واکاوی روابط اردن و ایران/ راز تشدید مواضع خصمانه «عبدالله دوم»

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل- فرزاد فرهادی: اردن کشوری است در خاورمیانه که از شمال با سوریه، از شمال شرقی با عراق، و از شرق و جنوب با عربستان سعودی و از غرب با اسرائیل و کرانه باختری رود اردن همسایه‌است، که مجموع خطوط مرزی اردن با این کشورها به ۱۶۱۹ کیلومتر می‌رسد.

اردن از جنوب به خلیج عقبه مماس است و حدود ۲۶ کیلومتر نیز مرز آبی دارد؛ و این در میان کشورهای عربی کمترین مرز آبی به شمار می‌رود.

مساحت اردن به طور عمده از صحراهای خشک و بایر تشکیل شده‌است. اما در بخش‌های باختری ارتفاعاتی نیز وجود دارد. در نوار مرز غربی اردن، رود اردن جاری است که این کشور را از فلسطین اشغالی جدا می‌کند. بلندترین نقطه اردن، قله جبل رم (۱۷۳۴ متر) است و پست‌ترین نقطه آن دریای مرده (بحر المیت) است. سرزمین اردن کنونی را بخشی از گهواره تمدن بشریت دانسته‌اند. شهرهای عمده اردن امان (پایتخت) در شمال باختری و شهرهای اربد و الزرقا در شمال هستند.

از آنجا که بخش بزرگی از اردن صحراست آب و هوای آن نیز خشک و بیابانی است. این در حالی است که نواحی باختری کشور در طول سال، (از نوامبر تا آوریل) شاهد بارش نسبی است.

در قسمت شرقی مرز اردن و عربستان زیگزاگ عجیبی دیده می‌شود. با توجه به این که این زیگزاگ دلیل روشنی ندارد داستانی در مورد آن ساخته شده که بر اساس آن وینستون چرچیل وزیر مستعمرات وقت بریتانیا که مسئول ترسیم مرزهای فرااردن در سال ۱۹۲۱ بوده بر اثر سکسکه دچار لرزش دست شده و مرز را به این صورت کشیده و بعد هم اجازه تغییر آن را نداده است. اما با نگاه دقیق‌تر مشخص می‌شود که چرچیل با دقت این زیگزاگ را طراحی کرده و بخشی از صحرا که از ازرق به سوی مرز عراق کشیده می‌شود را در خاک فرااردن قرار داده تا هم راه ارتباطی مهمی بین دمشق و شبه جزیره عربستان در خاک اردن قرار گیرد و هم با توجه به استقرار فرانسوی‌ها در سوریه یک مسیر امن از مدیترانه تا هند برای انگلیس فراهم شود.

اقتصاد اردن، اقتصادی کوچک با منابع طبیعی محدود است همراه با معضلاتی چون کمبود منابع آب، نفت و دیگر منابع معدنی و اتکای شدید به کمک‌های خارجی دارد. اقتصاد اردن به دلیل نیاز به کمک‌های خارجی در قالب وام و یا کمک‌های بلاعوض به طور ملموسی از اقتصاد کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای تاثیر می‌پذیرد، مهمترین مشکل اردن کسری بودجه سالیانه بوده با توجه به اینکه اردن از واردکنندگان نفت خام به شمار می‌رود. اردن با مشکلات زیادی از قبیل بدهی، فقر، بیکاری و افزایش قیمت ها روبرو است به ویژه که این کشور وارده کننده عمده محسوب می شود.

با توجه به شرایط فوق الذکر، مقامات اردنی در مواضع سیاسی و خط مشی سیاسی خود معمولا به دنبال کسب حمایت حامیان منطقه ای و بین المللی خود هستند مقامات اردنی در مواضع سیاسی و خط مشی سیاسی خود معمولا به دنبال کسب حمایت حامیان منطقه ای و بین المللی خود هستند و مواضعی که از سوی مقامات این کشور اتخاذ می شود به شدت تحت تاثیر عوامل اقتصادی و موقعیت خاص جغرافیایی و ارتباطات اردن با این کشورهاست.

رویکرد امان در برابر تهران نیز در همین راستا تعریف می شود؛ یعنی مقامات اردنی می کوشند که سیاست های دیکته شده از سوی غرب و حامیان منطقه ای خود را در قبال ایران پیاده کنند.

برای واکاوی سیاست امان در قبال تهران و محور مقاومت، مواضع اتخاذ شده از سوی عبدالله دوم شاه اردن و برخی دیگر از شخصیت های اردنی قابل توجه است.

