واکاوی اعلان جنگ تجاری عربستان علیه ترکیه

خبرگزاری مهر - گروه بین الملل: عربستان سعودی و ترکیه در چند سال اخیر به علت اختلافات در سیاست‌های منطقه‌ای و حمایت از گروه‌های اسلام‌گرا با هم اختلاف داشتند و قتل روزنامه‌نگار عربستانی، جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه در سال ۲۰۱۸ این تنش‌ها را تشدید کرد. تنش میان آنکارا و ریاض پس از آنکه عجلان العجلان رئیس اتاق بازرگانی ریاض علیه ترکیه موضع گیری کرد، وارد مرحله جدیدی شده است.

وی در روز سوم اکتبر ۲۰۲۰ در توییتی اعلام کرد: «تحریم هر چیزی که ترکیه وارد می‌کند یا در آن سرمایه‌گذاری می‌کند و توریسم این کشور، مسئولیت هر تاجر و مصرف‌کننده سعودی است تا به دشمنی‌های دولت ترکیه در برابر سران ما پاسخ داده شود».

این به مثابه اعلان جنگ تجاری ریاض علیه آنکارا محسوب می‌شد.

رقابت آنکارا و ریاض بر سر برتری منطقه‌ای با ممنوعیت‌های غیررسمی، تحریم‌های اعلام‌نشده، تاخیر در مرز و درخواست برای بایکوت کالاهای ترکیه‌ای در خاورمیانه و شمال آفریقا همراه بوده است. فروشگاه زنجیره‌ای مهم «العثیم» ظاهراً تصمیم گرفته است که تمامی کالاهای ترکیه‌ای را بایکوت کند، و رستوران زنجیره‌ای «هرفی» نیز اعلام کرده است که می‌خواهد «همبرگرهای یونانی» را جایگزین «همبرگرهای ترکیه‌ای» کند.

شرکت‌های ترکیه‌ای می‌گویند که گرفتن قراردادهای عمرانی در عربستان غیرممکن شده است و ورود کالا نیز به این کشور با تاخیر صورت می‌گیرد.

محموله‌های ارسالی از ترکیه شامل برخی محدودیت‌های ورودی یا کندی در ترخیص از گمرک می‌شوند و شاید مدت زیادی در پایانه متوقف شوند، یا با تاخیر به مقصد برسند یا کلاً در گمرک گرفتار شوند حتی اگر اجناس بتوانند وارد کشور شوند، در مغازه‌ها برچسب‌هایی کنار محصولات ترکیه‌ای می‌چسبانند که رویشان نوشته شده است به محصولات ترکیه‌ای دست نزنید.

کسب‌وکارهای ترکیه‌ای در عین حال از وجود مشکلات در دیگر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و شمال آفریقا خبر می‌دهند. یکی از نمایندگان بخش عمران گفته بود که در امارات عربی متحده نیز مشکلاتی هست، اما در مقایسه با مشکلات روزافزون صادرات به عربستان نسبتاً کمتر است.

طبق گزارش رسانه‌ها؛ حجم تبادل تجاری میان دو کشور عربستان و ترکیه، سالیانه به ۵ میلیارد دلار رسیده است و ترکیه اولین مقصد گردشگردان ثروتمند عربستانی و سرمایه گذاران سعودی در عرصه املاک است. عربستان همچنین رتبه ۱۵ را در فهرست بزرگترین بازارهای صادراتی ترکیه را شکل می‌دهد به طوری که صادرات فرش، فولاد، فرآورده‌های پتروشیمی و حبوبات ترکیه به عربستان از اوایل سال جاری تا کنون نزدیک به یک میلیارد رسید.

