با چالشهای موجود می‌توان به ضرورت اسلامی‌سازی هنر و معماری پی برد

به گزارش خبرگزاری مهر، هفتمین قسمت از برنامه گفتگو محور همراه با خرد با موضوع هنر و معماری اسلامی با حضور عبدالحمید نقره کار عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت و محمدرضا پورجعفر عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس از شبکه چهارم سیما پخش شد.

نقره کار در ابتدای برنامه درباره ضرورت اسلامی سازی هنر و معماری گفت: با وجود چالش های موجود امروز می توان به ضرورت اسلامی سازی هنر و معماری پی برد. یکی از چالش های موجود تأثیرپذیری فرهنگ ما از فرهنگ غربی است. غرب بعد از رنسانس جریان های اومانیسم و رئالیسم و … را طی کرده و در دنیای مدرنیسم و پست مدرنیسم دیدگاهش نسبت به انسان را در حد حیوان پنداری خلاصه کرده است.

وی افزود: مباحثی که راجع به روانشناسی و معناگرایی می شود از مکاتب بشری نشأت می گیرد و از طریق رفتارشناسی و کثرت گرایی انسان را می شناسد که در نتیجه به حالت بالفعل انسان باز می گردد که انسان، حیوان است.

وی  ادامه داد: هویت انسان در بعد خاکی متکثر، متغیر و وابسته به مجموعه زمانی و مکانی است. در نتیجه  هیچ اصل ثابتی در حوزه زیبایی شناسی، هنر و معماری و شهرسازی نداریم زیرا هویت انسان  سیال و مواج است. در نتیجه آنارشیسم در حوزه هنر بوجود می آید و هیچ اصل ثابتی در این حوزه شکل نمی گیرد و مسیر به سوی نیهیلیسم و عدم داوری و آزادی هنرمند پیش می رود.

وی با اشاره به ضرورت اسلامی سازی هنر که بعد الهی انسان است، گفت: از دیدگاه اسلام انسان دارای بعد حیوانی است اما ما باور داریم که انسان تک بعدی نیست. بعد روحی انسان که متکثر و نسبی و وابسته به شرایط زمانی و مکانی نیست. ذات الهی متکثر و متغیر نیست. بنابراین اسلامی سازی کردن یعنی مسیر تکامل انسان در حوزه زیبایی شناسی و فلسفه هنر بارز شود.

پورجعفر در ادامه درباره ضرورت اسلامی کردن هنر و معماری گفت: اگر بپذیریم ادیان الهی برای رستگاری ما آمده اند هنر اگر در آن مسیر تدارک و فهمیده شود، به رستگاری انسان منجر می شود. به همین علت ما به هنر دینی و اسلامی می گوییم. هنر دینی هنری است که در شاخه هنرهای تجسمی، نمایشی و معماری و طراحی باید راه را هموارتر کند و به سمت و سوی رستگاری ما را هدایت کند.

وی اضافه کرد: کشور ما مسلمان است و امتی در مقیاس جهانی هستیم. در گذشته دارای سبک و سیاق در آثار هنری بودیم و تجلی فرهنگی ریشه یافته داشتیم. ولی بعد از رنسانس حرکت رو به جلوی فرهنگی که آرام اما پیوسته بود را فراموش کردیم. این هنر به نوعی برند محسوب می شد. اکنون توریست ها برای دیدن آن آثار هنری قدیمی به کشور ما می آیند نه آثار مربوط به مدرنیسم.

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس بیان کرد: ما در حوزه هنر با رکود مواجهه شدیم و توسط تبلیغات و رسانه ها، مبانی هنر غربی ترجمه و تدریس شد و مبانی هنر خودمان به دلیل اینکه دارای فرهنگ شفاهی بودیم و مکتوب نشده بود، نشر پیدا نکرد. هنر به معنای واقعی (ART) در فرهنگ غربی نیست بلکه هنر به معنای پیشه هم محسوب می شود.

نقره کار در جواب این پرسش مجری برنامه که روش شناسی و متدولوژی نظریه پردازی، تولید علم، نظریه و سبک ها در حوزه هنر و معماری اسلامی در وضعیت اکنون جامعه اسلامی ایرانی را چگونه می بینید؟  گفت: ما در زیبایی شناسی اصول ثابتی داریم که از صفات الهی استنتاج می شود و فرازمانی و فرامکانی هستند. امروز چالشی میان دین و تمدن و دین و علم بوجود امده است که آیا اسلام می تواند تمدن ساز باشد؟ ما دارای اساطیرالاولین هستیم و منظور از دین هم اسلام است که خطاناپذیر و جامع و کامل است. این مساله را آیت الله جوادی آملی به خوبی مطرح کرده اند. ایشان می فرمایند: «آنچه علمی است عقلانی است و آنچه عقلانی است اسلامی است. اسلام مبتنی بر دو منبع عقل و نقل است و با دو روش استدلال منطقی و تفسیری تحلیلی همه گزاره های خود را اثبات می کند. علوم تجربی علوم ظنی و احتمالی است و تا نقض نشده اسلامی است و باید رعایت شود.»

