چهارشنبه سوری گذشته از پیشینه تاریخی که برخی آن را به ایران باستان نسبت می دهند و مورخان پیدایش آن را پس از ورود اسلام و اعراب به ایران عنوان می کنند ، یکی از جشن هایی است که پیشینه تاریخی بزرگی دارد و علاوه بر وجود آیین های ایرانی که می تواند در حفظ همبستگی ملی و ایجاد هویت ایرانی راهگشا باشد تنها جشن خیابانی ایرانی است.
جشن های خیابانی بسیاری در دنیا برگزار می شود که برخی دارای سابقه های تاریخی دوری هستند که در امنیت کامل و بدون هیچگونه تلفات جانی و مالی به پایان می رسند مانند شب سال نو میلادی ، روز استقلال در کشورهای مختلف ، جشن هالووین و بسیاری از جشن های دیگر در جهان که هیچکدام به مسئله امنیتی سترگی که دهها دستگاه را به خود مشغول کند ، تبدیل نمی شود.
در این کشورها برای برگزاری آتش بازی در شب های جشن نه شورای عالی امنیت ملی تشکیل جلسه می دهد و نه نیروی پلیس به آماده باش کامل در می آید ، تنها خواست و شادی مردم به وسیله همراهی با آنان و به رسمیت شناختن حق شاد زیستن و ایجاد امکان ابراز شادی و هیجان در مردم "مدیریت" می شود.
به گزارش مهر ، سالهای نه چندان دور چهارشنبه سوری نه یک معضل اجتماعی که یک انگیزه قدرتمند اجتماعی جهت شادی و ابراز مهربانی به اطرافیان و دور ریختن کینه ها از دل و اجرای آیین های زیبایی مانند "قاشق زنی" و " فال گوش ایستادن" و آرزوی شادی برای همه بود تا زمانی که این آیین چنان مورد حساسیت قرار گرفت که واکنش جامعه را علیه کوشش های بی دریغ برای حذف آن بر انگیخت و این واکنش به سرعت تبدیل به جزئی از فرهنگ چهارشنبه سوری شد که در هیچ کجا به رسمیت شناخته نمی شود.
دکتر حسین ایمانی ، جامعه شناس با بیان اینکه جشن های ملی ایران پس از هزاران سال ، از صافی اعتقادات مردم گذشته و آن دسته از جشن هایی که مانند نوروز و چهارشنبه سوری باقی مانده است ، در برابر اعتقادات مردم مشکلی نداشته اند ، می گوید: "این قبیل آیین ها ، ایرانی ها را به هم پیوند می دهد و اگر مراقب نباشیم جشن های غربی مانند ولنتناین جایگزین جشن ها و آیین های باستانی ایرانی می شود."
وی با تاکید بر قانون به عنوان هنجار رسمی و عرف به عنوان هنجار غیر رسمی می افزاید:" در برخی جوامع این دو هنجار بر هم منطبق نمی شوند که مشکلاتی را ایجاد می کند و در زمینه چهارشنبه سوری در کشور ما نیز چنین اتفاقی افتاده است در حالی که عده ای سعی می کنند آن را نادیده بگیرند جامعه به علت کارکرد اجتماعی آن بر برگزاری این آیین اصرار دارد."
ایمانی ، درگیری دستگاه بوروکراسی با یک سنت ریشه دار در جامعه را باعث برخی ناهنجاری ها در برگزاری این مراسم می داند و تاکید دارد: "آیینی که همواره در ایران به صورت خانوادگی برگزار می شده است و فرصتی برای تعاملات اجتماعی بوده است به صحنه تقابل با دستگاه بوروکراسی تبدیل شده است و جنبه های خوب این آیین تحت شعاع حرکت های هیجانی قرار می گیرد."