پس از قتل جمال خاشقجی در سال ۲۰۱۸ روابط میان دو کشور رو به وخامت گذاشته و سطح روابط میان ترکیه و عربستان به سطحی نزدیک به قطع شدن رسیده است. عربستان سعودی به هشدار مداوم درباره سفر به ترکیه و تلاش برای ضربه زدن به بخش گردشگری ترکیه متوسل شد. عربستان به شهروندان سعودی مقیم این کشور در خاک ترکیه نسبت به موارد سرقت گذرنامه و خطرات آن و همچنین سرمایه گذاری در املاک و مستغلات و سایر جرایم کوچک هشدار دادند.

رای الیوم در مطلبی با اشاره به تشدید تنش میان ریاض و آنکارا آورده است: «روابط سیاسی و تجاری عربستان و ترکیه زمانی دوره طلایی خود را سپری می‌کرد و آن زمانی بود که منافع دو کشور در بحران سوریه به یکدیگر گره خورده بود تا گروههای مسلح را سازماندهی و حمایت مالی کنند به این امید که حکومت سوریه را براندازند؛ اما پس از آن روابط وارد مرحله رکود و ضعف شد و در نهایت به چیزی شبیه قطع شدن، انجامید و این از زمانی بود که مشخص شد که دستگاه اطلاعاتی سعودی در جنایت ترور خاشقجی که به شکلی هولناک در کنسولگری عربستان در استانبول در اکتبر سال ۲۰۱۸ انجام شد، دخیل بوده است.

۳ دلیل تیرگی روابط عربستان و ترکیه

چندین دلیل در ورای تیرگی روابط دو کشور است که به شکل تدریجی در پنج سال گذشته بر روابط دو کشور سایه افکنده است؛

اول، رقابت میان دو کشور بر سر زعامت جهان اسلام و به طور خاص سنی آن و ترکیه در این زمینه موفقیت‌های زیادی محقق کرد و آن هنگامی بود که بلوک سیاسی اسلامی به ریاست غیر عربی شامل پاکستان، مالزی، اندونزی و قطر به استثنای عربستان تشکیل داد و راه را برای ایجاد سازمان اسلامی موازی با سازمان همکاری اسلامی که مقر آن در شهر «جده» است و عربستان بر همه تصمیم‌هایش سیطره دارد، هموار کرد.

دوم: استفاده مقامات ترکیه از برگه ترور خاشقجی به شکل تأثیرگذار برای ضربه زدن به جایگاه عربستان سعودی و تخریب چهره اش در دو عرصه اسلامی و جهانی. این قابل توجه بود که ترکیه سلسله واقعیت‌های جدیدی درباره عملیات ترور خاشقجی را چندی پیش منتشر کرد از جمله اینها تصاویر چاه و تنوری که برای تکه تکه کردن و سوزندان جسد آن بیچاره در ساختمان کنسولگری عربستان مورد استفاده قرار گرفتند.

سوم: تبدیل شهر «استانبول» به مقر جنبش‌های مخالف عربستانی، مصری و کشورهای خلیج فارس و اجازه دادن به آنها برای راه اندازی شبکه‌های تلویزیونی و پایگاه‌های شبکه‌های اجتماعی. همین امر باعث شد که ترکیه و عربستان به شکل متقابل دست به بستن برخی رسانه‌ها بزنند.

رای الیوم نوشت: بیشتر پیش بینی‌ها حکایت از آن دارد که جنگ رسانه‌ای میان عربستان و ترکیه در ماههای آینده تشدید شود پیش بینی‌ها حکایت از آن دارد که جنگ رسانه‌ای میان عربستان و ترکیه در ماه‌های آینده تشدید شود به ویژه که برخی گزارش‌های دیگر وجود دارد که تأکید می‌کند عربستان از گروههای جدایی طلب کُرد مخالف ترکیه در شمال سوریه حمایت می‌کند».

