خبرگزاری مهر، گروه استان ها- مهری شیرمحمدی: می گویند شاه عباس صفوی، دستور داد ۹۹۹ کاروانسرا در مسیر راه کاروان‌ها در سراسر کشور بسازند. گیلان نیز که مرکز تجارت ابریشم بود، از این قاعده مستثنی نشد. اگرچه در مسیر راه شاه عباسی، کاروانسراهای زیادی ساخته شد اما تنها یک کاروانسرا از این دوران باقیمانده است، بنایی که عمه شاه صفوی ساخت.
«تی تی خانم» دستور داد تا در مسیر کاروان دیلمان به لاهیجان، کاروانسرایی در خور تجار بسازند. اگرچه در معماری کاروانسراهای کوهستانی، حیاط طراحی نمی شد، اما این کاروانسرا در جاده کوهستانی خارج از شهر سیاهکل، دارای یک حیاط مرکزی، حوض و آبراه است.
در شرایطی که کاروانسراهای متروک دیگر استانها حتی استان‌های مرکزی و کویری احیا شده و تغییر کاربری یافته اند، دیدن بقایای این کاروانسرا در روستای بالارود، اندوهی در پی دارد که چنین بنای عظیمی مسکن گاوهای یله روستائیان شده است.
بنایی که ۲۲ سال پیش ثبت ملی شد
«تی تی کاروانسرا» از جمله معدود بناهای ثبت شده میراثی است که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان آن را از مالک وقت یعنی «گودرز پرتوی دیلمی» به سال ۱۳۷۵ خریداری کرد و آذرماه همان سال به شماره ۱۷۸۴ در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رساند. گرچه از همان سال‌ها وعده‌های مکرری برای احیای این بنا داده شد، اما متاسفانه امروز این عمارت مسکن گاوها و دیگر چارپایانی است که اهالی بالارود و روستاهای اطراف در جنگل‌های سیاهکل رها کرده اند.
در کنار جاده اصلی سیاهکل به‌سمت دیلمان و بعد از تابلوی روستای بالارود، تجمعی از چند مغازه سرراهی دیده می شود. آن سوتر صدای شرشر آب، نزدیک شدن به رودخانه «شیم رود» را نوید می دهددر کنار جاده اصلی سیاهکل به‌سمت دیلمان و بعد از تابلوی روستای بالارود، تجمعی از چند مغازه سرراهی دیده می شود. آن سوتر صدای شرشر آب، نزدیک شدن به رودخانه «شیم رود» را نوید می دهد. اینجا مرزهای حیات و حیاط لغزان است. هرچند حیاط خانه‌های روستایی گیلان بی دیوار است، اما از درختان کاشته شده بجای پرچین، می فهمی که بی اذن صاحبخانه نمی توان به حریم حیاط ورود کرد.
نشانه کاروانسرا را از اهالی می پرسم. پیرمرد سیاهکلی، پل آهنی روی رودخانه را نشانه می رود و یادآور می شود که باید از پل عبور کرد. وی به‌خاطر می آورد که قبلا مسیر کاروان‌ها از کنار رودخانه بوده و بسیار دیده شده که در فصل پر باران، راهنمایان کاروان‌ها که به آنها «چاروادار» می گفتند در همین رودخانه غرق شده اند.
هرچند پل آهنی روی این رودخانه نشان می دهد که محکم است ولی بیم شسته شدن پایه‌های پل بر بستر رودخانه، احتیاط را واجب می کرد و افزون بر آن پیاده رفتن، التذاذ شنیدن صدای آب و «بلبل» و «چی چی نی»های لای درختان را دوچندان می کند. اجتماع کندوهای زنبور عسل، لابه لای گل بوته‌های گیاه پیلوم، و گاوهای یله شده در میان بوته ها، جابه‌جا سکوت جنگل را می شکند. آن سوی پل، خانه دو طبقه روستایی به رنگ آبی لاجوردی خودنمایی می کند. خانه‌ای که اخیرا اقامتگاه بوم‌گردی شده است.
کاروانسرایی بر بلندای تپه باباکوه
اندکی بعد دیوارهای سنگی و قطور تی‌تی کاروانسرا لابه‌لای درختان جنگل بر تپه بلندی که «باباکوه» خوانده می شود، خودنمایی می کند. همچون دیگر بناهای میراثی به‌جا مانده در گیلان اینجا نیز درختان انجیر ریشه خود را تا عمق ساروج و خشت و سنگ عمارت فرو برده اند. دورتا دور این بنای سنگی، حصار سبزی کشیده‌اند. «تی‌تی کاروانسرا» تنها یک در ورودی با طاق بلند در ضلع شمالی دارد. هنوز پای به داخل حیاط کاروانسرا نگذاشته‌ای که گاوی نشخوارکنان از حیاط کاروانسرا بیرون می آید.
دیدن طاق‌های هلالی و سردرهای بلند و پابرجای سنگی این عمارت، هنوز انعکاس همهمه تجار و کاروانیان را که در اتاق ها و حیاط این کاروانسرا منزل می کردند، انعکاس می دهد.
