انسان مؤمن هیچگاه نباید از نقش توکّل در زندگی غافل شود

به گزارش خبرگزاری مهر، مطلب زیر متن خطبه های آیت الله رمضانی امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ در نماز جمعه این هفته است که در ادامه می آید؛

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمدالله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه ولا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سیدّنا ونبیّنا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین.  

عبادالله! أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه

وجود تعابیر گوناگون دربارۀ  «توکّل» به جهت اهمیت آن در زندگی علمی و عملی انسان است. چرا که در این مورد روایات متفاوتی از ائمه هدی(ع) وجود دارد که بیانگر این مهم است. نظیر این بیان نورانی از وجود مبارک امیرالمؤمنین(ع) که در خصوص این موضوع می فرمایند: «فِی التَّوَکُّلِ حَقِیقَةُ الْإِیقَان؛ حقیقت یقین، در توکّل است»همچنین از امام کاظم(ع) در این باره نقل شده است: «فَلْتَکُنْ سَفِینَتُکَ فِیهَا تَقْوَی اللَّهِ وَ حَشْوُهَا الْإِیمَانَ وَ شِرَاعُهَا التَّوَکُّل؛  پس باید کشتیِ [نجات] تو، پَروامندی از خداوند متعال، و پُل تو ایمان به خدا، و بادبان کشتی ‌ات توکّل باشد». و اینکه در بیانی دیگر از امام صادق(ع) توکّل به عنوان کلید ایمان قرار داده شده است «جَعَلَ اللَّهُ التَّوَکُّلَ مِفْتَاحَ الْإِیمَان». و در بیانی دیگر از امام علی(ع) این عنصر بهترین تکیه گاه در ناملایمات زندگی برای انسان شمرده شده است «التَّوَکُّلُ خَیْرُ عِمَاد». همچنین حضرت امیر(ع) در بیان دقیق دیگری فرموده است:  «الْإِیمَانُ لَهُ أَرْکَانٌ أَرْبَعَةٌ التَّوَکُّلُ عَلَی اللَّهِ وَ تَفْوِیضُ الْأَمْرِ إِلَی اللَّهِ وَ الرِّضَا بِقَضَاءِ اللَّهِ وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛  ایمان دارای چهار رکن است: 

۱ـ توکل به خدا

۲ـ تفویض امر به او

۳ـ رضا به قضای

۴ـ تسلیم تقدیرات الهی».

آثار و پیامدهای توکل

اگر انسان مؤمن به آثار و پیامدهای توکّل توجه داشته باشد، بدون شک در پی آن خواهد بود و برای آن تلاش می کند. چرا که چنین انسانی با توجّه به توحید افعالی، و اینکه همه چیز در این عالم مستند به خدای تعالی است، و از او سرچشمه می گیرد توکّل خود را افزایش دهد. بویژه اینکه امروزه وجود ناملایمات فراوان در زندگی آدمیان، ـ چه آنچه که مربوط به خود انسان است، و چه آنچه که مربوط به نزدیکان و اطرافیان می باشد، و چه مسائلی که مربوط به جامعه بشری است ـ هر کدام از آنها چه بسا بدون توکّل طاقت و تحمّل انسان را بسیار کم می کند، و گاهی نیز باعث ناامیدی می شود. خطر ناامیدی نیز به اندازه ای روشن و آشکار است که نیازی به توضیح ندارد. لذا برای برون رفت از آسیبها و آفتهای اجتماعی، فقط با توکّل واقعی و عملی و نه زبانی، انسان می تواند خود را خلاص کند.

یکی دیگر از آثار مهم توکّل که اهمیّت آن را آشکار می سازد، این است که به انسان قدرت مقابله و مقاومت می دهد. چرا که با وجود هجمه های فراوان از مشکلات، انسان بایستی دارای اراده ای قوی باشد تا بتواند بر مشکلات پیروز شود. چه اینکه پیامبر اکرم(ص) در این خصوص فرموده اند:  «مَن أحَبَّ أن یَکونَ أقوَی النّاسِ فلْیَتَوکَّلْ علَی اللَّهِ تعالی؛   کسی که دوست دارد تا قوی ترین انسان ها باشد، پس باید به خدا توکّل کند».در چنین حالتی است که انسان در زندگی اش شکست راه نمی یابد، بلکه همیشه پیروز میدان خواهد بود. هرچند گاهی به ظاهر شکست خورده، امّا همین که به وظیفه و تکلیف خود عمل نموده است، خود این حرکت بر اساس تکلیفی که بر عهده داشته است،  یک نوع موفقیت است. زیرا خود را از صحنه کنار نکشیده، و از این جهت برای او یک پیروزی رقم خورده است.

در بیانات نورانی حضرات معصومین(ع) در مسیر زندگی انسان متوکّل، شکست هیچگاه راه ندارد، لذا در بیان امام باقر(ع) آمده است:  «مَنْ تَوَکَّلَ عَلَی اللَّهِ لَا یُغْلَبُ وَ مَنِ اعْتَصَمَ بِاللَّهِ لَا یُهْزَم؛  آن که به خدا توکّل کند، مغلوب نشود و آن که به خدا توسّل جوید، شکست نخورد».

