تکبر نوعی بیماری روحی است/ ویژگی های اخلاقی افراد متکبر

به گزارش خبرگزاری مهر، متن زیر مشروح خطبه های نماز جمعه این هفته هامبورگ به امامت آیت الله رمضانی است که در ادامه می خوانید؛

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمدالله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه ولا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سیدّنا ونبیّنا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین. 

عبادالله ! أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه.

تکبر و خود برتر بینی ضمن این که منشأ بسیاری از رذایل اخلاقی و نفسانی است، از پایه های کفر نیز به شمار می رود. چرا که امام صادق(ع) در بیانی نورانی می فرمایند: «أُصُولُ الْکُفْرِ ثَلَاثَةٌ الْحِرْصُ وَ الِاسْتِکْبَارُ وَ الْحَسَدُ؛ ریشه ‏های کفر، سه چیز است: حرص، سرکشی و حسادت‏».[۱]

استکبار و سلطه جویی

آدم متکبر همواره تلاش می کند در تمامی امور همۀ چیز را بر اساس «خودمحوری» به دست گیرد، حتی در مواجهه با مشکلات نیز بر اساس «خودخواهی» عمل نموده و فقط منافع خود را در نظر می گیرد، و به هیچ وجه از منافع دیگران حمایت نمی کند. زیرا هر قدرت و ثروتی را به نفع خود مصادره نموده و تلاش می کند بر دیگران سلطه و استیلاء یابد. چنین انسانی با صفت برتری جویی که دارد، بر دیگران ظلم و ستم روا می دارد، و چون از درون تهی و خالی از فضایل اخلاقی و صفات نفسانی است، فقط به مال و ثروت و قدرت و مقام خود«فخر فروشی» می نماید، و همواره خود را بر همه کس و همه چیز برتر می داند.

فطری بودن ناپسندی تکبر

تکبر از جمله صفاتی است که از هر نظر نکوهیده و ناپسند است، حتی کسانی که به هیچ مذهبی پایبند نیستند این صفت را از زشت ترین صفات انسانی می دانند. لذا هرچند آدم متکبر تصور می کند با تکبر، خود را به آرامش می رساند، امّا با این صفت رذیله انسان به تکذیب انبیاء و آیات الهی می پردازد و در نتیجه به بی هویتی خودش منجر می شود.

تکبر نوعی بیماری روحی

تکبر از جمله صفات نفسانی بوده، و در حقیقت یک نوع بیماری است. البته این صفت نفسانی خود را در رفتار، کردار و گفتار انسان نشان می دهد، به همین جهت این حالت در چنین انسانی هنگام سخن گفتن، نگاه کردن، نشستن، و در بسیاری از حرکاتی که از او سر می زند بروز و ظهور می نماید. این رذیلۀ اخلاقی در راه رفتن ظهور بیشتری دارد، لذا قرآن کریم راه رفتن انسان متکبر را به عنوان نمونه بارز و آشکار رفتاری او، مورد نکوهش قرار داده و در این باره می فرماید: «وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّکَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَ لَنْ تَبْلُغَ الْجِبالَ طُولاً؛ و روی زمین، با تکبر راه مرو! تو نمی‏ توانی زمین را بشکافی، و طول قامتت هرگز به کوه ‏ها نمی ‏رسد».[۲] و در جای دیگر فرمود: «وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً؛ بندگان (خاص خداوند) رحمان، کسانی هستند که با آرامش و بی ‏تکبّر بر زمین راه می ‏روند».[۳]

ویژگی های اخلاقی افراد متکبر

سطح انتظارات افراد متکبر از مردم بسیار زیاد است، بدین بیان که بهترین جای مجلس (صدر مجلس) را برای نشستن انتخاب می کنند، و این انتظار را دارند که این جایگاه به آنان اختتصاص داده شود، آنان انتظار دارند که به ایشان سلام داده شود، کسی از آنها انتقاد نکند، به هیچ وجه مورد پند و اندرز و نصیحت دیگران واقع نشوند. همچنین توقع دارند که همگان برای آنها احترام ویژه ای قائل شوند، و... .

