ساختار امر به معروف مسئولان اصلاح شود/ نقد از طریق یک نهاد مدنی

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست «بستر ها و موانع اجتماعی امر به معروف مسئولان توسط مردم»، عصر دوشنبه ۳۰ اردیبهشت ماه، با حضور عباس عبدی پژوهشگر مسائل اجتماعی و سیاسی و محمد رضا مرندی عضو هیئت علمی گروه فقه سیاسی دانشگاه شهید بهشتی، در غرفه ستاد امر به معروف و نهی از منکر در بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم برگزار شد.

عباس عبدی با اشاره به ارزش اخلاقی کمک به مستمندان و ایتام، گفت: صد سال پیش هم در زمان پایان ماه مبارک رمضان، زکات فطر را وظیفه داریم به مستمندان و ایتام بدهیم و این یک ارزش است که در طول تاریخ ثابت مانده است. در صد سال پیش این ارزش چهره به چهره بود و با شناخت کافی صورت می‌گرفت اما امروز در کشور و شهر خود نمی‌توانیم این ارزش را به صورت مؤثر انجام دهیم چون شناخت فقیران و مستمندان و نحوه کمک به آنها امکان پذیر نیست. پس این ارزش در طول سالیان نحوه ارائه را تغییر داده و به وسیله یک نهاد صورت می‌گیرد تا بتواند به طور دقیق‌تر و کاربردی تر این ارزش حفظ شود و در عصر حال این نهاد کمیته امداد است.

وی در ادامه افزود: در عین حال که عمل خیر یک امر و ارزش ثابت است، اما در دنیای جدید ساختار این عمل خیر متحول شده است و نمی‌توانیم با نظام گذشته این کار را انجام دهیم. امر به معروف و نهی از منکر یکی از این ارزشهاست که در طول سال‌ها ساختار آن تغییر کرده و باید نحوه اجرای آن بازنگری شود.

عبدی با اشاره به رویکرد ستاد امر به معروف و نهی از منکر در امر به معروف مسئولان، گفت: قبل از امر به معروف به مسئولین باید در نظر داشته باشیم که هر فردی که به قدرت می‌رسد در یک ساختار قرار می‌گیرد و آن ساختار به فرد شکل می‌دهد، پس باید قبل از عملکرد یک مسئول به ساختار نقد وارد کرد و آن را مورد اصلاح قرار داد.

وی با تاکید بر اینکه ذهنیت امر به معروف کردن یک فرد حقیقی نسبت به فرد حقیقی دیگر در عصر کنونی آنچنان چاره ساز نیست، گفت: امر به معروف چهره به چهره و فرد به فرد همیشه وجود داشته است و باید هم همه این امر را در مقابل عمل خطای یک فرد بکار ببندند، اما مسئله اساسی این است که آمران به معروف باید در چارچوب یک نهاد قرار گیرند.

عبدی گفت: نقد در عصر کنونی در چارچوب یک نهاد با روش‌های مختلفی مانند تظاهرات، اعتصاب و استیضاح و فشار برای استعفا توسط احزاب مختلف و سندیکاها در کشورهای دیگر اجرا می‌شود و در امر به معروف و نهی از منکر امروز باید موازنه قدرت را در نظر داشت و باید نهادی که به صورت تخصصی نقد یا امر به معروف می‌کند قدرت این کار را داشته باشد تا بتواند اصلاح یا تغییر را اجرا کند.

محمدرضا مرندی در ادامه این نشست با تاکید بر اینکه امر به معروف و نهی از منکر هم یک حق است و هم یک تکلیف، گفت: تمام شهروندان حق این را دارند که اشکالاتی که از مسئولین می‌بینند تذکر دهند و اساساً مطالبه گری کنند و در عین حال این تذکر یک وظیفه است که طبق شرع و قانون باید تحت شرایط و چارچوب‌های مشخص توسط تمامی افراد اجرا شود.

وی یکی از اهداف امر به معروف و نهی از منکر را اصلاح افراد دانست و افزود: هدف اصلی و پنهان در امر به معروف افراد، اصلاح جامعه است مانند زمانی که به یک روزه خوار تذکر داده می‌شود حرمت روزه دارای هدف اصلی است و بعد از آن اصلاح فرد روزه خوار.

مرندی در ادامه با اشاره به ماده ۸ قانون اساسی در امر به معروف مردم به هم، مردم به مسئولین و مسئولین به مردم، گفت: قرار گیری طرفین امر به معروف نشان می‌دهد که قانون به عمومی بودن این مسئله تاکید داشته است و در نهایت جامعه سالم و به دور از خطا مدنظر است که می‌تواند مردم و مسئولین صالحی را پرورش دهد و هدف اصلی تمام امر به معروف‌ها فرد نیست بلکه اصلاح و ترویج یک فرهنگ کلی است که فرد جزی از آن است.

