تقارن مهمانی خداوند و میهمانی طبیعت در «پنجاه بدر» قزوینی‌ها

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مرضیه اردکانی: بهار به نیمه راه رسیده است و اهالی شهر قزوین دوباره در تکاپوی برگزاری مراسم پنجاه بدر هستند. یک رسم و آئین منحصر به فرد برای قزوین که آمیخته‌ای از مراسم آئینی و دینی بوده و از دیرباز ریشه در اعتقادات مذهبی مردم دارد. پنجاه بدر یک تجدید پیوند با طبیعت و سر فرود آوردن در برابر خالق زیبایی‌ها است.

شهروندان قزوینی به ویژه اهالی محله‌های قدیمی تر شهر هر ساله با فرا رسیدن ۱۹ اردیبهشت که پنجاهمین روز از فصل بهار است؛ در هنگام عصر از منازل خود خارج شده، به مهمانی دشت و باغ و بوستان می‌روند. در این روز خاص باغات سنتی قزوین میزبان مراسم مذهبی نماز باران و دعا و نیایش و دورهمی های پر از صفای فامیلی و دوستانه می‌شوند.

امسال با تقارن ماه مبارک رمضان، مردم مؤمن و روزه دار قزوین با توجه به ابعاد معنوی و دینی این مراسم سنتی ضمن حفظ شعائر دینی با برگزاری نماز جماعت، نماز باران و دعا و نیایش شکر گزار نزول بارش‌های الهی هم می‌شوند.

بر اساس یک باور قدیمی در تاریخ کهن قزوین در زمانی که پدیده خشکسالی برای این شهر اتفاق می‌افتد؛ مردم آن زمان برای طلب باران به دشت و دمن رفته و دست به دعا و نیایش بر می‌دارند و در نهایت شاهد نزول باران می‌شوند. پس از آن تاریخ در این روز آئین پنجاه بدر مرسوم می‌شود. حتی عده‌ای از پژوهشگران، تاریخ شروع این رسم را پیش از اسلام می‌دانند. پنجاه بدر، جشنی بر پایه آب، مهمترین عنصر حیاتی جهان آفرینش است.

با وجودی که تعداد زیادی از آئین‌ها و مراسم سنتی فراموش شده‌اند یا خیلی کمرنگ برگزار می‌شوند؛ اما سنت پنجاه بدر هنوز هم با استقبال شهروندان قزوینی همراه است. باران خواهی و یا نماز باران از سنت‌های مرسوم این روز است. در صورتی که مردم از ابتدای فصل بهار شاهد بارش زیادی نباشند؛ در این روز با قرائت نماز باران و خواندن دعا از خداوند طلب باران می‌کنند و اگر شاهد نزول فراوان باران در میانه اول فصل بهار باشند؛ در این روز به شکرانه این نعمت جاری سر به مهر فرود می‌آورند.

آئین پنجاه بدر برای باران خواهی و شکرگزاری

مجتبی عباسی کارشناس مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین در مورد آئین سنتی پنجاه بدر به خبرنگار مهر توضیح می‌دهد: پنجاه بدر مربوط به تقویم شمسی است و ارتباط با آئین‌های آب دارد. معمولاً این آئین‌ها یا ریشه اساطیری دارند و یا اینکه بر اساس یک واقعه تاریخی مرسوم شده‌اند. پنجاه بدر در اصل یک رسم و سنت قدیمی برای طلب باران است.

وی اضافه می‌کند: هر ساله بعد از ظهر روز ۱۹ اردیبهشت، از زمانی که زهر آفتاب ظهر دم گرفته می‌شود؛ مردم قزوین از خانه‌های خود خارج شده و به مصلی شهر می‌روند. مصلی مکانی است که در میان باغ‌های جنوب شرقی قزوین واقع شده است. در گذشته در این مکان یک آب انبار و یک مسجد وجود داشته که امروزه مسجد تخریب شده و آب انبار تبدیل به خرابه‌ای شده و فقط قسمتی از آن باقی مانده است. خانواده‌ها در بین باغ‌های اطراف این آب انبار پراکنده می‌شوند و جایی را برای نشستن پیدا می‌کنند.

عباسی در ادامه می‌گوید: بازی و سرگرمی در این مراسم از سوی کودکان بیشتر مورد توجه است و بزرگترها که اغلب زنان هستند؛ مشغول خواندن نماز طلب باران می‌شوند. پس از قرائت نماز طلب باران، چند قطعه سنگ کوچک پیدا می‌کنند و به طرف آب انبار می‌روند. نیت می‌کنند و سنگ‌ها را به سردر و دیوار آب انبار که آجری می‌باشد؛ می‌فشارند. آنها اعتقاد دارند اگر حاجت آنها پذیرفته شود؛ سنگ به دیواره می چسبد و در آینده‌ای نزدیک حاجت شأن برآورده خواهد شد. البته آنها حتماً باید با وضو دست به این کار بزنند.