در حالی که در چهارشنبه سوری سال گذشته طبق آمار سازمان آتش نشانی تهران ، تعداد 293 حریق و حادثه در شهر تهران اتفاق افتاد با این حال هنوز ایرانیان به شدت علاقه مند به برگزاری این آیین و جشن ملی هستند به طوری که در سالهایی که چهارشنبه سوری موضوع امنیتی محسوب می شد نیز این جشن به وسعت تمام ایران برگزار می شد.
دکتر اصغر مهاجری ، جامعه شناس و استاد دانشگاه با بیان اینکه برای اجرای کامیابانه این مراسم که بتواند برای جامعه آورده داشته باشد باید کار فرهنگی و جامعه شناختی انجام شود ، می گوید: "در این حوزه پژوهشهای دانشگاهی بسیار کم صورت گرفته است و اصحاب دانش و پژوهش در مورد یکی از بزرگ ترین رخدادهای اجتماعی مطالعات دقیقی انجام نداده اند."
وی با تاکید بر اینکه مجموعه نوروز نه تنها یک سرمایه فرهنگی بلکه یک سرمایه اجتماعی است ، می افزاید: "به این دلیل که چهارشنبه سوری در سطح کلان و عمومی جامعه مطرح است و شبکه ای از ارتباطات را شکل می دهد که اعتماد و ارتباط در جامعه را تقویت می کند ، یک سرمایه اجتماعی بزرگ است."
مهاجری ، مجموعه مدیران فرهنگی کشور را نسبت به چهارشنبه سوری دچار فقر اطلاعاتی می داند و تاکید دارد: "مدیران فرهنگی کشور در این زمینه دچار فقر اطلاعاتی ، برنامه ریزی ، مدیریت و مهندسی فرهنگی هستند و بر همین داشته های اندک نیز مدیریتی اعمال نمی شود."
دنیای امروز بی شک عرصه تبادل اطلاعات و نزدیک شده شیوه زندگی انسانها با یکدیگر است که در مقام مقایسه طبیعی است جوان ایرانی نپذیرد که نمی تواند به سادگی یک جشن ملی را بدون دغدغه های امنیتی سپری کند و در مقابل آزارهایی که می بیند دست به اقدام تلافی جویانه می زند واینگونه اعتراض خود را در به رسمیت نشناختن حق شادمانیش به نمایش می گذارد.
با این حال با باز تر شدن فضای نگاه رسمی به این پدیده و خارج شدن پدیده چهارشنبه سوری از ردیف فعالیت های ممنوعه در ایران باز هم شاهد بروز ناهنجاری های اجتماعی در برگزاری این جشن هستیم.چرا؟ زیرا همواره ترک عادت ها از ابتلا به آنها بسیار مشکل تر است و جامعه تاوان تصمیم گیری های اشتباه را سال های سال خواهد پرداخت.
اینگونه جشن ها در دنیا همواره از طریق مدیریت شهری کنترل و برنامه ریزی می شود چنانکه شهرداری ها در اینگونه جشن ها در کنار مردم و با "مشارکت" آنها اقدام به برگزاری برنامه های دلخواه مردم می کنند.
دکتر مهاجری در این زمینه می گوید: "ما همچنان به شیوه های سنتی غلط که در روستاها جواب می داد در شهرهای بزرگ امروزی رفتار می کنیم و از مشارکت NGO ها و مردم هیچ استفاده ای نمی کنیم."
با این حال به نظر نمی رسد این موضوع درایران چندان به مذاق مدیران فرهنگی و شهری خوش بیاید چنانچه در تمام این روزها جز مواردی از ایجاد محدودیت های ترافیکی، تهدید به برخورد با افرادی که از مواد محترقه استفاده می کنند و یا تشکیل نشست های امنیتی، خبری از مدیریت این روز در کشور شنیده نمی شود.
شهرداری تهران با اجرای طرح "سه شنبه سبز" با ارائه بروشورهای اطلاع رسانی در مورد مخاطرات مواد منفجره و اجرای مسابقات و برگزاری بازارچه های خرید محصولات فرهنگی و پوشاک ، سعی در کاهش خطرات چهارشنبه آخر سال دارد.
