«معنویت مدرن» خالی از امور مهمی همچون عقلانیت و دین است

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام و المسلمین مسلم گریوانی در نشست علمی مجازی «بررسی تطبیقی انتقادی معنویت اسلامی و معنویت مدرن» از سلسله نشست‌های همایش مجازی «علوم انسانی- اسلامی، پژوهش و فناوری» که از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، در تبیین مواجه معنویت در اندیشه اسلام و معنویت مدرن، گفت: این بحث یک موضوع قابل توجه است و مطالعات خوبی در چند دهه اخیر در کشور ما و دنیای غرب شکل گرفته است و چند کلمه مهم و محوری در این بحث هست، یکی عنوان معنویت است، دیگری معنویت اسلامی و سوم معنویت مدرن و نسبت اینها با همدیگر مهم است؛ وقتی می‌گوئیم معنویت، مقصود چیست و تفاوت آن با مفاهیم و ارزش‌های مشابه مثل اخلاق، شریعت، دین، عرفان، سلوک و مفاهیمی از این قبیل چیست و چه بار معنایی دارد که در مفاهیم دیگر شاید نباشد؟ معنویت اسلامی چیست و چه خصلتی در قسمت اسلامی وجود دارد که در جای دیگر نیست؟ صرف مدرن بودن به چه معناست؟

وی با بیان اینکه تعریف از معنویت در دنیای شرق و غرب زیاد است، افزود: علامه جعفری، آیت الله مصباح، آیت الله جوادی و متقدمین از بزرگان معانی مختلفی ارائه کرده‌اند، هرچند کلمه معنویت جدید نیست ولی به هرحال شاید معنویت را بتوان رویکرد باطنی به همه چیز اعم از انسان، هستی، دین و ایده‌ها تعریف کنیم.

حجت الاسلام والمسلمین گریوانی در ادامه با اشاره به اینکه معنویت توجه به معنا است، شما کارمندی را فرض کنید که وارد اداره خود می‌شود کارهای روزمره را انجام می‌دهد و خارج می‌شود، این کار بدون معناست ولی وقتی برای خود هدف و مقصود و غایتی کار کند، کار او لذت بخش و دلچسب می‌شود، همین طور در امور دیگر از جمله درس خواندن و حتی مناسک دینی از جمله نماز باید معنویت را در نظر داشته باشیم، ادامه داد: چرا دین داری کم شده است؟ دین چیز بدی نیست ولی کاری کرده‌ایم که دین به احکام و آداب و مناسک خلاصه شده و در یک کلام منهای معنا معرفی شده است در حالی که روح دین، معنا است و برای اینکه دین را بد معرفی کرده‌ایم، همه گریزان هستند.

استاد حوزه و دانشگاه با تاکید بر اینکه معنویت یعنی رویکرد باطنی به همه چیز و همه امور، به عنوان مثال هیچکس حاضر نیست، جان خود را به خطر بیاندازد و شما اگر در حال افتادن از بلندی یا پله باشید سعی می‌کنید خود را نجات بدهید ولی چطور می‌شود که جوانی با اختیار و انتخاب به جبهه می‌رود و جان خود را فدا می‌کند، این عشق چیزی جز معنویت نیست چون در این نوع مرگ، معنویت وجود دارد در حالی که در رفاه دنیوی چنین معنویتی نیست، گفت: معنویت مدرن که در دنیای غرب شکل گرفت تعبد منهای عقلانیت و دین است؛ در اواخر قرن ۱۹ دنیای غرب به رفاه رسید، پیشرفت و توسعه و آرامش و آسایش و تکنولوژی پیدا کرد، ولی در اواخر قرن ۱۹ احساس کرد آرامش ندارد، چون نمی‌دانست عاقبت و نهایت این رفاه و آزادی و آسایش چه می‌شود.

حجت الاسلام والمسلمین گریوانی با تأکید بر اینکه اسلام بر توجه به گذشته، حال و آینده تأکید زیادی دارد، افزود: انسان مدرن به محض اینکه احساس کرد دین را حذف کرده با وجود اینکه رفاه و آسایش داشت، اما دچار بحران معنویت شده است؛ پس چند راه داشت یا باید به دین برگردد که محال است چون دین را خرافه و دست و پا گیر می‌داند، یا باید الحاد را ادامه بدهد و انکار دین را ادامه بدهد این هم ممکن نیست چون غرق در افسردگی و اضطراب و بحران معناست و سوم آنکه از دین، شرعیت و تکالیف و مناسک را حذف کند و هسته آن را بگیرد که همین کار را کرد و شد معنویت مدرن چون شریعت و خدا و احکام و تکالیف را حذف کرد.

وی در ادامه با تاکید بر اینکه انسان معاصر دنبال این بود که بار سنگینی خدا را حذف کند، اولین ویژگی معنویت مدرن همین بود که دنبال این است که این معنویت بتواند تکلیف و شریعت را حذف کند، ایمان نا واقع گرا را دنبال کند یعنی ایمانی که متعلق ندارد بلکه صرف ایمان به کائنات و نیروی کیهانی و شعور کیهانی و چیزهایی که در عرفان حلقه مطرح می‌شود، افزود: در معنویت مدرن ایمان به مبدأ و معاد حذف می‌شود و این معنویت با دنیا و لذت‌های آن سازگار است؛ اما معنویت اسلامی بنابر گفته استاد مطهری عبارت است از تبیین معارف قلبی همراه با معارف عقلی.

گریوانی با تأکید بر اینکه معنویت، صرف رفتار و توجه و رویکرد و احساس و ذهنیت نیست، گفت: معنویت اسلامی همچون مدرن نیست که فقط احساس باشد بلکه معنویت اسلامی هم معارف قلبی و شهودی است که رویکرد باطنی باشد و هم عقلی است، یک سالک وقتی حرکت به سمت خدا می‌کند، وسط راه برایش پرسش‌ها و شبهات و شهوات پدید می‌آید که عقل می‌گوید: وسط راه اگر جاذبه‌هایی دیدی نایست بلکه ادامه بده، در حقیقت این عقل است که مسیر درست را نشان می‌دهد.

وی افزود: پس معنویت اسلامی عبارت است از معارف عقلی و شهودی و درست و در حقیقت معنویت مدرن معنویتی است که بر خلاف شعارهای اولیه خود عقلانیت را حذف کردند و در جلسات عرفانی نیز به افراد می‌گویند اینجا جای پرسش نیست بلکه جای عشق است، اما در طول تاریخ معنویت اسلامی در قالب عرفا و حکماً جلوه پیدا کرده است و تمام علمای ما فیلسوف و فقیه بوده‌اند.