در سال‌های اخیر واژه «هلال شیعی» از سوی عبدالله دوم پادشاه اردن، مطرح شد که در خلال آن خطر قدرت گرفتن شیعیان را در منطقه مطرح کرد. به عقیده آنها جمهوری اسلامی ایران می‌تواند، با اعمال نفوذ طبیعی در میان شیعیان عراق، تحولات ژئوپلتیک خاورمیانه را هدایت کرده و موازنه قدرت را به نفع شیعیان و علیه منافع آمریکا و اسرائیل تغییر دهد. هلال شیعی اصطلاحی است که بیشتر از سوی کسانی که در صدد القای خطر شدت یافتن روابط شیعیان عراق با شیعیان خارج از عراق خصوصاً ایران است، استفاده می‌شود. عبدالله دوم پادشاه اردن، در کاربردی «شیعه هراسانه» از آن برای بیان تمایلات ایران‌دوستانه شیعیان عراق استفاده کرد، ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن، در دسامبر سال ۲۰۰۴ م در گفتگو با روزنامه واشنگتن پست هنگام دیدارش از آمریکا اصطلاح هلال شیعی را مطرح کرد.

عبدالله دوم پادشاه اردن اخیرا نیز در مصاحبه با روزنامه واشنگتن پست، ایران را به حمایت از تروریسم متهم کرد و مدعی شد که ایران و ابوبکر البغدادی سرکرده گروه تروریستی داعش در یک کفه تروریسم قرار دارند.

 وی در ادامه مدعی شد: برخی از مشکلات استراتژیک در منطقه ما وجود دارد که به ایران ربط دارد، اما ما فرصت داریم راه حلی برای حل نزاع فلسطین و اسرائیل پیدا کنیم. این امر ثبات را در منطقه تقویت و امنیت را برای اسرائیل که با تهدید ایران روبه رو است، محقق می‌کند. اگر ما بتوانیم راه حلی برای مسأله فلسطین پیدا کنیم، مرحله جدیدی از ثبات در منطقه ما آغاز می‌شود و اسرائیل می‌تواند در کنار همسایگان خود در منطقه در امنیت زندگی کند.

محمد المومنی وزیر اطلاع رسانی اردن و سخنگوی دولت این کشور نیز مدعی شد: یکی از مشکلات کنونی منطقه دخالت ایران در امور کشورهای عربی به ویژه یمن، عراق و لبنان است و این دخالت ها برای اردن قابل قبول نیست.

بسام العموش سفیر سابق اردن در ایران نیز ادعا کرد: تعدی ایران به اردن باید با واکنش قوی روبرو شود به ویژه که ایرانی ها به مرزهای اردن و سوریه نزدیک شده اند و این برای اردن تهدیدی محسوب می شود. اردن بازیگر موثر در منطقه است و ایرانی ها باید بدانند که اردن دست بسته در برابر تهدیدات نمی ماند.

عاطف الطراونه رئیس پارلمان اردن نیز مدعی شد: تهران باید بداند که تلاش هایش تجارت همراه با باخت است.

تیمسار محمود فریحات رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح اردن نیز بارها با نادیده گرفتن تهدید رژیم صهیونیستی، ضمن ابراز نگرانی از آزادسازی منطقه تلعفر و مرز عراق و سوریه توسط نیروهای بسیج مردمی عراق، آن را راهکاری برای ایجاد کمربند زمینی از ایران به لبنان و شمال فلسطین اشغالی و آنچه تهدید امنیت منطقه می‌نامد، عنوان کرد.

همچنین صالح العرموطی نماینده پارلمان اردن در جلسه پارلمان این کشور مدعی شد: مواضع اتخاذ شده از سوی وزارت خارجه ایران ضد مقامات اردنی محکوم است و این اهانتی به همه اردنی ها و تحریک کننده احساسات اردنی ها است. اخراج سفیر ایران از اردن گزینه منطقی است. بر دولت واجب است که سفیر ایران را اخراج کند. سفر رئیس پارلمان اردن به ایران دلالت بر این دارد که اردن دستش را به سوی همگان دراز می کند.

این نماینده اردنی ادعا کرد که ایران به عرف و اخلاق دیپلماتیک پایبند نیست.

وی مدعی شد: به دور از دیپلماسی و عرف بین المللی است که کشورها آنگونه که ایران انجام داد به یکدیگر اهانت کنند.

در کنار این باید به تحرکاتی که از سوی برخی اردنی ها به محور مقاومت شده است نیز اشاره کرد.

پر واضح است که آبشخور این مواضع اردنی کجاست. این مواضع مشابه مواضع آل سعود و هم پیاله های منطقه ای آنها و نیز اربابان آنها آمریکا و غرب استاین مواضع مشابه مواضع آل سعود و هم پیاله های منطقه ای آنها و نیز اربابان آنها آمریکا و غرب است. عبدالله دوم از مادری انگلیسی به دنیا آمده و روابط قوی با انگلیسی ها و مواضع نزدیک به غرب و رژیم صهیونیستی دارد و از سازشکاران در زمینه فلسطین است.

