گذری بر دیپلماسی روسیه و سوژه هسته ای ایران

موضوع هسته ای ایران و رویکرد برخی کشورهای درگیر از جمله روسیه به عنوان شریک ایران در این مورد یکی از مباحث مهمی است که نظر محققین و کارشناسان را به خود جلب کرده است.

در همین رابطه مجید عباسی اشلقی از تحلیلگران و کارشناسان مؤسسه ایراس در تحلیلی تحت عنوان "گذری بر دیپلماسی روسیه و سوژه هسته ای ایران" به تببین رویکرد مسکو در قبال این موضوع همت گماشته است.

 1ـ طرح مسأله

همکاری هسته ای ایران و روسیه از سال 1992 به طور رسمی آغاز گشت. از آن زمان تا کنون ایالات متحده همواره برنامه هسته ای ایران را در مسیر دستیابی به سلاح هسته ای برآورد کرده است. این در حالی است که مقامات روسیه با استناد به بررسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) از برنامه های ایران، آن را صلح آمیز و فاقد تهدید تلقی کرده اند. بر اساس شواهد موجود، روس ها تلاش دارند تا از تعارض مستمر میان ایران و آمریکا به نفع خویش بهره برداری کنند.

طی  سال های پس از فروپاشی شوروی تاکنون، نحوه ارتباط مسکو و تهران همواره یکی از موضوعات مهم در دستور کار مذاکرات رهبران روسیه و آمریکا بوده است و البته سیاستمداران پراگماتیک (عملگرا) کرملین نیز از این اهرم به خوبی برای چانه زنی بهره برده اند. در این راستا به نظر می رسد دولت روسیه، ایران را کشوری مهم در تنظیم روابط با غرب و جایگاه روسیه در نظام بین المللی می داند و درصدد تعامل با غرب و ایران جهت تأمین منافع ملی خویش است.

 2ـ مواضع روسیه در پرونده هسته ای ایران

پس از انتشار اطلاعاتی در خصوص برنامه هسته ای ایران در سال 2002 و تخریب فضای جهانی علیه ایران، فشارها بر روسیه هم از داخل و هم از خارج شدت یافت.

در سطح بین المللی تبلیغات منفی علیه برنامه های هسته ای ایران با روسیه گسترش پیدا کرد و بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی در بازدید فوریه 2003 خود از مراکز غنی سازی اورانیوم در نطنز و پروژه تولید آب سنگین اراک شگفتی خود را از پیشرفت های ایران آشکار کردند. این عوامل فشارهای سیاسی بر ایران و روسیه را تشدید کردند و مذاکرات دیپلماتیک میان ایران و اتحادیه اروپا در جهت ترغیب ایران در تعلیق غنی سازی و توقف فعالیت های هسته ای آغاز شد. در این دوران روس ها همواره با اتخاذ سیاستی مبهم، اعلام کردند که از هر گونه راه حل دیپلماتیک برای حل مسأله هسته ای ایران حمایت خواهند کرد و به گونه ای به رفتار سیاسی خویش تداوم بخشیدند که بتوانند به صورت هم زمان از ایران و غرب امتیاز بگیرند.

در این دوران و تا فوریه 2006 که پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت گزارش شد، روسها پیشنهاد مشخصی برای حل موضوع و ورود به روند مذاکرات نداشتند. اما با ورود پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت طرحی از جانب روسیه مبنی بر غنی سازی مشترک به ایران ارائه شد. در این طرح بنا بر این بود که مهمترین مرحله یعنی فرآیند غنی سازی در خاک روسیه انجام شود.

هدف اصلی روس ها از این طرح این بود که:

1ـ از بن بست میان ایران و غرب در جهت کسب منافع ملی خویش بهره برداری کند.

2ـ همکاری های سودمند هسته ای خود با ایران را در پروژه های دیگر نیز تداوم بخشد.

3ـ از منافع سیاسی و اقتصادی این طرح در جهت افزایش قدرت چانه زنی خود در برابر غرب سود جوید.

آنچه در این طرح نمایان شد حاکی از این بود که روس ها نیز مانند آمریکا و غرب خواستار غنی سازی اورانیوم در خاک ایران نیستند. پس از رد ضمنی این طرح از سوی ایران و تأکید ایران بر غنی سازی در داخل خاک این کشور (ایران)، روس ها اگرچه به لحاظ اقتصادی و سیاسی راضی نبودند اما تاکنون در برابر هر نوع قطعنامه ای که ایران را به سبب انجام فعالیت های صلح آمیز هسته ای مجازات کند مقاومت کرده اند. زیرا بسیاری از سیاستمداران روسی بر این اعتقادند که موضوع ایران زمینه مناسبی است که مسکو بتواند دوباره وزن بالای سیاسی خود در نظام بین المللی را به رخ بکشد.

علاوه بر آن معتقدند که در صورت پا پس کشیدن روسیه از همکاری با ایران، وجهه سیاسی روسیه در سطح نظام بین المللی خدشه دار خواهد شد. اما با این وجود  روس ها در قالب گروه 5+1 در حال رایزنی برای یافتن راه حل هایی در جهت ترغیب ایران در تعلیق فعالیت های هسته ای هستند.

 3ـ نتیجه گیری و تحلیل

آنچه به عنوان جمع بندی می توان از آن یاد کرد سه نکته است:

1ـ روس ها معتقدند که موضوع هسته ای ایران باید از طریق سیاسی و مسالمت آمیز حل و فصل شود. در این راستا مسکو بارها هر گونه برخورد قهرآمیز با ایران را رد کرده است.

2ـ روس ها نیز مانند ایالات متحده و اتحادیه اروپایی با هر نوع غنی سازی اورانیوم به ویژه در سطوح بالا در خاک ایران مخالف است.

3- علی رغم توجه مقامات کرملین به نقش و جایگاه بین المللی و خدشه ای که ممکن است از بابت عدم همکاری با ایران یا همراهی با غرب علیه ایران به وجهه بین المللی این کشور وارد شود، باید به این نکته مهم عنایت داشت که سیاستمداران عملگرای روسی اصل مهم و حیاتی خود را منافع ملی می دانند و لذا احتمال معامله در این خصوص نباید دور از ذهن باشد.