نقره کار در ادامه این جمله مجری که هنر لزوما بحث استدلال و عقل نیست و شاید بتوان آن را به عرفان و اشراق وصل کرد، گفت:  علم دارای ساحت های مختلفی است و مراتب وجود هم مختلف هستند و ابزار و شیوه های ادراکی انسان متنوع است بنابراین زیبایی ها هم دارای انواع مختلفی می شود. ما دو نوع زیبایی شناسی داریم. زیبایی شناسی سلیقه ای که از طریق ژورنالیست و مد تبلیغ می شود و شامل لباس پوشیدن تا مدل های شهرسازی می شود و ما اسیر آن شده ایم. این نوع زیبایی شناسی سلیقه ای و متکثر است و لایه ابتدایی زیبایی شناسی است. لایه های بالاتر زیبایی شناسی از روح الهی انسان نشات می گیرد و جهت و غایت هستی و زیبایی شناسی آن یکی است. اسلام، فرهنگ جهانی محسوب می شود زیرا همه ابعاد انسان را درنظر می گیرد درحالیکه غرب ادعای جهانی می کند اما آنها در عالم حیوانیت تنفس می کنند. عالم حیوانیت عالم تنازع است.

پورجعفر در جواب این سوال که وضعیت هنر و معماری ما متناسب با شاخص هایی که می توان از هنر و معماری اسلامی استخراج کرد، چگونه است؟ گفت: اگر منظور از متودلوژی مطلوب برای تولید نظریه های بنیادی و کاربردی در راستای رسیدن به چیزهای نو و جدید است، عده ای در این مورد فکر می کنند اسلام و سنت مطرود است. اما ما به دنبال تکرار نیستیم.

وی ادامه داد: ما به روش های پوزیتیویستی به قدری گرایش پیدا کرده ایم که اگر بخواهیم فضایی را طراحی می کنیم، آن را بر اساس نظر مردم طراحی می کنیم. در مرام و مسلک ما معیارهایی برای تصحیح وجود دارد که آن را هنجارها نامگذاری می کنیم. اگر روش های پوزیتیویستی ما را به آن سمت می کشاند و کیفیت دچار تزلزل می شود باید دقت کنیم که ما دارای معیاری هستیم و در پارادایم با رجوع به فرهنگ می توانیم نوآوری و نظریه پردازی داشته باشیم همان طور که اکنون در کرسی‌ها این اتفاق افتاده اما به خوبی نتوانسته ایم این کار را انجام دهیم.

وی بیان کرد: غرب با تبلیغات اینگونه القا کرد آنچه که شما داشته اید نماد عقب افتادگی است و آنچه که ما به شما می دهیم نماد پیشرفت و مدرنیسم است. و این اتفاق بعد از دوره پهلوی دوم بسیار شیوع پیدا کرد.

نقره کار در ادامه گفت: فرآیندهای انسانی از جمله آثار هنری دارای سه مرحله است: تشکیل ایده ها و ایده ال ها در ذهن، انگیزه و گرایش ها و تخیلات، سبک ها و شیوه ها. برای این سه مرحله اسلام دارای مبانی و منابع است که آنها را در اصطلاح جهان بینی، ایدئولوژی و سبک ها نام می بریم. پیامبر هم سه موضوع آیه محکمه (جهان بینی) ، فریضه عادله (احکام ) و سنت قائمه (اصول فرازمانی) را به علم مفید ربط می دهند.

نقره کار افزود: من به دانشجویانم می گویم که آخرین دستاوردهای جهانی که در موضوع تحقیق شما است را طبقه بندی کنید و از طریق اسلام نقد کنید. قطعا چه از طریق ساختاری از نگاه اسلامی و چه از نظر محتوایی قابل نقد است.

نقره کار در ادامه درباره وضعیت هنر و معماری موجود اظهار کرد: مشکل در وضعیت هنر و معماری موجود در نهادهای دولتی ما است. ما شعار اسلامی می دهیم اما به طور حقیقی شناخته نشده و در عمل به آن متعهد نیستیم. مدیران ما متخصص یا متعهد نیستند. ما شورای عالی معماری وشهرسازی داریم و از ابتدا قرار بود فقیه کارشناس فلسفه هنر و زیبا شناسی در آن حضور داشته باشد و از حقوق مردم دفاع کند اما اجازه این کار را ندادند زیرا متاسفانه رویکردهای ما بیشتر جناحی و سیاسی است و رویکرد تخصصی و تعهدی در حوزه های مدیریت معماری و شهرسازی نیست.

