"خوسف" ؛ دیار گل های نرگس

مولف ناشناخته "حدود العالم من المشرق الی المغرب " که در سال 379 هجری قمری تالیف شده از خوسف یاد کرده و حمدالله مستوفی در سال 740 هجری در کتاب "نزهه القلوب " درباره خوسف چنین می گوید: خوسف شهر کوچکی است و چند موضع توابع دارد و آب آن از رودخانه باشد و دیها را آب از کاریز باشد و در آن جا همه نوع انتفاعی حاصل آید.

حافظ ابرو در مورد تعداد و مزارع و موقعیت شهر خوسف چنین بیان می دارد : بیست قریه و صد مزرعه از توابع خوسف است که برکنار بیابان است و بر آن طرف بیابان حدود کرمان است، خبیص نواحی آن است و آن بیابان را لوت خوانند و در تابستان از آن موضع نمی توان گذشت چهل فرسنگ در آن راه آب ندارد.

آرامگاه ابن حسام

آرامگاه شاعر برجسته ابن حسام، مربوط به دوره صفویه با فرم کلی هشت ضلعی باگنبدی شبیه کلاه فرنگی که در اصل نورگیر مقبره محسوب می شود احداث شده است و مسیر دسترسی به آرامگاه در پای تپه از طریق یک رشته پلکان صورت می گیرد، که بازدید کننده را به کنار مقبره هدایت می کند.

فضای ورودی آرامگاه دارای پله است که در نمای جنوبی ساختمان قرار گرفته است و به لحاظ فرم مانند پیش طاقی است که سقف آن دارای فرم قوسی شکل به صورت سه بخشی کند است و در نمای خارجی مقبره در سه طرف ، نورگیر یا پنجره کارگذاشته شده است که نور فضای داخلی را تامین می کنند.

همچنین علاوه بر پنجره ها طاق نماهایی در نمای خارجی بنا وجود آمده است که فرم کلی بنا از این طاق نماها که به صورت پیش طاق های عریض و تقریبا عمیق ساخته شده اند ، نشات می گیرد.

روستای خور

بافت تاریخی روستای خور متاثر از شرایط اقلیمی و جغرافیایی محیط خود است. خانه های گلی ، پوشش گنبدی ، حیاط مرکزی ، بادگیرها ، اطاق های دور تا دور حیاط ، هشتی ها و دهلیزها ، دیوارهای قطور، حوض و باغچه وسط حیاط به صورت هماهنگ و یکنواخت از ویژگی های معماری خانه های روستای خور است، که مطابق با اقلیم منطقه به وجود آمده است.

تراکم خانه ها و کوچه های پرپیچ وخم و همچنین بادگیرها از شاخص های عمده روستایی خور بوده که جهت مقابله با اوضاع اقلیمی منطقه به وجود آمده است در بافت خور بناهایی همچون قلعه ، آب انبار ، مسجد ، حسینیه ، حمام و خانه های قدیم وجود دارد که اکثرا متعلق به دوره صفویه است.

مسجد جامع خوسف

این مسجد دارای سر در ورودی بلند با طاق جناغی و تزئینات رسمی بندی، صحن ، شبستان زمستانی به نام های ملا علی اکبر و حاج عبدالخالق ، یک شبستان تابستانی و شبستان های مهتابی و خلیلان است؛ ورودی بنا و شبستان های  مهتابی و خلیلان در دوره های معاصر بازسازی شده اند.

در جریان مرمت شبستان مسجد به آثار و بقایای مربوط به دو دوره مختلف برخورد شد، احتمالا زمان ساخت اولیه این بنا در قرون اولیه اسلامی قرون 2 و 3 هجری بوده که در دوره های بعدی از جمله  قاجار به فراخور نیاز مرمت شده و گسترش یافته است.

خانه تاجور

این بنا مربوط به دوره قاجاریه می باشد و از ویژگی های معماری آن داشتن دو در ورودی است یکی از ورودی ها دارای تزئینات آجرکاری دوره پهلوی و دیگری دارای تزئینات رسمی بندی بوده و از لحاظ معماری اصیل تر است.

تزئینات بنا شامل رسمی بندی و آجرکاری های ورودی، کار بندی های ایوان و پنجره های مشبک است. از دیگر خانه های تاریخی خوسف می توان به خانه خلیلی و خانه علوی اشاره کرد که در بافت تاریخی خوسف قرار دارند.