این کارشناس مردم شناسی اشاره می‌کند: اکثر جمعیتی که به مصلی می‌روند را زنان تشکیل می‌دهند. البته طی چند سال اخیر که این سنت به صورت یک تفریح درآمده؛ به مانند سیزده بدر، مردان نیز به مصلی می‌روند؛ ولی در گذشته گویی این سنت تنها توسط زنان برگزار می شده. این کودکان و کهنسالان هستند که این عمل را با اعتقاد تمام انجام می‌دهند؛ اما برای جوان ترها یک سرگرمی و تفنن محسوب می‌شود. با تاریک شدن هوا، مردم کم کم به سمت خانه‌های خود سرازیر شده و منتظر باریدن باران می‌شوند.

قدیمی‌ها می‌گویند در گذشته قبل از آنکه ما به خانه برسیم؛ آسمان ابری می‌شد و شروع به باریدن می‌کرد؛ اما امروزه اعتقادات سست شده و کمتر باران می بارد.

تقارن ماه مبارک رمضان با پنجاه بدر ۹۸

امسال با تقارن پنجاه بدر و ماه مبارک رمضان، این آئین از شکوه و صفای متفاوتی برخوردار است. شهروندان قزوینی روزه دار با آماده کردن افطاری خود، در دل طبیعت مهمان خداوند می‌شوند و همزمان با طنین روح نواز اذان، نماز مغرب خود را به نماز باران و سجده شکر گزاری پیوند می‌دهند.

معصومه روغنی بانوی خوش ذوق ۶۷ ساله از شهروندان قزوینی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری مهر می‌گوید: کمتر اردیبهشتی به یاد دارم که همراه خانواده به پنجاه بدر نرفته باشم. این مراسم بهترین فرصت برای دعا و نیایش دسته جمعی در آغوش طبیعت و همچنین یک دورهمی فامیلی است. به ویژه امسال که پنجاه بدر در ماه مبارک رمضان است؛ افطاری کردن در میان باغستان و لا به لای درختان سرسبز قدیمی، خیلی دلچسب و خاطره انگیز است. این روز فرصتی ناب برای سپاس از نعمت‌های خداوند به همراه اعضای خانواده و فامیل است.

فاطمه طاهران ۷۱ ساله بانوی دیگر قزوینی است که پنجاه بدر را یادگاری با ارزش به جامانده از قدیمی‌ها می‌داند. او این آئین را این طور وصف می‌کند: پنجاه بدر فقط در قزوین مرسوم است. قزوینی‌ها این سنت قدیمی را حفظ کرده و هر سال با صمیمیت و گرمی زیاد آن را برگزار می‌کنند. شاید خیلی از رسومی که قبلاً انجام می‌دادیم؛ دیگر فراموش شده باشند. اما پنجاه بدر در همه شرایط با همان آداب خودش برگزار می‌شود. در گذشته کشاورزان این منطقه به نماز باران این روز خیلی چشم امید داشتند و نماز باران با اعتقاد و اطمینان کامل خوانده می‌شد. هنوز هم قزوینی‌های اصیل این نماز را به جا می‌آورند.

حمید شیردست ۴۷ ساله شهروندی است که حضور مردان در این مراسم را پررنگ‌تر از گذشته می‌داند و به خبرنگار مهر می‌گوید: در سال‌های اخیر حضور آقایان در این مراسم بیشتر از گذشته شده است. به ویژه این مراسم چون از عصر شروع می‌شود؛ تعدادی از آقایان با تعطیل کردن کار خود در این مراسم شرکت می‌کنند. به ویژه امسال که پنجاه بدر در ماه مبارک رمضان است؛ افطاری در این فضا، صفای دوچندان دارد و یک فرصت مغتنم برای لذت بردن از جمع خانوادگی در کنار طبیعت سرسبز است.

بانوان خوش ذوق و هنرمند قزوینی از قبل برای برگزاری این آئین آماده شده و امسال برای افطار با تهیه خوراکی‌ها و تنقلات مرسوم این روز، وسایل پذیرایی را مهیا می‌کنند. آش رشته داغ، شیرینی‌های خانگی متنوع، لقمه‌های پرطرفدار نان و پنیر و گردو و سبزی و یک غذای محلی خوش طعم قزوینی با نام دیماج، در سبد بیشتر پنجاه بدری‌ها قرار می‌گیرد. غذاها و خوراکی‌هایی سنتی و سالم که خود جزئی از رسوم برگزاری این آئین شده‌اند امسال در سفره افطاری چیده می‌شوند.

هر ساله به غروب ۱۹ اردیبهشت در قزوین که نزدیک می‌شویم؛ زیباترین تصاویر پیوند دوستی شهروندان با طبیعت را می‌بینیم. آئین پنجاه بدر قزوینی‌ها در گوشه و کنار باغستان‌ها و اماکن تفریحی شهر با تجمع‌های دوست داشتنی خانوادگی در میان طراوت و سرسبزی بهار طبیعت در کنار نغمه‌های پرندگان آزاد و نسیم باد بهاری برگزار می‌شود. تصاویری که می‌تواند به رونق گردشگری این شهر کمک زیادی کند. برگزاری این آئین‌های سنتی و مذهبی، یادآور غنای تمدن و فرهنگ این دیار است.

پنجاه بدر با شماره ثبت ۱۸۵ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.