 پورجعفر درباره وضعیت امروز هنر گفت: وضعیت ما رضایتمند نیست. عده ای نگاه اتوپیایی و عده ای دارای نگاه شکلی و عده ای نگاه متحجرانه دارند و عده ای نگاه متحجرانه را به نام هنر اسلامی نامگذاری می کنند. در نتیجه تصور می شود ما مسائل بدوی مد نظرمان است در حالیکه اینگونه نیست.

وی بیان کرد: عده ای به صورت شکلی این هنر را دنبال می کنند یعنی مبانی مدرنیسم را دارند اما می خواهند به آن معنا و ارزش بدهند که در این صورت طرفدار پیدا نمی کنند.

پورجعفر اضافه کرد: ما شکل را گرفته ایم و محتوا را رها کرده ایم و یا بسیار سخت می گیریم. اما اسلام اینگونه نیست. باید ببینیم در صدر اسلام برای پیشبرد جامعه پیامبر(ص) با حداقل امکانات چه کارهایی انجام داد.

نقره کار با اشاره به وضعیت دانشگاه ها در اسلامی سازی هنر و معماری گفت: مدیران ما ثمره دانشگاه ها هستند. دانشگاه های ما باید اصلاح شوند. مقام معظم رهبری بحث شورای تحول در علوم انسانی مبتنی بر هویت اسلامی و ایرانی را مطرح کردند. اساتید خبره در آنجا باید متوجه اهمیت این جایگاه باشند.

وی افزود: برنامه ای نوشته می شود و صرفا پسوند اسلامی بر آن گذاشته می شود اما متوجه نیستند که اسلام چگونه ورود پیدا می کند و فلسفه زیبایی شناسی آن چیست؟ مشکل ما از اساتید آغاز می شود زیرا اساتید ما ترجمه ای و تقلیدی فکر می کنند و تحت تاثیر هجهه غرب می شوند.

وی ادامه داد: باید شورای تحول و ارتقای علوم انسانی در کارگروه هنر و معماری و شهرسازی سرفصل های دروس را اصلاح کند و مبتنی بر آنها نظریه پردازی کند و مقاله های تحقیقی و کتاب های درسی نوشته شود. تا فارغ التحصیلان تربیت شوند و سیستم مدیریتی کشور به تدریج متحول شود.

پورجعفر با ارائه پیشنهاد افزایش تولیدات در حوزه هنر و معماری اسلامی گفت: امام خمینی(ره) گفتند: «هنر یعنی دمیدن روح تعهد». اما این تعهد مقداری کمرنگ شده است. اکنون عصر اطلاعات کمک زیادی می تواند به ما می کند. باید ارگان های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی فعال باشند و کرسی های نظریه پردازی را فعال کنند. همین طور وزارت امور خارجه همایش های مشترک با دیگر کشورها برگزار کند.

پورجعفر تصریح کرد: باید ارگانهای مختلف مبلغی را با توجه به توانایی‌های خود در اختیار دانشگاهیان بگذارند. دانشجوی دکتری که باید نوآوری کند نباید فقط به دنبال گرفتن مدرک به هر دلیلی باشد. باید دانشجو از لحاظ مالی تامین باشد تا فقط به دنبال گرفتن مدرک نباشد. ما دارای دور باطل هستیم. ما راجع به هنر صحبت می کنیم اما وقتی می خواهیم اقدام کنیم خیلی برای آن هزینه نمی کنیم.  

نقره کار گفت: اساتیدعلوم انسانی دانشگاهی و حوزوی باید پیشتاز و پیشگام باشند. باید با توجه به منابع عظیم الهی ایده ال ها را ترسیم کنند و باید ها و نبایدها و ایدئولوژی ها را از منابع الهی و سخنان معصومان خارج کنند، ما هم دانشجویان  را به سوی آن منابع سوق می دهیم تا آثار هنری و معماری خلق کنند.

پورجعفر در جمع بندی سخنانش گفت: حوزه علمیه باید خلاهای موجود را تخصصی تر، عقلایی و سنجیده پاسخ بدهد. دانشگاه هم باید از امکاناتش استفاد کند و ارتباط صمیمانه تری بین این دو وجود داشته باشد. اکنون این ارتباط شروع شده و باید ارج گذاشته شود تا این دامنه گسترش پیدا کند. من معتقدم می توانیم از عرصه ملی به عرصه فراملی حرکت کنیم.