به گزارش خبرنگار مهر در بیرجند، سرایان از لحاظ مختصات جغرافیایی در 58 درجه و 31 دقیقه طول جغرافیایی و 33 درجه و 51 دقیقه عرض جغرافیایی قرار گرفته است و دارای 1440 متر ارتفاع از سطح دریا است.
این شهرستان دارای چهار دهستان و بخش به نام های مصعبی ، آیسک ، سه قلعه و چرمه و تعداد 232 روستای تابع با جمعیتی بالغ بر 24518 نفر است. پوشش گیاهی منطقه نیز استپی درمنه ، گون و نوعی بادام وحشی یا تنگون است.
آنچه از بررسی های باستانی شناسی منطقه بدست آمده حاکی از آن است که سابقه تاریخی سرایان به دوران قبل از اسلام باز می گردد و سد تاریخی (زو) از یادگارهای باقی مانده از این دوران است. در دوره اسلامی این منطقه بخشی از ایالت قهستان بوده که در همان نخستین سال های حمله اعراب به تصرف سپاه اسلام درآمد . ابن اثیر در ذیل وقایع سال 31 هجری از (احنف بن قیس) یاد می کند که از راه طبس وارد خراسان شد.
در منابع جغرافیایی قرون اولیه اسلامی ، اسمی از " سرایان " به میان نیامده اما بررسی های باستانی شناسی منطقه وجود تپه هایی مربوط به دوره سلجوقی را در شهرستان سرایان تایید می کند و با عنایت به بالا گرفتن نهضت اسماعیلیان در این دوره و در اختیار گرفتن قلعه های قهستان و از جمله قلعه قلاع سرایان می توان گفت که این منطقه در دوره سلجوقی یعنی قرون پنجم و ششم هجری از رونق و آبادانی برخوردار بوده است، خصوصا اینکه تپه های مربوط به دوره سلجوقی شهرستان سرایان تا این تاریخ در محدوده استان خراسان جنوبی از آثار شاخص و منحصر به فرد می باشند. در ذیل بخشی از آثار تاریخی سرایان معرفی می شود:
مسجد جامع
مسجد شامل دو بخش و شبستان تابستانی است. علاوه بر صحن و ایوان ، وجود دو رواق، این مسجد را به مساجد صفوی شبیه ساخته است.
کاروانسرای سرایان
کاروانسرای سرایان در کنار آب انبار سفلی قرار دارد و متعلق به دوره صفوی است و کاروانیانی که از منطقه و شهر سرایان می گذشته اند در آن اطراق می کرده اند. این کاروانسرا به رباط شاه عباسی معروف است.
مقبره توران شاه (دوره تیموری)
این بنا در حاشیه جنوبی شهر سرایان واقع شده و در منطقه ای قرار گرفته که پیرامون آن را قبرهایی فرا گرفته اند. این بنا دارای نقشه هشت ضلعی است و ورودی آن در ضلع شمال شرقی آن قرار گرفته است که دارای طاقی است جناغی با عرض 3/4 و عمق 8/3 متر.
آب انبار سفلی
در قسمت پایین شهر و در مجاورت کاروانسرا ساخته شده تا کاروانیان از آن استفاده کنند که آب آن هنوز مورد استفاده قرار می گیرد. این آب انبار در سال 1078 هجری قمری ساخته شده و در ورودی آن سنگ لوحی است که ذکر یاد امام حسین (ع) و لعن یزید در آن آمده است. از جمله دیگر آب انبارها، آب انبار علیا، حاج حسن، آهنگران و میرزا عبدالرسول است که به دوره های صفویه و بعد از آن تعلق دارد.
آب انبار کمال آیسک
بنا شامل سردر ورودی ، پلکان ، پاشیر، مخزن، گنبد مخزن، و استخر است . ورودی بنا سر دری است با طاق جناغی و پس از سر در، پلکان بنا قرار دارد که مستقیماً به پاشیر منتهی می شود . پوشش پلکان با قوس جناغی به شیوه آهنگ است و فضای پاشیر فضایی است چهار ضلعی منظم که بوسیله پوشش چهار ترک مسقف شده است.
مسجد جامع سه قلعه
این بنا در داخل محدوده بافت قدیمی شهر سه قلعه قرار گرفته و به عنوان شاخص ترین بنای تاریخی شهر، به حساب می آید. بنا شامل ایوان و شبستان است و سایر قسمت های آن دچار تغییر فراوان شده اند. ایوان بنا در ضلع جنوب غربی صحن واقع شده و دارای طاغی جناغی است. شبستان بنا با یک ستون چهار ضلعی با کمک تویزه هایی که یک پایه آن بر روی ستون مرکزی و پایه های دیگر آنها برروی جرز دیوارها استوار شده و سپس با استفاده از گنبدهای چهار ترک مسقف شده است.
قلعه قلاع سرایان
این اثر تاریخی در فاصله حدود 5/4 کیلومتری شهر سرایان و 5/1 کیلومتری شمال شرق مزرعه همبو قرار دارد. این بنا بر فراز کوهی مخروطی شکل و مشرف به شهر سرایان واقع شده که دارای بخشهای گوناگونی از جمله بارو، برج ها و فضای داخلی است.نقشه و طراحی معماری بنا با تبعیت از وضعیت طبیعی محل قرار گیری آن اجرا شده است به گونه ای که با توجه به وضعیت طبیعی در نقاطی از بارو از استحکامات دفاعی بیشتری استفاده شده و در بعضی نقاط به دلیل صعب العبور بودن نیاز کمتری به استحکامات بوده است.
برج حصار سه قلعه
برج حصار سه قلعه که مربوط به دوره صفویه است، در جنوب شهر واقع شده است. این برج دارای نقشه مدور بوده و حداقل دارای چهار طبقه است. در حال حاضر سه طبقه همکف ، اول و دوم این برج دارای پوشش است و بالاترین طبقه بدون سقف است و در نقاط مختلف بدنه برج روزنه هایی دیده می شود که به عنوان تیرکش کاربرد داشته است.
نظر شما