دکتر مجید جوزانی ، مدیرکل فرهنگی حوزه معاونت اجتماعی شهرداری تهران با بیان این موضوع ، می گوید: "در این روز نمایش های خیابانی ، غرفه های فروش محصولات فرهنگی و پوشاک ایجاد خواهد شد اما تصمیم برای عرضه مواد محترقه بی خطر در اختیار شهرداری نیست."
همچنین دکتر محمد رضا ناری ابیانه ، مدیرکل آموزش و مشارکت های شهروندی شهرداری نیز از انتشار ویژه نامه هشدار خطرات این روز خبر می دهد و می گوید:" از نظر تخصصی کار دقیقی انجام شده است که به صورت بسته آموزشی در اختیار شهروندان قرار خواهد گرفت."
تمامی مدیریت شهری تهران بر این جشن به موارد بالا خلاصه می شود که در ادامه به یکسری هشدارها و توصیه ها به شهروندان ختم می شود و در تمامی موارد خواستن یک برنامه مدون و مشخص از مسئولان به هماهنگی با ارگان های دیگر و یا محدودیت اختیارات حواله می شود.
دکتر علیرضا عراقیه ، متخصص علوم رفتاری در این باره می گوید: "اگرچه همه ساله در آستانه چهارشنبه آخر سال حضور در مراسم چهارشنبه سوری و استفاده از وسایل غیر استاندارد آتش زا و محترقه از سوی مسئولان نفی می شود اما آیا کانال های صحیح برای تخلیه هیجانات نوجوانان و جوانان به آنها معرفی می شود و یا فضایی جایگزین برای تفریحات سالم فرزندان در نظر گرفته شده است."
پرسیدن این سئوال به سادگی پاسخ که یک "نه" خشک و خالی است نیست زیرا تا همین چند سال پیش یاد کردن از این آیین به نام "چهارشنبه سوری" خود گناهی نابخشودنی محسوب می شد و عنوان "چهارشنبه آخر سال" بر آن نشسته بود و چه بسا بسیاری از ناهنجاری های امروز از آن نشات گرفته است.
به همین جهت دکتر اصغر مهاجری ، جامعه شناس با انتقاد از مدیریت فرهنگی کشور فعالیت هیچ یک از عوامل جامعه پذیری مانند مدرسه ، صدا و سیما و مدیریت شهرها را در مورد این مراسم قابل اعتنا نمی داند و می گوید: " در کدام میدان شهر و در کدام استادیوم ورزشی مراسم منظم و برنامه ریزی شده ای که برای شهروندان جذابیت داشته باشد اجرا می شود که مردم نیز در آن نه تنها شرکت بلکه مشارکت کنند."
مدیریت شهری در شهرهای بزرگ علاوه بر ساخت و ساز و ایجاد فضای شهری وظیفه تامین سلامت و شادابی شهروندان را نیز بر عهده دارد و در تمامی دنیا از افتخارات یک مدیر شهر ثبت مدیریت یک جشن بزرگ و ایمن در کارنامه کاریش است در حالیکه با وجود توان بسیار بالا در مراسم چهارشنبه سوری جهت ایجاد ارتباط بین شهروندان و گسترش احساس تعلق به شهر و بالا بردن ظرفیت حس ملی در ایرانیان، هیچ کس علاقه ای به تن دادن به خواست مردم ندارد.
به هرجهت به نظر می رسد بیش از آنکه پلیس جوانان را تهدید به بازداشت تا پایان نوروز کند و یا تلویزیون هر روز تصاویر کودکان سوخته را نشان دهد و یا در برخی موارد این مراسم اساسا نفی شود بهتر است آنان که نام مدیر بر سر در اتاق خود دارند کمی هم مدیریت کنند تا ما نیز مانند تمامی جهانیان طعم شیرین و ایمن یک جشن ملی را بچشیم.
نظر شما