تکنولوژیهای جدید و انتخاب سخت ما

به گزارش خبرنگار مهر، با رواج روز افزون تکنولوژی در جهان معاصر یکی از موضوعاتی که بسیار مورد توجه نخبگان فرهنگی و منتقدان نظری قرار دارد بحث نگاه به عوارض نامطلوب و تبعات منفی تکنولوژی است. در این میان مکتبهای مختلف فکری رواج یافتند. پاره ای از این مکتبها البته کاملاً خوشبینانه به آثار و نتایج تکنولوژی نظر می کردند و معتقد بودند با این رویکرد و نگاه جدید می توانیم به بسیاری از اهداف دور و نزدیک خود برسیم. نحله هایی دیگر اما راهی متفاوت در پیش گرفتند و منکر جنبه های مثبت تکنولوژی شدند و تأکیدی بیش از اندازه بر جنبه های منفی آن روا داشتند. سنت گرایان و پاره ای پسامدرنها در این رده جای می گیرند. به نظر این افراد برای حل مشکلات تکنولوژی راهی جز آن نیست که نگاه بشر به طبیعت عوض شود، بشر از تصرف در عالم دست بردارد و به زندگی از نوع قبل از مدرن رو آورد.

هر دوی این جریانها در منظومۀ فکری – روشنفکری ایران نیز حضور دارند. یعنی ما هم شاهد هستیم که عده ای تنها راه حل مشکلات را توسل بی چون و چرا به انواع و اقسام تکنولوژیها می دانند و هم عده ای معتقدند تکنولوژی جز بدبختی برای بشریت و برای انسان ایرانی چیزی به همراه نداشته است و باید از آن دست شست. واضح است که هر دو این نگاه، نگاههایی افراطی و دور از واقعیت محسوب می شوند.

 شکی نیست که تکنولوژی با خود عوارض منفی ای را  به همراه آورده است همچنان که نقاط قوت آن کم نیست. از سوی دیگر آینده ای که فراروی بشریت قرار دارد آینده ای بزرگتر و سترگ تر از وضع کنونی است و انسان به هیچ عنوان نباید به وضع کنونی راضی باشد. یعنی اگر مانند پاره ای افراد تصور کنیم با تکنولوژیهای موجود به نهایت تاریخ بشر رسیده ایم دیدگاهی ساده لوحانه اتخاذ کرده ایم همچنانکه نباید تکنولوژی را بکلی نفی و طرد نماییم.  با این تعبیر نه می توان کاملاً همه وجوه تکنولوژی جدید را پذیرفت و جنبه های منفی آن را نادیده گرفت و نه می توان مطلق گرایانه و جزم اندیشانه تنها به وجوه منفی تکنولوژی اکتفا کرد. راه وسط البته این است که با منطق و عقلانیت به سراغ تکنولوژی برویم همچنانکه با این ابزار باید به سراغ هر مفهوم  و مصداق دیگری رفت.

با نگاهی به آرای افراطی و تفریطی که در این زمینه ابراز می شوند ضرورت توسل و تکیه بر این دیدگاه میانه بیش از پیش  حس می شود. ما ایران زمینیان هم که با تأخیر با تکنولوژیهای جدید مواجه شده ایم و کم و کاستهای زیادی در این زمینه داریم بی نیاز از این دیدگاه میانه نیستیم. با اتخاذ این دیدگاه از سویی می توانیم عقب ماندگیهای خود را در زمینۀ تکنولوژی کم کنیم و از سوی دیگر شیفته وار به سوی هر تکنولوژی نورسیده نغلتیم. این نکته کلی اما نیاز به بسی مقدمه، پیش فرض، استدلال، طرح و نظریه دارد تا به دیدگاهی منسجم مبدل شود.  نمی توان بدون نظریه و تفکر به سراغ دنیای پیچیده و تودرتوی تکنولوژیهای جدید رفت و باید به سلاح عقلانیت مجهز بود.