محدودیت برای ورود محموله‌های ترکیه و کندی روند ترخیص کالاها

قدر مسلم آن است که ممنوعیت واردات کالاهای ترکیه به عربستان نشان می‌دهد که تنش‌های سیاسی بین طرفین به طور فزاینده‌ای به سمت تجارت سوق پیدا می‌کند. شرکتهای ترک از کارشکنی سعودی‌ها در زمینه ورود کالاهای ترکیه شکایت دارند و اعلام کرده‌اند که محموله‌هایی که از ترکیه به بنادر سعودی می‌رسد با محدودیت‌هایی روبرو می‌شود یا روند ترخیص کالاها از گمرک با کندی بسیار صورت می‌گیرد. مالکان شرکت‌های ترکیه اعلام کرده‌اند که مقامات سعودی کرونا را بهانه‌ای برای محدود کردن ورود کالاهای ترکیه به عربستان کرده‌اند.

هرچند برخی از بازرگانان سعودی اعلام کرده‌اند که تحریمی علیه کالاهای ترکیه در کار نیست و محصولات و کالاهای ترکیه همچنان در عربستان به چشم می‌خورد، اما برخی دیگر از این بازرگانان از کندی روند ترخیص کالاهایی که از ترکیه وارد می‌کنند خبر داده‌اند. یک واردکننده سعودی در گفتگو با رویترز خبر داده بود که کانتینرهایی که او امسال از ترکیه وارد کرده است ۳ ماه در گمرک مانده و سپس آزاد شده‌اند. او می‌گوید مقامات گمرک سعودی به طور غیررسمی از او خواسته‌اند دیگر مستقیماً از ترکیه جنس وارد نکند. برخی ناظران از احتمال تشدید جنگ تجاری میان ریاض و آنکارا و متوسل شدن ترکیه به سازمان تجارت جهانی خبر داده‌اند.

کارشناسان ترکیه‌ای بر این باورند که این تصمیم به اندازه‌ای که به زیان ترکیه است بیش از آن به خود سعودی‌ها ضرر می‌رساند و تجارت آنها را با مشکل روبرو می‌سازد زیرا سعودی‌ها بسیاری از نیازهای روزانه خود را از ترکیه و با قیمتی بسیار کمتر از کشورهای دیگر وارد می‌کنند.

از نگاه کارشناسان ترک، درست است که عربستان می‌تواند کالاهایی که از ترکیه وارد می‌کند از کشورهای دیگر وارد کند؛ اما با کیفیتی کم و قیمتی بالاتر. از این رو محمد بن سلمان مجدداً به ملت عربستان ضربه می‌زند و این تصمیمات کودکانه محمد بن سلمان گزندی به ترکیه وارد نمی‌کند. این کارشناسان بر این باورند که این اقدام بن سلمان سبب خواهد شد که قیمت‌ها برای مصرف کنندگان عربستانی افزایش یابد کارشناسان ترک بر این باورند که این اقدام بن سلمان سبب خواهد شد که قیمت‌ها برای مصرف کنندگان عربستانی افزایش یابد و در واقع بن سلمان با ملت عربستان می‌جنگد نه با ترکیه. زیانی که متوجه سعودی می‌شود به دایره اقتصاد محدود نخواهد شد بلکه به سیاست هم خواهد رسید و جهان اسلام فهمیده است که چه طرفی کودکانه رفتار می‌کند. کارشناسان ترکیه‌ای تاکید می‌کنند که محمد بن سلمان کوتوله سیاسی است که عربستان را با تصمیمات نابخردانه خود نابود خواهد کرد.

به هر حال باید منتظر ماند و دید که آیا این بحران میان ریاض و آنکارا در چارچوب اقتصاد و رسانه‌ها خواهد ماند یا بحران سیاسی شدیدی به دنبال خواهد داشت. اگر این وضع به همین منوال پیش می‌رود زنگ خطر به صدا درخواهد آمد. باید منتظر روزهای آتی ماند تا تصمیمات رسمی دو کشور چه خواهد بود به ویژه اینکه رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه چه واکنشی در این زمینه خواهد داشت و این در حالی است که وی تاکنون درباره تحریم‌های عربستان موضع گیری نکرده است.