دکتر محمود خاتمی: در غرب اصطلاح "تطبیقی" وصف روش نیست وصف نگاه است

به گزارش خبرنگار مهر، در همایش کارگاه تخصصی "مطالعات تطبیقی در حوزه فلسفه و کلام و عرفان " که دیروز در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد دکتر محمود خاتمی، استاد فلسفه دانشگاه تهران، به موضوع "ملاحظاتی چند درباب فلسفه مقایسه ای" پرداخت و گفت: من با اشاره به برخی ملاحظات در باب فلسفه مقایسه ای به برخی مغالطات صورت گرفته اشاره می کنم.

وی با تمایز قائل شدن میان world philosophy و comparative philosophy، گفت: قسم اول مطالعاتی است که یک سیستم ایجاد می کند و فلسفه را هم چون یک کلیت که سراسر جهان مثل اروپا، آمریکا، آفریقا و آسیا را در برمی گیرد، در نظر می گیرد.

دکتر خاتمی افزود: نکته دوم آن که زمانی که اصطلاح comparative را به کار می بریم، در معنای عام شامل کارهایی که در قدیم صورت می گرفت نیز می شود، یعنی تطبیق آراء فیلسوفان و مقایسه میان آن ها، اما این اصطلاح در معنای خاص امروزی، شامل آن نمی شود و تخصصا خارج از آن مباحث است و امری محصول تفکر جدید است که در قرن 19 ظهور کرده است.

وی به سومین نکته آن که اصطلاح compare به معنای مقایسه است اشاره کرد و گفت : این اصطلاح اعم از معنای تطبیق است. البته این مشکل وطنی ماست که وقتی comparative را به تطبیقی ترجمه می کنیم برخی از وجوه را از دست می دهیم. چرا که مقایسه به معنای عام تمام اقسام متقابلات را شامل می شود.

دکتر خاتمی سپس به مشکلات اصطلاح «تطبیقی» اشاره کرد و در ادامه گفت: ملاحظه دیگر آن که در فرهنگ ما «تطبیقی» وصف روش است، در حالی که در غرب تطبیقی وصف روش نیست بلکه وصف نگاه است. این مسئله با توجه به مبانی‌ای مطرح می شود که برای غربیان روشن است.

وی افزود: تفکر غرب در دوران جدید تاریخی است و تا تفکر تاریخی نباشد امکان فلسفه مقایسه ای وجود ندارد. یعنی امکان تطبیق منوط به تفکر تاریخی است. از این رو حتی الگوهای پوزیتویستی قرن نوزدهم که از نظر درون سیستمی مخالف تاریخی نگری بودند، از لحاظ برون سیستمی خود معلول تفکر تاریخی و تاریخ‌اند.

نکته چهارمی که دکتر خاتمی مطرح کرد مربوط به بحث متدولوژی بود و ایشان میان متد(روش) و متدولوژی تمایز قائل شد و گفت: متدولوژی یک نگاه است و به وسیله آن است که امکان فلسفه تطبیقی پدید می آید. از این رو مسئله روش مسئله نگاه نیست و متناسب با یک نگاه می توان روشهای متعددی مثل روش هرمنوتیکی داشت. از این روست که شروع فلسفه تطبیقی با روش پوزیتویستی است که در زبانشناسی تطبیقی ظهور پیدا کرد و از آن جا به ادیان تطبیقی و فلسفه تطبیق سرایت کرد.