انواع تکبر و بدترین نوع آن

بدترین نوع تکبر آن است که انسان ادعای خدایی و ربوبیت کند و در برابر خدای تعالی تکبر ورزد، که این نوع تکبر از نهایت جهل و نادانی انسان نشأت می گیرد، مانند ادعای فرعون که خود را ربّ الاعلی می دانست. «فَقالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی‏؛ و گفت: من پروردگار برتر شما هستم!».[۴] و در جای دیگر ادعا نموده است: «وَ قالَ فِرْعَوْنُ یا أَیُّهَا الْمَلَأُ ما عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْری‏؛ فرعون گفت: ای جمعیت اشراف! من خدایی جز خودم برای شما سراغ ندارم‏».[۵] 

بسیار روشن است که این نوع ادعاها برای تحمیق توده های مردم ـ که ساده لوح هستند ـ می باشد، تا از این طریق پایه های حکومت خود را با این ادعاها محکم سازند.

یکی دیگر از نمونه های بسیار بد تکبر، نافرمانی ابلیس در برابر خدای تعالی می باشد، که از فرمان الهی سرپیچی نموده، و در نتیجه از رحمت الهی دور و رانده شده است؛ که قرآن کریم از زبان خودش بیان می دارد که وی در مقابل خدای سبحان گفته است: «قالَ لَمْ أَکُنْ لِأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُون‏؛ گفت: من هرگز برای بشری که او را از گِل خشکیده ‏ای که از گِل بدبویی گرفته شده است آفریده ‏ای، سجده نخواهم کرد!».[۶] و در جای دیگری می گوید: «قالَ أَنَا خَیْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنی‏ مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طینٍ؛ گفت: من از او بهترم؛ مرا از آتش آفریده ‏ای و او را از گِل‏».[۷]

یکی دیگر از انواع تکبر، تکبر در برابر انبیاء و پیامبران الهی است، بدین بیان که این گونه افراد همواره از اطاعت کردن نسبت به آموزه های انبیاء الهی سرپیچی می کردند، و از روی کبر و غرور همچون فرعونیان می گفتند: «فَقالُوا أَ نُؤْمِنُ لِبَشَرَیْنِ مِثْلِنا وَ قَوْمُهُما لَنا عابِدُونَ؛ آنها گفتند: آیا ما به دو انسان (یعنی موسی و برادرش هارون) همانند خودمان ایمان بیاوریم، در حالی که قوم آنها بردگان ما هستند».[۸] گاهی نیز همانند قوم نوح به یکدیگر می گفتند: «وَ لَئِنْ أَطَعْتُمْ بَشَراً مِثْلَکُمْ إِنَّکُمْ إِذاً لَخاسِرُونَ؛ و اگر از بشری همانند خودتان اطاعت کنید، مسلّماً زیانکارید‏».[۹] و گاهی هم به دنبال بهانه جویی بوده، و از سر لجبازی می گفتند: «وَ قالَ الَّذینَ لا یَرْجُونَ لِقاءَنا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْنَا الْمَلائِکَةُ أَوْ نَری‏ رَبَّنا لَقَدِ اسْتَکْبَرُوا فی‏ أَنْفُسِهِمْ وَ عَتَوْا عُتُوًّا کَبیراً؛ و کسانی که امیدی به دیدار ما ندارند (و رستاخیز را انکار می‏ کنند) گفتند: چرا فرشتگان بر ما نازل نشدند و یا پروردگارمان را با چشم خود نمی ‏بینیم؟ آنها درباره خود تکبّر ورزیدند و طغیان بزرگی کردند».[۱۰]

از اقسام دیگر تکبر آن است که افرادی هستند که در برابر بندگان خدا این حس خود برتربینی، در آنها ظهور می کند، و خود را بزرگ شمرده، و دیگران را کوچک و خوار و بی مقدار می دانند و برای کسی احترام قائل نیستند، و خود را از همه برتر می دانند.

سخن پایانی

بسیار روشن است که همۀ انواع و اقسام تکبر مذموم و نکوهیده است، و باید با آن مقابله نموده و ریشۀ آن را خشکاند.