با هزار مشكل رو به رو است. در حال حاضر ما فقط مي خواهيم پايان كار را ببنديم و به تهيه كننده هم فشار مي آورند. تا زماني كه بستر حرفه اي براي هنرمندان اين عرصه ايجاد نشود، تخصص ويژه اي هم به وجود نمي آيد. براي ساخت انيميشن "كار وانديشه" محسن شاه ابراهيمي كه از ايتاليا آمده بود با ما همكاري كرد. وقتي او مي تواند با طراحي در سينما دستمزد خوبي بگيرد كه حتي من نمي توانم يك دهم آن را به او بدهم، چگونه مي توانم انتظار داشته باشم همكاري خود را با من ادامه بدهد."

رازاني خاطر نشان كرد: "مجموعه "كار و انديشه" در جشنواره انيمادريد جزو شش فيلمي قرار گرفت كه از سراسر دنيا براي اين جشنواره انتخاب شد. در اين جشنواره يكي از برنامه سازان امريكايي اشاره مي كرد كه هزينه ساخت فيلمش 200 ميليون دلار شده است، اما هزينه فيلم نود دقيقه اي من كمتر از100 هزار دلار شده بود. وقتي موضوع را به او گفتم، خيلي تعجب كرد. در حالي كه هزينه پوستر فيلم او در حدود  122 هزار دلار هزينه در بر داشت."

در ميان آثاري كه براي گروه سني كودكان و نوجوانان توليد مي شود، توجه و تاكيد زيادي نيز بر فيلمها و سريالهاي داستاني وجود دارد كه با استفاده از بازيگران مختلف صورت مي گيرد. در اين زمينه توجه زيادي به بازيگراني مي شود كه با گروه سني مخاطب هماهنگ باشند تا اثر واقعي تر و ملموس تر ارايه شود. در اين زمينه گاه چنان جذابيتهايي در آثار كودك و نوجوانان به وجود مي آيد كه مخاطبان بزرگسال نيز تماشاي چنين آثاري را دوست دارند.

مجموعه فيلمهاي "هري پاتر" جزو آثاري هستند كه نه تنها در داخل كشور سازنده بلكه در تمامي كشورهاي جهان طرفداران بسيار دارد. اين آثار با ايجاد فضايي لطيف آميخته با خيال پردازيهاي كودكانه و گنجاندن مفاهيم انساني و فراگير كه با استفاده از جلوه هاي ويژه كامپيوتري ايجاد مي شود، چنان دنيايي را فرا روي مخاطب قرار مي دهند كه هر بيننده اي با هر سني را مجذوب اين آثار مي كند. در حاليكه تلويزيون ما طي چند سال اخير اگر فيلم يا سريالي براي گروه سني كودكان و نوجوانان توليد كرده باشد، حتي در ميان مخاطبان اصلي برنامه طرفداران چنداني نيافته است.

بهروز بقايي از كارگردان هاي ژانر كودك و نوجوان درباره نگاه مديران اين بخش به تخصيص بودجه توليد گفت: "اين تصور عمومي وجود دارد كه توليد اثر كودك و نوجوان هزينه هاي كمتري بايد داشته باشد و حتي نياز به تحقيق و انديشه كمتري دارد. در حالي كه در كشورهاي پيشرفته اين رابطه برعكس است و براي توليد آثار كودك و نوجوان هزينه بيشتري صرف مي كنند."
وي ادامه داد: "مخاطب كودك و نوجوان مخاطب خاموش است. هر چند در چنين عصري كه ارتباطات در سطح وسيعي گسترش يافته اند، اين مخاطب خاموش نخواهد ماند و وقتي به سنين بالاتر برسد به خاطر نوع آثاري كه به او ارائه كرده ايم، ما را محكوم خواهد كرد. مديران فرهنگي ما در تلويزيون بايد سطح دانش و فرهنگ بالايي داشته و نسبت به مقوله توليد و كيفيت آثار تلويزيوني، جامعه شناسي، روانشناسي و ساير امور تربيتي آگاهي كامل داشته باشند تا نتيجه نهايي اثر قابل قبول باشد."

عرضه و تقاضا در خصوص آثار فرهنگي نيز صدق مي كند. يعني هر اندازه كه نياز به عرضه به خاطر تقاضاي بيشتر به وجود بيايد، به همان نسبت عرضه و  توليد نيز رونق بيشتري پيدا مي كند و بر روند كيفي آثار نيز تاثير مي گذارد. طي چند سال اخير شبكه هاي تلويزيوني ما گسترش زيادي پيدا كرده اند و هر كدام از اين شبكه ها با مد نظر قرار دادن مخاطبان ويژه اي به عنوان شبكه هاي تخصصي به فعاليت مي پردازند. در اين زمينه براي تاسيس يك شبكه ويژه كودكان و نوجوانان احساس نياز زيادي وجود دارد.

عادل بزدوده در اين مورد معتقد است: "در نشستي كه برنامه سازان عرصه كودك و نوجوان با مديران تلويزيون در اين بخش داشتند در خصوص تاسيس و شروع به كار اين شبكه اصرار زيادي كرديم. اما برخي مديران با اين كار مخالف بودند. به عقيده من چنين شبكه اي به مفهوم واقعي مورد نياز كشور و فعالان اين عرصه است. كار كودك هيچ مرزي باقي نمي گذارد و از همه مرزها عبور مي كند و در صورت تاسيس شبكه اختصاصي كودك تحولات شگرفي در اين زمينه به وجود مي آيد."