مواضعی که پادشاهی اردن اتخاذ کرده و می کند همسو با همپیمانان آنهاست و ابزار آنها نیز ایران هراسی و تلاش برای جذب رضایت آمریکا و انگلیس و رژیم صهیونیستی، ناتو، غرب، اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس است. به ویژه که همگی از دشمنان محور مقاومت هستند.

در زمینه فلسطین نیز همانند دیگر سران عرب، پادشاه اردن نیز از این موضوع استفاده ابزاری می کند. در زمینه بحران سوریه نیز اردن حامی تروریستهاست. تروریستها در جنوب سوریه مورد حمایت اردن هستند و طرح های آل سعود و همپیمانان و آمریکا در جنوب سوریه از سوی اردن پیاده می شود.

مواضع اردنی ها در قبال ایران و نظام سوریه و محور مقاومت نشأت گرفته از مواضع سعودی ها و هم پیاله های آنها در منطقه است و از همین رو شدت و ضعف مواضع خصمانه اردنی به گونه ای با مواضع سعودی ها به پیش خواهد رفت و نباید انتظار توقف این مواضع را به ویژه در برهه کنونی داشتشدت و ضعف مواضع خصمانه اردنی به گونه ای با مواضع سعودی ها به پیش خواهد رفت و نباید انتظار توقف این مواضع را به ویژه در برهه کنونی داشت.

مواضع پادشاه اردن و به دنبال واکنش بهرام قاسمی سخنگوی وزات خارجه ایران و سخیف دانستن این مواضع و به دنبال آن احضار سفیر ایران در امان و ادامه مواضع مقامات اردنی گواه اوضاع حاکم بر روابط ایران و اردن است به ویژه که اردنی ها حدود یک سال است که عبدالله ابورمان سفیر خود در تهران را فرا خوانده اند.

اما اینکه چه شد که شاه اردن که از زمان طرح موضوع هلال شیعی موضع محتاطانه اتخاذ می کرد و پس از دیدار با دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا به اتهامات واهی ضد ایران روی آورد را می توان در این دیدار و خط مشی آینده اردن در قبال ایران و سوریه و محور مقاومت دانست.

همانطور که گفته شد؛ از آنجا که اردن با توجه به شرایط اقلیمی و اقتصادی خود به حمایت خارجی وابسته است برای تضمین حمایت های خارجی رویکرد خود را با ترامپ هماهنگ کرده است. دولت جدید آمریکا سیاست تشدید اقدامات خصمانه ضد تهران و نظام سوریه را در پیش گرفته و طبیعی است که مقامات اردنی نیز بکوشند تا استراتژی جدید خود را در این راستا تنظیم کنند.

به اعتقاد تحلیلگران؛ اردن با مشکلات اقتصادی بی شمار از سویی و خطر خشم مردمی به سبب بالا رفتن قیمت ها از سوی دیگر روبرو است.

تنش میان ایران و اردن با توجه به موضع کاملا مغایر امان و تهران در قبال سوریه، حمایت اردن از حمله اخیر آمریکا به سوریه، صادر شدن بیانیه ای ضد ایرانی در نشستی که اخیرا به عنوان سران عرب در اردن برگزار شد و نیز با توجه به تحولات و رخدادهای جدید منطقه ای ادامه خواهد یافت.

به نظر می رسد که اردنی ها از سیاست قبلی مبنی بر حداقل تنش با ایران که برگرفته از اصل صحیح دیپلماسی اردن برای آرامش و برخورد تنش با همه کشورها بود در حال حرکت به سوی مسیری است که در نهایت به نفع رژیم صهیونیستی است به نظر می رسد که اردنی ها از سیاست قبلی مبنی بر حداقل تنش با ایران که برگرفته از اصل صحیح دیپلماسی اردن برای آرامش و برخورد تنش با همه کشورها بود در حال حرکت به سوی مسیری است که در نهایت به نفع رژیم صهیونیستی است و تل آویو استفاده کننده اصلی از این مواضع غیر اصولی است.

روابط ایران و اردن متاثر از اوضاع اقلیمی است و از آنجا که روابط خارجی اردن برای اساس اوضاع اقتصادی ترسیم می شود از همین رو  کسب کمک های خارجی مهم است و حامیان مالی این کشور نیز سیاست های خود را دیکته می کنند. روابط میان ایران و اردن از خاکستری به سوی تیرگی و سردی بیشتر حرکت می کند. به نظر می رسد که مقامات اردنی از سیاستی که طی آن تلاش می کردند توازن را با همه طرفها رعایت کنند در حال فاصله گرفتن هستند.

تا زمانی که سیاست خارجی اردن تحت فشارهای خارجی است نمی توان افق امیدوار کننده ای برای روابط ایران و اردن متصور شد.