کاروانسرایی که عمه شاه صفوی ساخت
آنگونه که مورخان نوشته اند، در زبان گیلکی «تی‌تی» به معنی شکوفه است و تی‌تی خانم نام دیگر «مریم بیگم سلطان» دختر شاه تهماسب اول، عمه شاه عباس بود که به همسری خان احمد گیلانی از امرای محلی گیلان درآمد. خان احمد از جانب شاه تهماسب حکومت «بیه پیش» (آن سوی سفید رود) به مرکزیت لاهیجان را برعهده داشت.
کاروانسراهای برون شهری در مکان‌های خاص و با اهمیت ساخته می شد و ساخت تی‌تی کاروانسرا در دروه صفویه نشان از اهمیت و موقعیت فعال این منطقه در آن زمان بودفیروزه محسنی، یکی از این مورخان در اینباره نوشته است: کاروانسراهای برون شهری در مکان‌های خاص و با اهمیت ساخته می شد و ساخت تی‌تی کاروانسرا در دروه صفویه نشان از اهمیت و موقعیت فعال این منطقه در آن زمان بود.
وی موقعیت حیاط و ویژگی‌های آن را نیز نوشته و توضیح می‌دهد: حیاط در کاروانسراها یکی از محوری‌ترین بخش است که اتاق‌ها گرداگر آن ایجاد می شد. دیوارهای این کاروانسرا از کف تا زیر اتاق ها از جنس قلوه سنگ و ملات ساروج است و سقف آن به وسیله گنبدهای زیبای آجری پوشیده شده است. هر اتاق دارای یک ورودی نسبتا کوچکی است که برای گرم نگه داشتن اتاق در فصل سرما مناسب است. در قسمت بالای درهای اتاق همانند در ورودی هلالی شکل بوده که زیبایی خاصی به این بنا داده است.
اتاق‌های کاروانسرا دارای پنجره و دریچه کوچکی در بالای اتاق بودند. بالای پنجره نیز به مانند درها هلالی شکل بود که نشان از رعایت توازن و حسن سلیقه در ساخت بنا دارد. پنجره‌ها رو به حیاط بودکه علاوه بر تامین نور در روز، درتابستان و ایام گرم برای خنک کردن اتاق‌ها و استفاده از هوای مطلوب دیگر فصول استفاده می شد. این کاروانسرا پنجره‌ای رو به بیرون ندارد که بدین صورت امنیت کاروانسرا نیز تامین می شود.
تی تی کاروانسرا از جمله کاروانسراهای دو ایوانی است. ایوان‌ها در کاروانسراهای دو ایوانی عموما یکی در مدخل ورودی و دیگری در روبروی آن قرار دارد، قرینه را در معماری بنا حفظ می کند و به علت ارتفاعی که بناها داشتند، مسافران به راحتی می توانستند بار و بنه و اسباب خود را سوار و پیاده کنند. همینطور ایوان برای صحبت کردن و استراحت قبل ازخواب مورد استفاده قرار می گرفت و بدین طریق تعامل کاروانیان نیز بیشتر برقرار می شد.
اگرچه سال گذشته از سوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، وعده ایجاد طرح بوم‌گردی برای تی تی کاروانسرا داده شد، ولی پس از یک سال هنوز این وعده عملی نشده است.
۴میلیارد تومان اعتبار برای احیای تی تی کاروانسرا نیاز است
معاون اداره کل میراث فرهنگی گیلان درباره موقعیت ممتاز تی‌تی کاروانسرا به خبرنگار مهر می گوید: وجود کاروانسرا در مسیر سیاهکل به دیلمان و طالقان نشان‌دهنده موقعیت تجاری و فعال این منطقه در دوره صفویه بوده است.
وجود کاروانسرا در مسیر سیاهکل به دیلمان و طالقان نشان‌دهنده موقعیت تجاری و فعال این منطقه در دوره صفویه بوده استولی جهانی با اشاره به تدوین طرح اقامتگاه بوم‌گردی در این کاروانسرا می افزاید: طرح ایجاد اقامتگاه بوم‌گردی در تی تی کاروانسرا سال گذشته آماده شده و قرار است واگذاری آن از طریق ماده ۲۷ مورد بررسی قرار گیرد.
جهانی با بیان اینکه این کاروانسرا نیازمند مرمت‌های اساسی است، ادامه می دهد: ۴ میلیارد تومان اعتبار برای مرمت و احیای تی تی کاروانسرا برآورد شده و برای اجرای طرح بوم‌گردی باید یک سری زیرساخت های لازم در این بنای میراثی اجرایی شود.
وی با اشاره به نشست‌های متعدد برای این واگذاری در سازمان برنامه و بودجه گیلان تصریح می کند: ۷ سرمایه گذار برای سرمایه‌گذاری در این پروژه اعلام آمادگی کرده‌اند ولی از آنجا که این بنا در مالکیت سازمان میراث فرهنگی و ثبت ملی است باید نتیجه پرونده مطالعاتی طرح بوم گردی و استعلام لازم ازسوی سازمان میراث فرهنگی کشور به اداره کل میراث در گیلان ابلاغ شود.
نظر شما