توکل و تقویت روح انسان

آدمی با توکّل از یک قوۀ درونی و نیروی الهی برخوردار است، که در برخورد با صحنه های گوناگون با نفسی آرام و ضمیری روشن مواجهه می شود، و ذره ای احساس کمبود و کاستی نمی کند. بلکه با تمام وجود با واقعیت مواجهه می شود و از آن عبور می کند. لکن عبور او بر اساس شناخت وظیفه و تکلیف خواهد بود. چه اینکه انسان متوکّل همواره احساس عزتمندی از جانب خدا نموده، و خود را بی نیاز از مردم می داند. لذا امام صادق(ع) در این خصوص می فرماید:  «إِنَّ الْغِنَی وَ الْعِزَّ یَجُولَانِ فَإِذَا ظَفِرَا بِمَوْضِعِ التَّوَکُّلِ أَوْطَنَاً؛  بی نیازی و توانمندی جولان می ‌دهند، پس آن گاه که به جایگاه توکّل می ‌رسند آن جا را وطن خود بر می‌ گزینند». چنین فردی از امدادهای غیبی حضرت حق نیز بهره مند می شود «مَنْ کَانَ مُتَوَکِّلًا لَمْ یَعْدَمِ الْإِعَانَة؛  هر کس توکّل پیشه کند، بی ‌یاور نمی ‌ماند»،  و خود را در پس تدبیر و توکّل به خدایش می سپارد. لذا انسان متوکّل در چنین شرائطی از همۀ بدیها و دشواریها نجات می یابد. چون برای امان از دشمن، خود را به خدای خویش سپرده است «التَّوَکُّلُ عَلَی اللَّهِ نَجَاةٌ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ حِرْزٌ مِنْ کُلِّ عَدُوٍ؛  توکّل بر خداوند، مایه نجات از هر بدی و محفوظ ماندن از هر دشمنی است»؛  و با این روش در مسیر ترقی و تعالی و رشد قرار گرفته، و در همۀ مراحل زندگی احساس پیشرفت می نماید «مَنْ وَثِقَ بِاللَّهِ آوَاهُ السُّرُورَ وَ مَنْ تَوَکَّلَ عَلَیْهِ کَفَاهُ الْأُمُور؛  هر کس به خدا اعتماد کند، خداوند، شادمانی را به وی می ‌نمایاند و هر کس بر او توکّل کند، کارهای او را کفایت می ‌نماید».

انسان مؤمن هیچگاه نباید از نقش توکّل در زندگی غافل شود، چرا که پیامبران و اولیای الهی بارزترین نمونۀ توکّل به حضرت حق بوده اند و همواره در سخت ترین شرائط احساس طمأنینه و آرامش می کردند و همۀ آزار و اذیت ها را تحمل می نمودند. زیرا می دانستند کسی که خود را به خدایش سپرده و به او توکّل نموده، باید هزینۀ ایمان و دعوت به حق را بپردازد. از این رو با سخت ترین فشارهایی که به آنان وارد می آمد در هیچ مرحله ای از آن، عقب نشینی نمی کردند. لذا در قرآن نمونه های فراوانی از توکّل نسبت به پیامبران و بندگان الهی آمده که مطالعۀ آنها بر درجۀ ایمان و اعتقاد و باور انسان می افزاید.

امروزه جامعه بشری برای نجات از بسیاری از تهدیدها و خطرها باید به خدای قادر متعال توکّل نموده، و با تمام قوای خود با مشکلات درونی و بیرونی مواجه شود و خود را از این گرداب ها و آلودگی ها رهانده و خلاص نماید.

سخن پایانی

این بحث را با روایتی از امام باقر(ع) که گزارشی از سفر پیامبر اکرم(ص) دربارۀ توکّل نقل شده، پایان می دهیم. آن امام بزرگوار فرموده اند «لَقِیَ‌ رَسُولَ‌ اللَّهِ(ص) ‌ فِی‌ بَعْضِ‌ أَسْفَارِهِ‌ رَکْبٌ فَقَالُوا السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ(ص) فَقَالَ مَنْ أَنْتُمْ قَالُوا نَحْنُ مُؤْمِنُونَ یَا رَسُولَ اللَّهِ(ص) قَالَ فَمَا حَقِیقَةُ إِیمَانِکُمْ قَالُوا الرِّضَا بِقَضَاءِ اللَّهِ وَ التَّفْوِیضُ إِلَی اللَّهِ وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِ اللَّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) عُلَمَاءُ وَ حُکَمَاءُ کَادُوا أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْحِکْمَةِ أَنْبِیَاء؛  پیامبر اکرم(ص) در یکی از سفرها به قافله ای برخورد می کند، و آنان به رسول خدا(ص) سلام کردند. پیامبر فرمودند شما کیستید؟ پاسخ دادند: ما مؤمنان هستیم، پیامبر(ص) پرسید: حقیقت ایمان چیست؟ پاسخ دادند: رضا به قضای الهی و موکول کردن امور به خدا و تسلیم در برابر تصمیمات خدا، پیامبر(ص) فرمودند: اینان عالمان حکمت پیشه اند و چه بسا درباب حکمت، همچون پیامبران خدا باشند».

«امید است با توفیق الهی و درک حقیقت توحید افعالی و فهم دقیق از توکّل از زمرۀ متوکلان واقعی باشیم».