عدالت در فلسفه و فقه بیشترین کاربرد را دارد/ وضعیت‌پژوهی عدالت

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست تخصصی با عنوان «وضعیت‌پژوهی عدالت در جامعه ایران» با ارائه حجت الاسلام احمد واعظی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد که چکیده بحث در ادامه می آید:

عدالت در فلسفه و فقه بیشترین کاربرد را دارد، و مقصود ما بطور کلی وضعیت پژوهی عدالت در قلمرو علوم اسلامی است. قلمرو و ابعاد عدالت پژوهی از منظرهای مختلفی می تواند مورد نظر قرار گیرد که در مجموع طبق برخی دسته بندی های غیر مرسوم بنده آن را به هفت بخش تقسیم می کنم:

۱- بخش اول مربوط به مباحث فرااخلاقی است: عدالت یک مفهوم ارزشی است و طبعا تمام مباحث راجع به مفاهیم و گزاره های ارزشی در باب عدالت در این قلمرو که همان فلسفه اخلاق است مطرح می شود. در این قلمرو سخن از ایضاح مفهومی، وجه معرفت شناختی و همچنین وجه التزام به گزاره های مربوط به  عدالت مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

۲- وضعیت شناسی عدالت: این مبحث خود دو بخش دارد. بخش اول آن مربوط به مبحث توصیفی عدالت است و بخش دوم بحث تبیینی آن است. در این قلمرو بیشتر مباحث دربارۀ کارهای کمی در باب عدالت و بحث از ریشه ها و علل عدالت یا بی عدالتی در جامعه است. مثلا بحث از این می شود که علل طلاق در جامعه چیست؟ و یا این که علل اعتیاد و یا قاچاق کالا و… چیست؟

۳- مباحث مربوط به احساس عدالت و بی عدالتی است: در بسیاری از جوامع ممکن است عدالت به معنای واقعی برقرار باشد اما انسانهای آن جامعه احساس بی عدالتی کنند. این باید کاوش شود که احساس بی عدالتی از کجا نشأت میگیرد و ریشه آن چیست؟ مثلا در هند که قائل به تناسخ هستند عده ای با وجود برخی بی عدالتی‌های واقعی در متن جامعه اما از آنجا که معتقد به زندگی بعدی از طریق تناسخ هستند احساس بی عدالتی نمیکنند زیرا می گویند اگر چه در این زندگی من ثروتمند نیستم اما بر اساس قانون کارما یا عمل در زندگی بعدی از ثروت بالایی برخوردار خواهم شد.

۴- بحث عدالت اجتماعی: در این بخش از وجه هنجاری عدالت سخن به میان می آید و مطالعات هنجاری در بستر جامعه صورت میگیرد. در اینجا بحث از اصول و معیارهای عدالت و به عبارتی ما به تحقق العداله محور اصلی آن است. ابتدا مطالعات هنجاری و وضعیت شناسی فارغ شدیم حال نوبت به تبیین چگونگی رسیدن به وضعیت مطلوب بر اساس معیار ها می رسد.

۵- مطالعات راهبردی و راه حل محور: در این بخش به دنبال راه حل های خروج از بحران و ارائۀ راهکارهای مطلوب جهت تحقق عدالت هستیم. شاید این بخش بیشتر با آزمون و خطا مواجه باشد ولی نباید نگران این مسائل بود زیرا به هر حال ارائۀ راهکار و برون رفت از وضعیت بحران حتما نیازمند آزمون و خطاهای تجربی هم می باشد.

۶- در این بخش به بررسی نظریه های عدالت در بستر تاریخ اندیشه پرداخته می شود و البته بیشتر جنبه نظری دارد. این کار به مرحلۀ پنجم هم کمک فراوانی می کند. اندیشه ها و نظریات در باب عدالت از منظرهای مختلف فکری و جغرافیایی مورد بحث قرار میگیرد و آنگاه بر اساس آنچه بیشتر از همه در تبیین راهکارها موفق بوده است راه حلی ارائه می شود.

۷- این بخش مربوط به این است که چگونه یک نرم ارزشی (norm) در فضای عادلانه در جامعه را می توانیم پیاده کنیم.

اگر بخواهیم منصفانه در بستر و از منظر فلسفۀ اسلامی به این مباحث بنگریم و آن را مورد قضاوت قرار دهیم، فیلسوفان ما تنها به ایضاح مفهومی در یک نگاه کلی  آنهم در حد بند مربوط به اول، این مباحث را کاوش و بررسی کرده اند که علامه طباطبایی و شهید مطهری از جمله آنان است، اما با آنچه در غرب اتقاف افتاده نمی توان اینها را مقایسه کرد و البته جای کار فراوان دارد.