وی در ادامه گفت: طبق اسناد تاریخی مردم ایران ظرفیت بالایی در نقد مسئولان و مطالبه گری دارند اما نسبت به خطاها و اشتباهات خود کمی با صفت دخالت برخورد می‌کنند و به دفاع یکجانبه می‌پردازند. مردم در جمع‌های خصوصی خود حتی بیش از اندازه معمولی انتقاد دارند و این انتقادها با اسناد و مدارک و به دور از اتهام و افترا به شکل رسانه‌ای شود تا دقیقاً به گوش مسئولین برسد و از حالت جمع‌های خصوصی به یک درخواست و تذکر عمومی تبدیل شود.

عبدی درباره توجه نکردن مسئولین به انتقادات مردم، گفت: اساساً مسئولین به تذکرات مردم گوش نمی‌دهند چون سیاست به ظاهر یک اراده شخصی است اما در عصر کنونی اراده شخصی در یک نهاد و حزب متمرکز می‌شود و می‌تواند یک فرد را برگزیده کند و به قدرت برساند. زمانی که یک حزب قدرتمند یک فرد را به قدرت می‌رساند، قدرت انتقاد و مطالبه منتخب خود را نیز دارد پس دیگر نیاز نیست مثلاً یک کارگر از رئیس کارخانه شخصاً انتقاد کند و عملکرد او را زیر سوال ببرد بلکه کارگر عضو یک نهاد بزرگ‌تر است که قدرت این را دارد که با عملکرد خطای رئیس کارخانه مقابله کند و حق کارگر زیر مجموعه خود را بگیرد یا رفتار خطای مدیر را اصلاح کند و به تعبیری او را مجبور به اصلاح رفتار یا حذف از قدرت بکند.

این پژوهشگر مسائل سیاسی و اجتماعی با اشاره به نبود علاقه شنیدن نقد مردم از سوی مردم، اظهار کرد: چون افراد جز جامعه قدرت ندارند و مسئولین با رسیدن به قدرت می‌توانند با بهانه و گوش ندادن به تذکر مردم، به خطا و اشتباهات خود ادامه دهند، نیازمند تغییر ساختار هستیم و باید تمام تمرکز امر به معروف زیر چتر یک سری نهاد قدرتمند و متخصص در هر حوزه قرار گیرد تا مردم نقد خود را به گوش آن نهاد برساند و آن نهاد به طور تخصصی و در چارچوب‌های درست با قدرت بتواند حق مردم را از مسئولین بستاند و آنها را مجبور به اصلاح کند.

وی با اشاره به اینکه باید سه ضلع اصلی ساختار امر به معروف را بسازیم، گفت: باید ابتدا زیر سایه یک نهاد مدنی متخصص و قدرتمند امر به معروف کنیم و سپس رسانه آزادی داشته باشیم که اطلاع رسانی کند و حتی امر به معروف نهاد را به گوش همه و به گوش مسئول برساند و در بعد سوم باید یک سیستم قضائی بی طرف و آزادی خواه وجود داشته باشد که از نهادها و افراد حمایت کند تا ترس نهادینه شده در نقد مسئولین در مردم جامعه بریزد. نهاد مدنی، رسانه آزاد و سیستم قضائی بی طرف سه ضلع اصلی و پایه گذار امر به معروف و نهی از منکر مسئولان است.

مرندی در ادامه این نشست با اشاره به اینکه هم اصلاح افراد هم اصلاح ساختار مهم است گفت: زمانی که ساختار را اصلاح کنیم اگر افرادی که در آن وارد می‌شوند را کنترل نکنیم و طبق قواعد ساختار عمل نکنند، سیستم دچار مشکل می‌شود بنابراین در امر به معروف و نهی از منکر هم ساختار جامعه مهم است و هم افرادی که یک جامعه را ساختند و هر دو عنصر باید اصلاح و تغییر کنند.

عضو هیئت علمی گروه فقه سیاسی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به ستاد امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک نهاد مدنی، گفت: تمام تشکل‌هایی که وظیفه آمر به معروف رو دارند و تحت حمایت ستاد امر به معروف می‌باشند، به عنوان یک نهاد مدنی می‌توانند قدرت مطالبه گری از مسئولان را داشته باشند. از سوی دیگر تشکل‌های دانشجویی مطالبه گر داریم که در جای خود و با تخصص خود به نقد مسئولان می‌پردازند و در صدد اصلاح عملکرد آنها بر می آیند.

