تعامل با جهان با گشوده شدن ذهن ممکن است

به گزارش خبرنگار مهر، غلامحسین ابراهیمی دینانی، چهره ماندگار فلسفه و عضو انجمن حکمت و فلسفه ایران در برنامه «معرفت» که از شبکه ۴ سیما پخش می‌شود، در تفسیر جملاتی از فیض کاشانی درباره ویژگی‌های متقین اظهار داشت: یکی از مهمترین مسائلی که در تاریخ تفکر بشری مطرح است؛ خیر و شر و خوبی و بدی است.

وی افزود: عالمی که ما در آن زندگی می‌کنیم، پر از خوبی‌ها و بدی‌ها است. بدی یک امر وجودی است یا یک امرعدمی؟ مرحوم فیض کاشانی غیرمستقیم به این مسئله اشاره می‌کند که اساساً بدی امری است که وجود دارد.

ابراهیمی دینانی تصریح کرد: بعضی‌ها می‌گویند بدی‌ها عدمی نیستند، عده‌ای هم می‌گویند زهر عقرب کُشنده است، زهر عقب وجود دارد و کشنده است. مرحوم فیض از طریق تقوا وارد این مسئله شده است. کلمه «تقوا» و «متقی». مؤمنین دارای تقوا هستند، همه مردم با کلمه «تقوا» آشنایی دارند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: تقوا یعنی وقایه و «وقایه» یعنی بازداشتن، سپر و حفظ کردن. حق‌ تعالی وقایه ما است، یعنی ما را از بدی‌ها حفظ می‌کند. حق تعالی حافظ ما از بدی‌ها است؛ به شرط آنکه به حق تعالی توجه داشته باشیم. اگر کسی به حق تعالی توجه داشته باشد، هدایت را از او بخواهد و در پرتو نور حق حرکت کند، گمراه نمی‌شود؛ از یک سو حق تبارک و تعالی وقایه ما است، از سوی دیگر، ما هم وقایه هستیم.

وی با اشاره به یکی از آیات قرآن گفت: آن چیز خوبی که به انسان می‌رسد، از جانب خداست، اما اگر بدی به انسان برسد، از جانب خدا نبوده بلکه از جانب خود انسان است. هیچ قطره‌ای نمی‌بارد و نسیمی نمی‌وزد، مگر به امر خداوند. کل امور به دست خداست.

ابراهیمی دینانی اظهار داشت: عالم هستی صعود و نزول و خوبی و بدی دارد؛ منتهی هر چه از طرف بالا بیاید، حق است. بالا به پایین اشراف دارد، ولی پایین به بالا اشراف ندارد. اگر انسان عمل بدی انجام دهد، به دلیل هواهای نفسش است؛ شهوات و خواسته‌های غیرمعقول. انسان عقل، شهوت و خواسته‌های نامعقول دارد. اگر با عقل حرکت کنیم، معقول است، اما اگر بخواهیم با خواسته‌های نفسانی حرکت کنیم، نمی‌توانیم به بالا برویم.

چهره ماندگار فلسفه گفت: ما در عالمی زندگی می‌کنیم که عالم ارتباطات است. زندگی ارتباط است با آدم‌ها، کشورها و همسایه‌ها. ارتباط در سه کلام خلاصه می‌شود؛ گفتن، شنیدن و تعامل.

وی ادامه داد: بعد از گفتن و شنیدن،  ما تعامل پیدا می‌کنیم با آنچه که گفته و شنیده شده و باید آن را در عمل پیاده کنیم. تعامل مقام اول است، نظری است که باید در عمل به کار آید. از گفتن، شنیده شدن و تعامل با جهان، ارتباط حاصل می‌شود.

چهره ماندگار فلسفه با بیان اینکه ارتباط سیال است، گفت: انسان همواره در حرکت است و توقف در زندگی و عالم نیست. انسان سالک است و همواره دارد می‌رود؛ هم متحرک است و هم متحول.

ابراهیمی دینانی افزود: ما مرتب در حال گذر و عبور هستیم و مقصد اصلی ما به سوی حق تبارک و تعالی است و به سوی غیرمتناهی همچنان در حال حرکت هستیم. این معنی سلوک و سالک است.

وی تصریح کرد: کلمه «انتقاد» از نقد می‌آید، نقد هم یعنی شناختن و بررسی دقیق امور. اگر ذهنی نقاد نبود، به زندانی تبدیل خواهد شد که هیچ زندانی به گَردَش نمی‌رسد.

عضو انجمن حکمت و فلسفه با اشاره به کلمه «لَعَلَ» گفت: درنده بودن برای گرگ ضروری است، قدسیت برای فرشته هم ضروری است. فرشته برای همیشه مقدس است. درنده هم برای همیشه درنده است. در این میان انسان مقدس است یا درنده؟ هم هیچ‌کدام و هم هر دو. انسان هم مقدس است و هم می‌تواند پاک باشد. همچنین انسان می‌تواند از جبرئیل هم پاک‌تر و از گرگ‌ درنده‌تر باشد.

به گفته ابراهیمی دینانی، انسان ترکیب است. هر موجودی از عناصر اصلی ساخته شده است. بدن انسان هم مانند هر جسم دیگری از عناصر ساخته شده است. روح انسان هم ترکیب دارد. انسان یک جهان فیزیولوژیکی دارد که بسته است. یک جهان ذهن هم دارد که من آن را جهان فیزیولوژیکی نمی‌دانم. جهان ذهن باز است. در عینِ اینکه ذهن باز و گشوده است بر روی جهان هستی، اما انسان‌ها این در را به روی خودشان می‌بندند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: تعامل با جهان با گشوده شدن ذهن ممکن است. ذهن بسته از تعامل برخوردار نیست.