وی با اشاره به راهکار دیگر کشورها با عنوان «سوت زدن» برای امر به معروف مردم نسبت به مردم و مردم نسبت مسئولان، گفت: این راهکار به گونه‌ای عمل می‌کند که به مردم دارای انگیزه مضاعف برای امر به معروف کردن می‌دهد بدینگونه که اگر فردی اختلاسی را برملا کند درصد معینی از آن مبلغ که به خزانه دولت واریز می‌شود، به آن شخص اطلاع دهنده تعلق می‌گیرد. یا اینکه در بعضی از کشورها از مردم می‌خواهند که نقش پلیس را ایفا کنند و تخلف‌ها را در خیابان به گوش پلیس برسانند و از محل پرداخت جریمه درصدی به عنوان انگیزه امر به معروف به آنها پرداخت می‌شود.

مرندی در ادامه گفت: امر به معروف و نهی از منکر را از دولتی بودن باید خارج کنیم که عملی کردن امر به معروف فقط به عهده دولت است اما امر به معروف کردن مردمی است و باید با ساختار درست اجرا شود.

عباس عبدی در ادامه گفت: ساختارهای نهاد امر به معروف و نهی از منکر باید اصلاح شود تا بتواند کاربرد خود را در جامعه و نسبت به مسئولان داشته باشد. باید نگاه به امر به معروف و نهی از منکر اصلاح ساختار باشد و به سمت نهاد مدنی شدن برود.

مرندی با اشاره ضعف داشتن در تمام نهادها و ساختارها گفت: قبول داریم ضعف‌هایی در قوه قضاییه، قوانین اجرایی مجلس و حتی نهاد امر به معروف وجود دارد. ما نظام حزبی در ایران نداریم یعنی کرسی خاصی احزاب در مجلس ندارند ولی احزاب مختلف وجود دارند و ممکن است بعد از انتخابات قدرت و مطالبه گری از فرد انتخاب شونده از حزب را نداشته باشند اما احزاب مهمی داریم که در جای خود می‌توانند نقد مسئولان را به عهده بگیرند و ساختار مسئولیت‌ها را اصلاح کنند.

عبدی با تاکید بر اینکه باید مردم در نهادها ورود پیدا کنند گفت: اگر مردم وارد نهادها نمی‌شوند شاید کارایی آن را کامل نمی‌دانند و باید کمک کرد این نهادها جایگاه خود را بدست آورند و مردم هم در آن نهادها وارد شوند و اطمینان داشته باشند یک نهاد از حق انها به طور کامل دفاع خواهد کرد.

عبدی با اشاره به اینکه رسانه نمی‌تواند فرهنگ سازی در جامعه را داشته باشد، گفت: برای مثال بستن کمربند اکنون به یک فرهنگ و الزام تبدیل شده است و گفتن مسئولان و ساخت کلیپ‌های رسانه‌ای به تنهایی در شکل گیری این جریان موثر نبود، بلکه نقش جریمه پلیس هم در شکل گیری آن موثر بود.

وی در ادامه گفت: در فرهنگ سازی و ساخت یک جریان هم باید تنبیه وجود داشته باشد هم تشویق و گاهی تنها یکی از اینها موثر است و مکمل هم هستند. باید موقعیت شناسی و علم به اینکه کدام جریان نیازمند کدام نوع از رفتار را دارد و اثر گذار است، را در جامعه تبیین داد.

مرندی با اشاره به اینکه امر به معروف و نهی از منکر یک سیاست مردمی است، گفت: بنده هم معتقد هستم در مسائل فرهنگی وجه مردمی بودن را باید توجه داشته باشیم اما این بدان معنی نیست که نهاد ایجاد نکنیم از جمله نهاد امر به معروف و نهی از منکر چون یک نظام دینی داریم و نظام باید ساختار دینی داشته باشیم. بنده هم معتقدم ستاد امر به معروف و نهی از منکر باید یک نهاد مردمی باشد و ورود دولت و مسئولانی که خود باید نقد شوند بدان وارد نشوند.

وی در پایان گفت: یک از مهمترین وظایف دولت هدایت مردم است. اگر ستاد به هدایت و حمایت مردم بپردازد و هیچ حد و مرزی برای انتقاد از تمام مسئولان حتی مسئولان ستاد قائل نشود می‌تواند ساختار مناسبی در جامعه ایجاد کند.

لازم به ذکر است غرفه ستاد امر به معروف و نهی ازمنکر در بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم با برگزاری روزانه نشست‌های مناظره و آزاداندیشی با موضوع «بسترها و موانع امر به معروف مسئولان از سوی مردم» و نیز برگزاری برنامه‌های متعدد آموزشی و ترویجی با محوریت موضوع «مسئولیت پذیری اجتماعی»، همه روزه از ساعت ۱۷ الی ۲۴ در محل مصلی امام خمینی (ره) پذیرای مردم است.